Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Л.Гантөмөр сар бүр сэтгүүлчидтэй уулзаж цаг үеийн асуудлаар мэдээлэл өгдөг болсон. Энэ удаагийн уулзалт Эдийн засаг, хөгжлийн яам дээр өчигдөр /2025.04.02/ болж өнгөрлөө. Тус уулзалтын үеэр яригдсан зарим зүйлийг тоймлон хүргэе.

Намрын чуулганы завсарлагаанаар Эдийн засаг, хөгжлийн сайд ОХУ болон БНХАУ-д албан айлчлал хийсэн байна. ОХУ-ын Засгийн газартай хийж байгаа яриа хэлэлцээр дотор хэд хэдэн асуудал хөндөгдсөн бөгөөд хамгийн чухал асуудлуудын нэг нь шатах тослох материалаар гэрээний дагуу хангах тухай асуудлыг хөндсөн байна. Тухайлбал, ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путин Монгол Улсад айлчлах үеэрээ бензин болоод дизелийн түлшээр тасалдуулахгүй байх нөхцөлтэйгөөр гэрээ хэлэлцээрүүд хийсэн. Тиймээс энэ гэрээний заалтууд цаашид ч хэвээр хадгалагдана гэдгийг ОХУ-ын Засгийн газраас баталсан аж. Хоёрдугаарт, БНХАУ-ын дарга Ши Жиньпин, ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путин нар Монгол Улсад 2014 онд айлчлах үеэрээ эдийн засгийн коридор байгуулах хүрээнд Талын зам төслийн хүрээнд 33 төслийг гурван улс хамтарч хэрэгжүүлэхээр тохирсон байдаг. Гэвч дээрх төслүүд тухайн үед бодож төлөвлөж байсан хэмжээнд урагшлаагүй. Тиймээс дээрх төслүүдийг бодит ажил хэрэг болгох асуудлыг энэ удаагийн айлчлалын үеэр хөндөж ярилцсан байна. Энэ хүрээнд хамгийн түрүүнд УБТЗ-ын транзит тээврийн хэмжээг 50 сая тоннд хүргэх зорилт тавьсан байна. Тиймээс УБТЗ-ыг 2030 он хүртэлх хөгжүүлэх стратеги хөгжлийн төлөвлөгөөг бэлэн болгосон бөгөөд төлөвлөгөөний дагуу төмөр замын шинэчлэлийн ажлаа эхний ээлжид урагшлуулах, төмөр замыг шинэчлэх, цахилгаанжуулах, автомат болгохоор тохирч, 50 сая тоннд хүргэх төлөвлөгөөгөө эрт баталж ажлуудаа шуурхайлахаар тохирсон байна. ОХУ-ын талаас эхний ээлжид баруун босоо төмөр замынхаа ажлыг энэ ондоо багтаагаад хөдөлгөөнд оруулах, ачаа тээвэр явуулах нөхцөл боломжуудыг бүрдүүлэх санал гаргасан бөгөөд БНХАУ болоод ОХУ-ын хооронд ачаа тээвэр хийх боломжтой эдийн засгийн коридор учраас цаг алдалгүй, түргэн шуурхай явуулахаар талууд тохиролцсон гэв.

Мөн олон жил яригдсан Эгийн голын усан цахилгаан станцын байгаль орчны дүгнэлтийг ОХУ-ын талаас 2026 онд багтаж гаргахаар төлөвлөсөн бөгөөд Монгол Улсын Засгийн газраас дээрх судалгааг энэ ондоо багтааж гаргах хүсэлт тавьсан байна.

Учир нь Монголд Эгийн голын усан цахилгаан станцын төслийг цаг алдалгүй эхлүүлэх хэрэгцээ шаардлага их байсаар байна. Тиймээс энэ ажлыг эрчимжүүлэх саналыг манай талаас тавьсан аж.

ХИЙН ХООЛОЙН АЖЛЫГ ЭРЧИМЖҮҮЛНЭ

Дараагийн хэлэлцсэн асуудал нь хийн хоолойн асуудал. Уг асуудлыг 14 жилийн өмнө гурван улсын Засгийн газар хамтарч хэрэгжүүлэхээр тохирсон. Товчхондоо Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дайруулж 50 тэрбум куб хийг ОХУ-аас БНХАУ-руу экспортлох тухай асуудал. Уг төсөл транзит коридорын нэлээн арвин орлоготой төслүүдийн нэг гэдгийг Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Л.Гантөмөр яриандаа тодотгосон. Тус төслийн ТЭЗҮ, зураг төсөл, холбогдох зөвшөөрлүүд болон газрын асуудал нь бүрэн шийдэгдчихсэн бөгөөд Байгаль орчны үнэлгээ хийх ажил ид дундаа явж байгаа юм байна.

