Их хүрээг Монгол Улсын нийслэл болгож, Нийслэл хүрээ хэмээн нэр өргөмжилсний 100 жилийн ойн үйл ажиллагааны хүрээнд Монгол Улсын Архивын ерөнхий газар, Монголын үндэсний музей, Нийслэлийн Засаг даргын хэрэгжүүлэгч агентлаг, Соёл урлагийн газар хамтран “Нийслэл хүрээ-100 жил” архивын баримт бичиг, гэрэл зураг, эд өлгийн зүйлсийн үзэсгэлэнг өнөөдөр Үндэсний музейд нээлээ. Нээлтийн үеэр Үндэсний төв архивын сан хөмрөгөөс Их хүрээг Нийслэл хүрээ хэмээн нэрлэсэн Богд хаантны зарлигийг уншиж танилцуулсан юм. Үзэсгэлэнд дээрх зарлиг болон Нийслэл хүрээнд Монгол Улсын төрийн тугийг залах тухай айлтгал, буулгасан зарлиг, Чингис хааны бие сүлдийг Нийслэл хүрээнд залах тухай айлтгал, буулгасан зарлиг, Монгол Улсын анхдугаар их хурлаас Нийслэл хүрээг Улаанбаатар хот гэж нэрийдэхээр тогтсон тогтоол зэрэг бичиг, баимтуудыг дэлгэн харуулсан байлаа. Мөн Нийслэл хүрээнд байсан Монгол Улсын төрийн яамдын байр, төрийн шар ордон, Мэнжиджанрайсаг сүм, Чойжин ламын сүм, Дамбадаржаалин хийд зэрэг төрийн болон шашны байгууллагуудын гэрэл зургийг байрлуулжээ. Түүнчлэн нийслэлийн архивын сан хөмрөгөөс хотын захиргааны түр дүрэм, хотын захиргааны дүрэм, олон хороодын дагаж мөрдөх дүрэм зэргээс гадна Үндэсний музейн сан хөмрөгөөс Өндөр гэгээн Занабазарын хөрөг зураг, түүний эдэлж, хэрэглэж байсан бурхны хэв, суварга, завъяа, Наран гэрэлт, түмэн наст Богд хааны хувийн цуглуулгаас шиншигтэй мөнгөн заан, мөнгөн амсартай халтар манан аяга, мөнгөн гүц, лааны суурь мөн Нийслэл хүрээний сүм хийдүүдэд болон хүрээ айлуудын эдэлж, хэрэглэж байсан эд өлгийн зүйлсийг зэрэг олон сонирхолтой үзмэр тавигджээ.

Монголын үндэсний музейн эрдэм шинжилгээний ажилтан Б.Эрдэнэцэцэгтэй уулзаж, “Нийслэл хүрээ-100 жил” үзэсгэлэнгийн талаар цөөн хором ярилцлаа.

-Богд хааны Нийслэл хүрээ хэмээн нэрлэсэн лүндэнгийн талаар сонирхуулахгүй юу?

-Тэр лүндэн бол тусгаар тогтнолоо зарласны дараа улс өөрийн гэсэн нийслэлтэй байх хэрэгтэй гээд Их хүрээг өөрчилж, үүнээс хойш ямагт Нийслэл хүрээ хэмээсүгэй гэж зарласан байдаг.

-“Нийслэл хүрээ-100 жил” үзэсгэлэнд хэчнээн үзмэр дэлгэдсэн бэ?

-Үзэсгэлэнд ойролцоогоор 150 гаруй үзмэр нийтийн хүртээл болж байна. Үүнд, баримт болон гэрэл зураг, эд өлгийн зүйлсүүд орсон байгаа.

-Энэ удаагийн үзэсгэлэнд шинээр дэлгэж буй ямар үзмэр байгаа бол?

-Богд хааны шар ордон байна. Энэ нь тухайн үеийн Богдын шар ордон ийм байсан байх гэх төсөөллөөр бүтээсэн үзмэр байгаа. Үүнд, бидний Норовлин хийд хэмээдэг хийдэд тухайн үед Омскоос авчирсан заан болон бусад орноос авчирсан сонин хачин амьтдыг тэжээж байсан байгаа. Мөн Богдын ордны ойролцоо Сангаан сүм баригдсан байдаг. Энэхүү сүмийг Дондогдулам хатан болон Богдын санаачилгаар нийслэл хүрээний урчуудыг байрлуулахаар барьж, байгуулсан байдаг. Түүнчлэн, улс маань нийслэлтэй, нийслэл маань өөрийн гэсэн сүлдтэй байх ёстой хэмээн 1639 онд Нийслэл хүрээний сүлдийг  бий болгож, хангарьдыг шүтэн тахисаар ирсэн түүхтэй. 

-Өнөөдрийн үзэсгэлэнд тавигдсан хамгийн эртний үзмэрүүүдийг танилцуулбал?

-Занабазарын эдэлж, хэрэглэж байсан эд өлгийн зүйлс хамгийн эртний үзмэрүүдэд тооцогдоно.

-Танай музейд Нийслэл хүрээний түүхтэй хамаатай нийт хэчнээн үзмэр байдаг вэ?

-Байгууллагынхаа онцлогоос болоод тоо, баримтыг тэр бүр нийтэд дэлгэдэггүй. Манай музейн үзмэр 50 мянга гаруй гэж бодохоор ямар их арвин үзмэртэй болох нь ойлгомжтой байх.

“Нийслэл хүрээ-100 жил” архивын баримт бичиг, гэрэл зураг, эд өлгийн зүйлсийн үзэсгэлэн Үндэсний музейн үзэсгэлэнгийн танхимд энэ сарын 12 хүртэл үргэлжилнэ.