2010 оны тооллогоор Монгол улсад 713780 өрх бүрт­гэг­дснээс дөнгөж 153000 гаруй айл дулаан, бохир, цэвэр усны шугамтай холбогдсон байшинд амьдарч байна. Үлдсэн 80 орчим хувь нь усаа зөөж, галаа түлсээр сууна. Мэдээж тэдний дийлэнх нь болдогсон бол инженерийн шугаманд холбогдсон байшинтай болохыг мөрөөдөж байгаа. Ийм орон сууцтай болохыг, хотын орон сууцны хорооллынхны амьд­ра­лыг бүр ойроос харж байгаа гэр хорооллынхон өдөр бодож, шөнө зүүдэлж буй нь эргэл­зээгүй. Байж ядаж байгаа. Өөрөө байг гэхэд үр хүүхдүүдээ орон сууцанд оруулчихаад нүд анихад яахав гэсэн ахмадууд Монголын тал нутгаар л нэг байна. Өөрийн гэх орон сууцтай болохын тулд яасан ч яадаг юм гэсэн  залуу гэр бүл дүүрчихээд хаяагүй хөглөрч байна. Аз таарсанд нь Солонгост очиж хүнд хөдөлмөрт зүтгэн хоёр өрөө байрны мөнгө цуглуулах эрх олдох аж.

Орон сууцтай болохыг тэсгэлгүй хүсээд байж ядсан эд­гээр олон түмнийг өнгөцхөн харахад ядуу орны байдаг л бараан дүр төрх. Харин нөгөө талаас нь харж чадвал Монгол улсыг хөгжил дэвшилд уриалсан асар том хүсэл тэмүүлэл. Улсаа хөгжил дэвшил рүү хөдөлгөх «атомын эрчим хүч» гэсэн үг. Энэ цагийн монголчуудад олдсон хөгжлийн нөөц «бурханы хишиг» болой. Орон сууцны нийлүүлэлт нь эрэлтээсээ хэтэрчихээд зогсонги байдалд орж хямарч байгаа хөгжсөн орны иргэд, манай орон сууцны эрэлт хэрэгцээг дага­сан хөгжлийн нөөцийг хараад дуу алдаж байна. Тохи­лог амьдралыг хүсэх ийм их эрчим хүчийг эдийн засгийн эргэл­тэд оруулж чадвал бид суга «урагшаа» явлаа.

Хэрийн залхуу монгол Солон­гост очихоороо баргийн ажилсаг солонгос эрээс илүү ажилсаг болчихдог. Яагаад ингээд байна гэхээр, мөнөөх монгол залуу хоёр өрөө байрны мөнгөтэй болох гэсэн хэрэг. Энэ хүсэл түүнийг ийм лут хөдөлмөрч болгож байна. Хүсэл­дээ цэнэглэгдсэн монгол хүний «эрчим хүч» Солонгосын бүтээн байгуулалтад зарцуулаг­даж байна.

Монголчууд залхуу гэдэг. Тэр худлаа. Хөдөлмөрийн хариу сайн байвал тэд шунал­тайгаар ажилладаг. Би харийн оронд очихдоо, нойр хоолыг умартан ажиллаж байгаа олон монголчуудаа харж байсан. Гэтэл Монголдоо болохоор залхуу, хариуцлагагүй амьтан болчих­дог. Яагаад гэвэл хөдөл­­­мөр­лөснийх нь өгөөж муу учраас. Хэрэвзээ сайн ажил­ласаны чинь төлөө «тохилог орон сууц өгье» гэвэл манайхан төрөл арилжаад ажлын төлөө зүтгэсэн хүн болох нь тодорхой.

Тэгэхээр тохилог орон сууцыг хүсэх энэ их эрчим хүчийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахын тулд айл өрх бүрдээ орон сууц барих боломж өг, инженерийн дэд бүтэцтэй холбогдсон хувийн байшинтай болго хэмээн бүдүүн тоймоор хариулж болно. Эдийн засгийн хэлээр бол гэр бүл болгон хүртэж болох моргейжийн зээлийн тогтолцоог бий болго гэсэн үг.

Моргейжийн зээлийн тухай манайд буруу зөрүү ойлголт багагүй байна. Арилжааны зээлтэй «хольж хутгаж» байна. Моргейжийн зээл гэдэг бол дараа төлбөртэй орон сууц, хувийн байшин өгч байна гэсэн үг. Орон сууцыг нь урьдчилж өгөөд дараа нь цалин орлогоос нь суутгал хийгээд  төлбөрийг нь барагдуулдаг санхүүгийн үйлчилгээ юм. Хамгийн гол нь хэтрүүлж хэлэхэд «ашгийн бус» учраас хүү маш багатай байдаг онцлогтой. Одоо манай банкуудын өгч байгаа орон сууц­ны зээл моргейжийн гэхээ­сээ арилжааны зээл юм. Ийм зээ­лээр орон сууцжуулна гэдэг бол улам ядуурна л гэсэн үг билээ.

