Эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын үзүүрээс атгах хувьгүй төрсөн түвдүүд НҮБ, олон улсын хүний эрхийг хамгаалах байгууллагаас тусламж хүссэн хэвээр байна. Тэдний дуу хоолой, үхэл амьд­ралын хооронд цуурайтаж бай­на. Өдрөөс өдөрт амиа алдсан түвдүүдийн тоо нэмэгдсээр. Хята­дын автономит муж Сычуаньд Бээжингийн эрх баригчдын явуулж буй “дарангуйлал” хяналтаас гарч, харгислалын аймшигт хэлбэрт шилж­­сэн талаар олон улсын хэвлэл мэ­дээллийн хэрэгслүүд онцолж буй. Хятадын зуу, зуун цэргүүдийг Түвдийн нутаг дэвсгэр рүү Бээжингээс ил­гээсэн хэвээр байна. Хүний эрх мартагдахын цагт хүний олноор түв­дүүдийг алж, хядаж байгаа талаар Лондон дахь Түвдийн хүний эрхийг хамгаалах хорооноос мэдээлжээ. Өнгөрсөн сарын сүүлийн долоо хоногт Түвдийн босогчид болон Хятадын аюулаас хамгаалах хүч­ний цэргүүдийн хооронд хүчтэй сөргөлдөөн болж, Сычуань мужийг хатуу харуул хамгаалалтаар бүсэл­сэн юм. Сөргөлдөөний үеэр нийт та­ван түвд хүн нас барж, 18 хүн зодуулжээ. Улмаар Хятадын аюу­лаас хам­гаалах хүчнийхэн 200 гаруй түвд хүнийг баривчлан, эрүүдэн шүүж хилс хэрэгт тулгаж байна.

Өнгөрсөн долоо хоногт болж өн­гөрсөн сөр­гөлдөөний үеэр түв­дүүд БНХАУ-ын тугийг шатааж, өөрсдийн тугийг мандуулж байгаа болон Хятадын аюулаас хамгаалах хүчнийхэн хэдэн зуугаараа Түвдийн хот суурин газарт нэвтрэн энгийн номхон иргэдийг зодож байгаа бичлэг интернетээр цацагдсан юм. Мөн дээрх бичлэгт лам нарыг 10, 20 цэрэг нийлж байгаад хүний ёсноос гажуудаар тамлан зовоож байгааг дүрсэлжээ. Хятадын зүгээс дээрх явдлыг “Ирэх сард болох Түвдийн цагаан сартай холбоотойгоор ямар нэгэн эсэргүүцлийн жагсаал, цуглаан бо­лохоос урьдчилан сэ­рэмжилсний үүднээс цэргийн ан­гиудыг ийнхүү ихээр оруулж бай­гаа” хэмээн тайл­барлаж байна.

Түвдүүдийн эсэргүүцлийг цэр­­­гийн хүчээр дарсан ч хилийн ча­­на­­дад байгаа түвдүүд “Сы­чуань мужийн Ченгду хотод цаг­даа нар гудамж талбайн өнцөг бу­лан бүрт харуул хийж, Түвд хүн бол­гоныг шалгаж байгаа” хэмээн BBC агентлагт мэдэгдсэн байна. Сычуанийн автономит мужид гар­сан дээрх түвдүүдийн бослого хө­дөлгөөний үеэр “Хоёр хүн амиа алдсан” хэмээн Хятадын хэвлэл мэ­дээл­лээр мэдэгдсэн ч, хэвлэл мэдээлэл хаалттай энэ улсад ямар аймшигтай харгислал  болж байгааг таамаглах аргагүй гэж “CNN” агентлагийн сур­валжлагч Жон Катинг онцолжээ.

Түвдийн нэгэн лам өөрийн дүрс бичлэгийг Лондон дахь Түвдийн хүний эрхийг хамгаалах хороонд нууцаар илгээжээ. Уг бичлэгт одоо­гийн нөхцөл байдлыг тодорхой харуулсан аж. Гадны сэтгүүлчдийг Хятадын аюулаас хамгаалах хүч­нийхэн Түвдийн нутаг дэвсгэрт нэг ч алхам ойртуулахгүй байгаа юм. Хамгийн аймшигтай нь таван цагдаа өнгөрсөн сарын 29-30-нд шилжих шөнө нэгэн түвд гэр бүлийн хоёр хүүхдийг зодож, нөхрийг нь тамлан зовоож, эхнэрийг нь хүчиндсэн хэрэг гарсан талаар нутгийн иргэд гомдолложээ. Энэ талаар ямар ч нотлох баримт байхгүй бөгөөд дүрс бичлэгийг лам өөрийн дуу хоолойгоор баталгаажуулсан аж.

Энэ мэт Хятадын хүний ёсноос гажууд харгис үйлдлүүд газар авч, дэлхий нийтийг цочирдуулсан хэвээр байхад НҮБ болон олон улсын хүний эрхийг хамгаалах байгууллага ямар нэгэн арга хэмжээ авахгүй байгаа нь харамсалтай. Хятадын зүгээс түвдүүдийг “Салан тусгаарлагчид, үймээн гар­гагчид” хэмээн тайлбарлаж бай­гаа. Харин түвдүүд “Биднийг хан үндэстнүүд байнга дээрэлхэж бай­даг. Цагдаа, хүчнийхнээс эхлээд шүүх, прокурор, энгийн иргэд хүртэл. Сар болгон л цэргүүд бидний дундаас хэн нэгнийг хилс хэрэгт гүтгэн авч явж, тамлан зовоож байгаад сулладаг. Энэ бүхнийг эсэргүүцсэндээ бид тусгаар тогтнол, эрх чөлөөний төлөө тэмцэж байна” гэсэн байр суурийг илэрхийлсэн. АНУ-ын зүгээс дээрх явдлыг шашны болон үндэстэн хоорондын гэхээс илүүтэй хүний эрхийг зөрчиж буй ноцтой явдал хэмээн тайлбарлаж байна.

