Монгол Улсын иргэд хэсэг, бүл­гээрээ нэгдэж нийлэх, хоршоо бай­гуулахын ач тусыг нэг үеэ бодвол ойлгодог болсон гэнэ. Тэр хэрээр нийс­лэлд төдийгүй аймаг, сум, ба­гуудад гар урлал, хувцас, гутал, эсгий эдлэл зэрэг төрөл бүрийн бү­тээг­дэхүүн хийдэг хоршоодын тоо нэмэгдсэн байна. Манай улсад одоо­гийн байдлаар 2500 орчим хоршоо үйл ажиллагаа явуулж буй. Үүнээс 525 нь худалдаа, 786 нь хөдөө аж ахуй, 650 нь үйлдвэрлэл үйл­чилгээний чиглэлээр, 200 нь хадгаламж зээлийн хоршоо, 285 нь бусад салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ажээ.

Монгол Улсад хоршооллын сал­бар үүсч, хөгжсөний 90 жилийн ойг өнгөрсөн онд тэмдэглэсэн. Түүнчлэн НҮБ-аас энэ оныг “Хоршооллыг дэм­жих жил” болгон зарласан би­лээ. Монгол Улсын Засгийн газ­рын санаачилгаар эхлүүлсэн энэ ажил Олон улсын хоршооллын хол­боо­ныхон төдийгүй дэлхийн улс орны хор­шоологчдын талархлыг хүлээж байгаа талаар өнгөрсөн сарын 27-29-нд болсон Ази номхон далайн хор­шооллын асуудал хариуцсан сайд нарын есдүгээр бага хурал дээр он­цолжээ. Улс орнуудын жишээнээс харахад хоршоолол, жижиг, дунд үйлд­вэрлэлийн хөгжилд анхаарсан улс орнуудын ажлын байрны тоо, чанар эрс сайжирсан байдаг аж. Мөн тэдгээр улсууд дундаж хөг­жилтэй орноос ажлын байрны ча­нарын үзүүлэлтээр 20 хүртэлх ху­виар илүү байдаг гэсэн судалгаа ч бий. Австри, Финланд, Америк, Швед зэрэг орны хүн амын 50 ор­чим хувь нь аливаа нэг хоршооны ги­шүүнчлэлтэй байдаг. Энэ салбарт нийгмийн эмзэг давхаргын иргэдээс эхлээд хөгжлийн бэрхшээлтэй ир­гэд ч ажиллах боломжтой байдаг нь үүнтэй холбоотой юм. Түүнчлэн хор­шоо сайн дурын нээлттэй гишүүнчлэл, гишүүдийн ардчилсан удирд­лага, хяналт, гишүүдийн эдийн засгийн оролцоо, боловсрол, сургалт, мэдээлэл, хоршоод хоорондын хамтын ажиллагаа, нийтийн эрх ашиг зэрэг компанийн засаглалын жишиг хэв шинжүүдийг агуулах ёс зүйн чадамжтай бүтэцтэй гэдгийг аль ч оронд хүлээн зөвшөөрдөг билээ. Түүнээс гадна уул уурхай, дэд бүтцийн салбарынхнаас харьцан­гуй бага тоогоор хэмжигдэх хөрөн­гийг зах зээлд эргэлдүүлдэгч аж­лын байраар хангах тал дээр аль ч салбарыг дагуулдаггүйгээрээ онц­лог­той. Харьцангуй бага зах зээлд үйл ажиллагаа явуулж буй, цөөн хүнтэй, жижиг хоршооны ги­шүүд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэм­жээтэй тэнцэхүйц орлого олдог байна. Хэдий тийм ч хоршооллын сал­барыг хөгжүүлж чадвал Монгол Улсын нийт иргэдийн 27 хувийг аж­лын байраар хангаж чадна гэсэн албан бус судалгаа ч бий.  Тэр ч утгаараа Монгол Ул­сын тулгамдсан асуудал болсон ажил­гүйдэл, ядуурлаас гарах арга зам нь өрхийн үйлдвэрлэл, хоршооллыг хөгжүүлэх явдал гэдэгтэй олон хүн санал нийлдэг билээ.