958.6 километр шугам хоолой барих бөгөөд шугам хоолойг 1.5-2 метрийн гүнд газар доор суурилуулах ТЭЗҮ хийгдсэн аж.

Нэгэнт уг төслийн ажлын талаас илүү хувь нь тодорхой болчихсон учраас БНХАУ-тай хоолойгоор дамжсан хий экспортлох, хий хүргэх, транзит хийх ажлаа эрчимжүүлэх шийдвэр Засгийн газраас гарч холбогдох байгууллагуудтайгаа гэрээ хэлэлцэл хийх ажилд анхаарч эхэлсэн байна.

Уг төслийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотойгоор зарим иргэг хийн хоолой явж байгаа газрыг тухайн төсөлд бүрэн өгнө гэсэн ташаа ойлголт байдаг гэдгийг учирлав. Тухайн газар Монгол Улсынхаа мэдэлд бүрэн бүтнээрээ үлдэхээс гадна, харуул хамгаалалтыг Монгол Улс бүрэн хариуцах аж. Уг төслийг хэрэгжүүлэхэд 8 орчим тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай бөгөөд Монгол Улс болоод гадны хөрөнгө оруулагчид хамтарсан байдлаар хэрэгжүүлэх төсөөлөлтэй байгаа гэв. Уг төслөөс Ойролцоогоор 20-25 жилийн хугацаанд 12 тэрбум ам.долларын орлого олох тооцоолол гарсан байна.

МАХ, НООЛУУРЫН ЭКСПОРТООС 500 САЯ АМ. ДОЛЛАРЫН ОРЛОГО ОЛНО

Эцэст нь ОХУ-д ажиллахдаа Евразийн улс орнуудтай хийх худалдааныхаа хэлэлцээрийг үргэлжлүүлж нэг шат ахиулсан гэдгээ тодотгов. Евразийн талаас Монгол Улсыг ажиглагч гишүүнээр орох санал тавьсан бөгөөд манай талаас “Одоохондоо бидэнд тийм бодол алга” гэдгээ шулуухан хэлсэн гэв. Евразийн худалдааны хэлэлцээрийг хийхээсээ өмнө одоогийн нөхцөл байдалдаа үнэлэлт, дүгнэлт хийх нь зүйтэй. Монгол Улсаас Евразийн улс орнууд руу үхрийн мах экспортлоход 50 хувь, хонь, ямааны махнаас 15 хувь, малын дайвар бүтээгдэхүүнээс 15 хувь, хиам, зайдас, нухашнаас 20 хүртэл хувийн татвар авч байна. Ийм хэмжээний өндөр татвартай Монголын бараа бүтээгдэхүүн Евразийн 200 сая хүнтэй зах зээл дээр өрсөлдөхөд өндөр дарамт болж байгаа учраас татварын хувь хэмжээг бууруулах, цаашлаад тэглэх тухай яриа хэлцэл хийсэн байна. Худалдаа гэдэг хаа хаанаа харилцан ашигтай байхыг хэлдэг. Тийм учраас Монгол Улс үйлдвэрлэж чадаж байгаагаа экспортлох, Евразийн бүс нутгаас дотоодын аж ахуйн нэгжүүдийнхээ үйл ажиллагааг хамгаалсан, эдийн засгийн эрэлт нийлүүлэлтэд тулгуурласан яриа хэлцэлүүд хийж байгаа аж.

Тухайлбал, Монгол Улс жилд 400 мянга гаруй тонн улаан буудай хэрэглэж байгаагийн 30-70 мянган тонныг ОХУ, Казакстан зэрэг улсаас импортолдог. Тэгвэл Евразийн талаас 200 мянга хүртэл тонн улаан буудай импортлох санал тавьсан ч манай талаас уг саналыг хүлээж авах боломжгүй бөгөөд дунджаар 50 мянган тонн дээр тодорхой хэмжээний татвар авч импортлох асуудал дээр тохиролцох санал гаргасан байна. Мөн сүү, сүүн бүтээгдэхүүн дээр одоогийн татвараа хэвээр хадгалах ийм байр суурийг зөвшөөрүүлж чадсан байна. Монгол Улс жилд 180 сая ширхэг өндөг импортоор авдаг. Тиймээс дотоодын аж ахуйн нэгжүүдийн гаргасан санал дээр үндэслэж импортоор авч байгаа 180 сая ширхэг өндөгнийхөө 90 сая ширхэг дээр нь 7.5 хувийн татвар оногдуулах, 90 саяын квотоос давсан тохиолдолд 15 хувийн татвар тооцох санал гаргасан байна. Мөн шар айраг, цагаан архины импортын татвар өндөр байх шалтгааныг хүн амын эрүүл мэндийн нөхцөл байдалтай холбон тайлбарласан байна. Элэгний хорт хавдраараа Монгол Улс дэлхийд тэргүүлж байгаа учраас одоо үйлчилж байгаа 40 хувийн татвараа 30 хувь болгож бууруулсан байна.  Импортоор орж ирж байгаа цагаан архи, шар айрагнаас 30 хувийн татвар авах учраас дотоодын үйлдвэрлэлтэй өрсөлдөхгүй гэдгийг тодотгов.