Моргейжийн зээлийн тог­тол­цоо бий болоод Монголын айл өрх бүр инженерийн шугамд холбогдсон хашааны газраараа дэнчин тавиад хувийн тохилог байшин бариад эхэлбэл юу болох вэ гэдгийг сайтар тунгаан бодох хэрэгтэй. Айл өрх бүр хашаандаа үнэ цэнэтэй үл хөдлөх хөрөнгө “үйлдвэрлэнэ” гэсэн үг. 560 мянга гаруй өрх үл хөдлөх хөрөнгө үйлдвэрлэнэ гэсэн үг. Дээр нь нэмээд жилдээ дунджаар 33000 гаруй залуу гэр бүл орон сууцтай болж үл хөдлөх хөрөнгийн үйлдвэрлэлд шинээр оролцоно. Энэ бол Мон­голын түүхэнд урьд хожид бай­гаа­гүй асар их хэмжээний хөрөн­гийн үйлдвэрлэл явагдана гэсэн хэрэг. Төсөөлөөд үз! Чухам энэ “үйлдвэрлэл”-ийн хүчээр Мон­гол улс хөгжсөн улсын төв­шинд очно. Хөгжлийнхөө хур­даар Хятадыг ардаа хол хаях юм.

Үүнийг Монгол улсын Ерөнхий сайд олж харахгүй байна. Ажилгүйдэл, ядуурлаас салмаар байна, иргэдээ өндөр боловсролтой болгох хэрэгтэй байна гэнэ. Хэлсээр байгаад энэ нь улиг үг болон хувирчээ. Ерөнхий сайд, ажилгүйдэл ядуурлаас салж барууны төв­шинд хүрсэн боловсролыг олж авсан иргэдтэй болохыг чин сэтгэлээсхүсч буй. Үүнд эргэлзэх хэрэггүй. Гэхдээ учраа олохгүй байна. Энэ нь иргэдийнх нь 80 гаруй хувь хүйтэн гэр, хөлдүү “амбаар”-т зутрахдаа гал түлэн хотыг утаажуулж, гадаа хүндэрч хөрс орчноо бохирдуулж байгаа нийгэмд хүний хөгжлийн ин­декс ярих боломжгүй гэдгийг ойл­гохгүй мэт хүний хөгжлийг ахуй­гаас нь салгачихаад яриад бай­­гаагаас нь харагдах юм. Эх­нэрээ араг тэврүүлэн төрүүлж байгаа “хийтэй” хүн л утаандаа харанхуйлж, хогондоо бүслэгдсэн гэр хорооллыг “хөг­жил” хэмээн солиорох байх. Ерөн­хий сайд арай ч тэгж бодох­гүй. Арга замаа л олж харахгүй байна.

Гэр хорооллыг хувийн тохил­ог байшин бүхий орон сууцны хороолол болгох, хөдөөг хотжуулах өргөн цар хүрээтэй үйл ажиллагаа нь үнэн хэрэгтээ, миний анх тоолсноор “нэг сумаар есөн туулай буудаж” байгаа явдал юм. Ярилцлагыг маань үзсэн залуу тоолж үзээд “арван хоёрыг буудаж байгаа юм биш үү?” гэнэ билээ. Магадгүй би ч бас гүйцэд тоолж чадаагүй байх.

Айл өрх бүрийг орон сууц­жуу­лах ажлыг эхлүүлснээр газар доорх баялаг газар дээрх үнэ цэнэтэй үл хөдлөх хөрөн­гө болон монголчууд баял­гийн хараалаас зайлсхийх боломж­­той болно, өрхийн худал­дан авалт нийт эрэлтийг нэмэгдүүлнэ, дотоодын хэрэглээ өссөнөөр үндэс­ний үйлдвэрлэл сэргэж биз­нес цэцэглэнэ, түү­­­нийг дагаад ажилгүйдэл ядуу­рал “үгүй” болно, орон сууцны хан­гамж бизнесийн цэцэг­лэл­тийг хараад гадаадад байгаа мон­гол­чууд эх орондоо эргэж ирнэ, алдах үнэ цэнэтэй хөрөн­гөтэй болсон иргэдийн хариуцлага сайжирна, утаа орчны бохирдол асуудалгүй болно, орон сууцтай болохын төлөө авилга авах шаард­лагагүй болж төрийн авилга эрс буурна, арын амьд­ралын сэтгэл чилээсэн дарамт багасч хөдөлмөрийн бүтээмж нэмэгдэнэ, улс төрийн тогтвор­той байдлын үндэс тавиг­дана. Орон сууцжуулах үйл явцын үр дагаврыг би ингэж тоолсон юм. Ер нь бүгдээрээ тоолоод үзэх хэрэгтэй. Хамгийн гол нь Ерөнхий сайд, орон сууцжуулах хөтөлбөр нь улс төрийн амлалт, буяны санаа төдий зүйл биш, Монголыг хөгжил дэвшилд хүргэх арга зам гэдгийг олж харах хэрэгтэй сэн!