Манай улсын хувьд 90 жилийн түүхтэй хоршооллын салбарын хөг­жил “Хангалттай” гэсэн үнэлгээг төдийлөн авч чадахгүй байгаа. Тий­мээс сүүлийн жилүүдэд төр засгаас энэ тал дээр анхаарч байгаа. Одоогоос хэдхэн сарын өмнө хоршоолол эрхлэгчид “Тоног тө­хөө­рөмж авах гэхээр санхүүгийн бо­лол­цоо хүрдэггүй. Ажлын байраа том­руулж, үйлдвэрлэлээ өргөжүүлэх со­нирхол байдаг. Барьцаа хөрөнгө хан­галтгүйн улмаас зээл авч чад­даггүй” гэж байсан бол одоо зээл авах боломжоор хангагдсан. УИХ-аас өнгөрсөн сарын эхээр Зээ­лийн батлан даалтын тухай хуу­лийг баталснаар иргэд хүссэн хө­рөн­гийнхөө 60 хувийг Зээлийн даатгалын сангаас батлан даалт гаргуулан зээлж, үлдсэн 40 хувийг жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сангаас авах боломжтой болсон юм. Ямартай ч Засгийн газраас олгож буй хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд өнгөрсөн онд хоршооллын салбарт 5.5 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн. Үүний үр дүнд 277 хоршоо зээл авч үйлдвэрлэлээ өргөжүүлэн 560 гаруй ажлын байр шинээр бий болжээ.

Нэг өрхийн хоёр хүн, эсвэл нэг гудамж, суманд амьдарч буй айл өрхүүд нэгдэн хоршоо байгуулж тодорхой хэмжээний үйлдвэрлэл эрхэлж орлогоо нэмэгдүүлсэн жи­шээ улс орны өнцөг булан бүрт бий. Дундговь аймгийн “Онги-Уран гоёл” хоршоо л гэхэд 15 хүнийг ажлын байраар хангадаг. Тус хоршоо ноосоор төрөл бүрийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж орон нутгийнхаа зах зээлд нийлүүлдэг ажээ. Хоршооны дарга нь нутгийнхаа ажил, мэргэжилгүй хүмүүсийг сур­гаж, ажлын байраар хангасан. Одоо хоршооны гишүүд нь 80-100 мянган төгрөгийн тогтмол орлоготой бол­жээ. Тэдэнд хөнгөлөлттэй зээл авч үйлд­вэрлэлээ, орлогоо нэмэгдүүлэх бо­дол байгаа гэнэ.

Ажлын байр нэмэгдэхээс гадна хоршоолол эрхлэгчдийн үйлдвэр­лэсэн бараа бүтээгдэхүүний чанар ч сайжирсан аж. Гутал, цүнх зэрэг арьс, ширэн эдлэлийн үйлдвэрлэл эр­хэлдэг аж ахуйн нэгж, хоршоодын бүтээгдэхүүний хийц, загвар, чанар гадаадаас орж ирсэн үнэтэй гутлаас нэг их ялгарахгүй. Хэрэглэгчид ч үүнийг нь мэддэг болжээ. Худал­дан авалт нь ч сайн байдаг гэнэ.  Үйлд­вэрүүд гутал хийх түүхий эдээ урд хөршөөс авдаг байна. Энэ нь нэг талаар дотоодын арьс шир­ний үйлдвэрүүдийг хаасантай хол­боотой. Нөгөөтэйгүүр дотоод үйлд­вэрийн цагаан ултай, арьсан гут­лыг өмсдөг цаг өнгөрсөн энэ үед ма­най арьс, ширний үйлдвэрүүдийн зузаан, өнгө муутай арьс гологддог болсон гэнэ. Харин эсгий, ноосоор бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг жи­жиг, хоршоодод бүтээгдэхүүнээ бор­луу­лах зах зээл хомс байдаг талаар ярьдаг. Тодруулбал, сумандаа үйл ажиллагаа явуулж буй ганц нэг алтны уурхай, цагдаагийн байгууллагад өвлийн цагт оймс, улавч зэргийг нийлүүлэх төдийхнөөр хязгаарлагддаг ажээ. Гэ­сэн хэдий ч  Монгол Улсын өнцөг булан бүрт үйл ажиллагаа явуулж буй жижиг үйлдвэр, оёдлын цех, хоршооны тоо цаашид ч нэмэгдэх хандлагатай байна.