Цөлжилт Монгол орны хувьд бусад улс оронтой харьцуулахад маш хурдацтай явагдаж байна. НҮБ-ын Цөлжилттэй тэмцэх конвенцид тодорхойлсноор Монгол Улсын нийт бэлчээрийн 90 орчим хувь нь цөлжилт, газрын доройтлын үйл явцад өртөх магадлалтай нутагт хамрагдах бөгөөд эдгээрээс үнэлгээ, зураглалын өнөөгийн үр дүнгээр цөлжилтийн нэн хүчтэй зэрэглэлд 5.0 хувь, хүчтэй зэрэглэлд 18.0 хувь, дунд зэрэглэлд 26.0 хувь, сул зэрэглэлд 23.0 хувь нь тус тус хамрагдах болжээ. Энэ нь тодорхой бүс нутагт цөлжилтийн аюулын зэрэглэл нэмэгдэж, нутаг дэвсгэрийн 72 хувь хүртэл өргөжсөн байгааг харуулж байна.

Цөлжилтийн байгаль болон нийгэмд учруулах хор уршгийг үнэхээр хэмжээлж тооцохын аргагүй. Газрын хөрсний үржил шимт хэсэг болох өнгөн хөрс болон ой мод эргэн нөхөн сэргээхэд бараг л хэдэн зуун жил шаардагдана. Газрын хөрс маш их эвдэрсэн тохиолдолд тэр газрын хөрс хэзээ ч нөхөн сэргэхгүй байж болох талтай. Энэ нөхцөл байдал байгалийн гамшиг гантай хавсарсан үед цөлжилт нь хүмүүс өлсгөлөнд нэрвэгдэж, нутаг орноосоо дайжихад хүргэж улмаар нийгэмд тогтворгүй байдал, зөрчилдөөн үүсэх нөхцөлийг бүрдүүлдэг байна. Ийм явдал өнгөрсөн үеийн түүхэнд олонтаа давтагдаж байсныг Алан Грэйнжэр “Цөлжилт” гэсэн номондоо өгүүлжээ. Тус номонд “Газрын үржил шимт хэсгийг тордож, нөхөн сэргээгээгүй, газрын хөрсөө үгүй болгосон эртний иргэншлүүд нэг бол мөхөж, нэг бол бусдын газар нутгийг колончилдог байжээ. Өнөөдөр эртний үеийн гайхамшигт орд харш, сүм хийд элсэн цөлөөс олддог нь тийм ч тохиолдлын асуудал биш бололтой” гэж бичсэн байдаг. Иймэрхүү эмгэнэлт дүр зураг манай оронд ойрын үед бий болж болзошгүй байгааг нийт нутгийн хэмжээнд дэх гол усны ширгэж буй явц, уул уурхайн олборлолтод тавьж буй хараа хяналтаас өлхөн харж болно.  Дэлхий нийтийг түгшээж байгаа энэ асуудалд иргэн таны өнөөдрийн гаргасан хог, зүй бус хэрэглээ, арвич биш байдал зэрэг тань тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж байна гэж хэлэхэд хэтрүүлэг болохгүй. Тухайлбал таны татсан тамхины иш ил задгай хаяхад орчны болоод хөрсний бохирдол үүсгэж, унаж буй машинаас тань ялгарах хар тугалганы хийгээр хөрс, агаар бохирдон, нөхөн сэргэх чадвараа бага багаар алдсаар цөлжилт рүү алхам алхамаар дөхөх аюулд хувь нэмрээ оруулсаар л явна. Сүүлийн үед бороо орохоор л хангай дэлхий ундалж авах нь гээд баярладаг. Гэтэл одоо цагт бороо орвол үерлэчих гээд, цас орохоор шуурчих гээд л байдаг болж дээ.  Ургамлын ургалт өсөлтөд хамгийн их нөлөөтэй хур тундасны хэмжээ хоёр дахин буурсан, харин аадар борооны хэмжээ нэмэгдсэн. Ийм хүчтэй бороо нь хөрсний үржил шимийг арчин урсгаж улмаар хөрсийг эвдэн ургамалд ноогдох чийгийн тэнцвэрийг алдагдуулж ургамалд муугаар нөлөөлнө.

Түүнчлэн сүүлийн жилүүдэд хур бороо орох нь багассантай холбоотойгоор малчид газрын гарц, гол усаа бараадан нүүдэллэн, бэлчээр талхалж байна. Энэ нь хөрс элэгдэж эвдрэх, ургамлын сан нөмрөг устан үгүй болох, хөрсний физик шинж өөрчлөгдөж байгааг эрдэмтэд анхааруулж байна. Мөн ядуурал болон Засгийн газраас газар ашиглалт зэрэгт хяналт тавьж байгаа нэртэй ч хэрэгжүүлж чадахгүй  байгаа нь газрын доройтлыг улам хурдасгаж байна. Хүн ам өсөхийн хэрээр хот суурин газарт ихээр төвлөрөх болсон нь бас нэг төрлийн шалтгаан болж байна. Гэвч монголчууд цөлжилтийн ийм хурцадмал байдал, аюул зэргийн талаар ойлголт мэдлэг дутмаг хомс байна. Энэ өвөл манай оронд тохиолдсон байгалийн гамшиг үүнийг нотлон харууллаа. Зундаа өвс ногооны гарц нь муудан малын хамар хатгах төдий өвс гарч, хадлан , өвс тэжээлээ базааж чадаагүй малчид нь өвөл зуданд хамаг малаа тавиад туусан. Ингээд хөдөөгийн ядуурлаас зугтсан хүмүүс гэртэй нь гэрээ, гэргүй нь горьдлогоо ачаалан Улаанбаатар хотын хаяа бараадана. Их хотын хаяа хатавч бараадаагүй зарим нь алттай байж магадгүй дов, сондуулыг сэндийчсээр төрсөн нутгаа сохор номингийн бут, дайн тулааны талбар шиг болгочихно. Хүн амынх нь 50 гаруй хувь нь хотод суурьшиж ажилгүйдэл ядууралд өртөөд байгаагийн нэг шалтгаан нь нөгөө л цөлжилт. Цөлжилт гээд л санаа зовоод, яриад, хэн тусламжийн гараа сунгах бол гэж хүлээж суухын оронд өөрсдийн боломжийг ашиглаад тэмцэж болмоор л санагдах юм.

Судлаачдын тооцоолсноор иргэдийн байгальд  үзүүлэх сөрөг нөлөөг үйлдлээр нь авч үзвэл дундаж орлоготой иргэд 30 хувь, амьжиргааны түвшин доогуур ядуу юм уу, эсвэл  баян чинээлэг иргэд 80-90 хувийн сөрөг нөлөөг үзүүлдэг байна. Учир нь ядуу хүний хувьд олдсон бүхнээ хортой хоргүйг ялгахгүй, харин чинээлэг улсуудын хэрэглээний үнэ өртөг өндөр байх тусам тухайн бүтээгдэхүүнийг бий болгоход зарцуулах үйл ажиллагааны явцад байгальд сөрөг нөлөөлөл их байна гэж дүгнэжээ. Дундаж төвшний орлоготой иргэдийн арвич хямгач байдал нь өөртөө болоод өрөөлийн амьдралд өгч томоохон бэлэг юм. Иймээс энэхүү амьдралын зөв хэв маяыг хүн бүр хэвшүүлэн мөрдөж, орчноо ногооруулах аянд идэвхтэй оролцоход иргэдийн ухамсрыг дээшлүүлэх тал дээр анхаарах нь хамгийн зөв гарц юм.