Түүнчлэн эрэг боолт, тракторын сэлбэг хэрэгсэл, трактор, эд анги гээд дотоодын үйлдвэрлэлд хэрэгтэй бараа бүтээгдэхүүнүүдийн татварыг тэглэснээр арай илүү хямд үйлдвэрлэл явуулах боломж бол гарч ирнэ гэж тооцсон байна. Эцэст нь Монгол Улс мах, ноолуурын экспортоосоо жил бүр 500 сая ам.доллар олох зорилт тавьсан байна. Тиймээс эдгээр түүхий эдээ экспортлох боломжийг хаа хаанаа бүрдүүлэхэд анхаарч ажиллах аж. Жилийн дөрвөн улиралд тасралтгүй махны экспорт хийх дэд бүтцээ бүрдүүлэхэд анхаарч, 250 мянган малчныхаа эдийн засгийг дэмжих, улсынхаа эдийн засгийг солонгоруулах чухал алхам гэдгийг онцоллоо.

БОАОГИЙН ЧУУЛГАНААР ХЭЛЭЛЦСЭН АСУУДЛУУД

БНХАУ-д айлчилж Боаогийн чуулганд оролцох үеэрээ гурван асуудлыг хөндсөн байна. Нэгдүгээрт, хил холболтын ажлаа эрчимжүүлэх асуудлыг хэлэлцсэн бөгөөд УИХ-ын нэгдсэн чуулган Ганц мод-Гашуун сухайтын хил холболтын асуудлыг шийдвэрлэсэн нь бас нэгэн түүхэн үйл явдал болсон гэдгийг онцоллоо. Монгол Улс болон БНХАУ хооронд 1995 онд анх дөрвөн гарц байгуулах тухай асуудал яригдаж байсан. Тэр цагаас хойш 30 жилийн хугацаа өнгөрөхөд хоёр дахь гарц нээгдээгүй ганцхан Замын-Үүд боомтын гарцтай байсаар ирсэн. Ийнхүү Гашуунсухайт-Ганц модны төмөр замын холболтоо хийсний дараа Бичигтийн боомт, Шивээ хүрэн-Ханги мандалын боомтын гарцыг нээх асуудлыг БНХАУ-ын талтай ярилцаж, тохиролцоонд хүрэх аж. Хил холболтын ажлуудаа эрчимжүүлэхийн зэрэгцээгээр эдийн засгийн коридорынхоо ажлуудыг эрчимжүүлэхийг зорьж байгаа гэв.

Тухайлбал, төмөр замын тээврийг 50 сая тоннд хүргэх УБТЗ-ын шинэчлэлийн ажил болоод дээр дурдсан хийн хоолойн төслөө хөдөлгөх, мөн баруун коридор, зүүн коридороо хөдөлгөх асуудалд талууд байр сууриа нэгтгэсэн байна. Түүнчлэн БНХАУ-ын талаас Монгол Улсад аж үйлдвэрийн парк хөгжүүлэхэд чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах сонирхолтой аж ахуйн нэгжүүдийг хууль эрх зүйн орчин, бодлогын хүрээнд дэмжиж ажиллах асуудлыг хөндсөн байна. Хоёр талаас ажлын хэсэг гаргаж үйлдвэрлэлийн чиглэлийн төслүүдээ ойрын үед урагшуулахад анхаарч ажиллах аж. Гуравдугаарт, мэдээллийн технологийн шинэчлэл шинжлэх ухааны паркийг Монгол Улсад байгуулахад хамтын ажиллагаагаа эхлүүлэхээр тохиролцоонд хүрсэн байна.

Үргэлжлэл бий…