Италийн шашин судлаач Пачино Пато “Анх 1959 онд хятадууд зэвс­гийн хүчээр Түвдийг эзлэн тү­рэмгийлсэн байдаг. Энэ бол цэвэр Хятадын эзлэн түрэмгийлэл гэж ойлгож болно. Үүнээс хойш Далай багш шавь нарынхаа хамт тус нут­гаас зугтаж гарахаас өөр аргагүйд хүрсэн. Далай багш зугтах үедээ 100 мянган түвдүүдийг дагуулан манан будан татуулан Хятадын цэргүүдээс мултарсан гэлцдэг. Энэтхэг бол Бурхан багшийн айлдвар ном хүчтэй дэлгэрсэн орон тул Далай багшид нутаг тасалж өгсөн түүхтэй. Өдгөө олон жил болж байгаа Далай лам ард түмнийхээ төлөө байнга залбирч байдаг. Өнөөдөр Хятадын цэргийн хүч, өөрийгөө шатаасан эрх чөлөөний эзэд, энэ их сөргөлдөөн эцсийн дүндээ хүний эрхтэй шууд холбоотой. НҮБ-аас ямар нэг арга хэмжээ авах шаардлагатай болоод байна” хэмээн өөрийн байр суурийг илэрхийлжээ.

Энгийн номхон иргэдийг зодож, хүний ёсноос гажууд, балмад үйлдэл хийж байгаа Хятадын дарангуйлалд гутарсан дээрхийн гэгээнтэн ХIV Далай лам ч уйлж байна. Тэрбээр “Энэ бүх аллага, харгислалаа зогсоо. Эд хөрөнгө, эдлэх баялаг байхгүй ч ард түмнийг минь тайван байлгахтун” хэмээн БНХАУ-ын эрх баригчдаас гуйж байгаа талаар BBC агентлаг уламжлав.

 Хятадын одоо­гийн удирдагч Ху Жинтаог Түвдийн автономит намын даргаар 1988 онд то­милсон байдаг. Үүний дараа  1989 онд Түвдийн X Панчин лам 50 насандаа зүрхний шигдээсээр гэнэт нас барсан нь олны анхаарлыг, тэр тусмаа түвдүүдийн анхаарлыг ихэд татсан билээ. X Панчин ламын үхэлд ямар нэг гадны нөлөө байсан эсэх дээр одоо ч түвдүүд эргэлздэг аж. Үүнээс хэдхэн сарын дараа БНХАУ-ын генерал Ли Лианшиу тэрс үзэлтэй гэх сэтгүүлч Тан Да­шианыг хилс хэрэгт холбогдуулах тушаалыг Лхасын цагдаагийн га­зарт өгсөн талаар баримт олдсон байдаг. Улмаар түвдүүд тайван жаг ­саал хийсэн нь 450 хүний үхлийн шалтгаан болно гэж санаагүй гэдэг. Тайван жагсаалд оролц­сон 450 түвдүүдийг Хятадын хүч­нийхэн үй олноор нь хоморголон устгасан эхний баримт энэ. Түвдүүдийн хувьд 1987-1993 он бол хоёрдах томоохон бослого эсэр­гүүцлийн үймээний он жилүүд аж.  Дээрхийн гэгээн XVI Далай лам 1995 онд зургаан настай Гэдүн Чооки Нямыг XI Панчин ламаар нэрлэсэн боловч хятадууд Бээжинд өссөн Жянцан Норовыг XI Панчин ламаар нэрлэсэн байна. Гэдүн Чооки Ням болон түүний гэр бүлийнхнийг хятадууд шоронд хорьсон уу, эсвэл дарамт хавчлагаас зугтан нуугдмал байдлаар амьдрах болсон эсэх нь одоо болтол тодорхойгүй  бөгөөд ор сураггүй болсон түүхтэй.

Хятадын Үндэсний статис­ти­кийн товчооны мэдээгээр 1959 онд Түв­дийн автономит бүс болон Кам, Хөх нуур, Гансюд нийтдээ 6,330,567 Түвд хүн байсан бол 2000 оны тооллогоор дээрх мужуудад 5,245,347 Түвд хүн тоологдсон аж. Үүнээс үзэхэд Түвдийн хүн ам өсөлтийг тооцохгүйгээр 15 хувиар буюу ойролцоогоор сая гаруй хүнээр хорогдсон байгаа нь илт юм. Мөн 2008 онд түвдүүд дахин эсэргүүцэл тэмцэл хийж жинхэнэ автономит эрх чөлөөт, тусгаар тогтносон орныг хүсэж буйгаа илэр­хийлсэн удаатай. Харамсалтай нь БНХАУ-ын зүгээс эсэргүүцлийн жагсаалыг дарж 140 хүний аминд хүрсэн баримт байдаг байна. Харин энэ удаагийн жагсаалын үеэр таван хүн нас барж, 18 хүн хүндээр гэмтэж, 200 гаруй түвд хүн баривчлагджээ.