Чингисээр овоглохоос өөрөөр дэлхийд тэр бүр танигдаж чадаагүй байсан эрчим хүчний шинэ тоглогчийн нэр олон улсад түгж байна. Тэр шинэхэн тоглогчийн нэр нь Монгол. Монгол өнөөдөр дэлхийд  “од” болоод буй.  Газрын хэвлийн дороо асар их ашигт малтмалын нөөцтэй Монгол руу гадаадынхан хошуурч байна. Тэдэн дотор дэлхийн банк санхүү, уул уурхайн салбарын “акул”-ууд, бас цүнхэн дотроо жаахан мөнгөтэй, жижигхэн Монголоос том олз үхмэхийг горилох “золбин” нөхдүүд ч бий. Тэр тусмаа Монголын сайн чанарын нүүрсний ордуудаас мөнгө босгох сонирхол гадаадынханд ч, дотоодынхонд ч байна.  Коксжих нүүрснийхээ чанар, нөөцөөр дэл­хийд дээгүүрт жагсдаг Монгол Улсын нүүрсний экспортоос орж ирсэн хөрөнгө өнгөрсөн онд гэхэд л нийт экспортын орлогын 40 хувийг эзэлжээ. Өнөөдрийн байдлаар манай улс 162.3 тэрбум тонн нүүрсний нөөцтэй бөгөөд өнгөрсөн жил  нүүрсний орд илэрц, талбай дээр нарийвчилсан хайгуул багагүй хийсний ачаар 2009-2010 онд 22, 2011 онд 24 орд талбай дээр нийтдээ 8.4 тэрбум тоннын нүүрсийг Эрдэс баялгийн зөвлөлийнхөн шинээр баталгуужуулан бүртгэжээ.

Хэдхэн хоногийн дараа буюу ирэх сарын эхээр Улаанбаатар хотноо дэлхийн уул уурхай, эрчим хүчний салбарынхан Монголд цугларах гэж байна. Тэсгим хүйтэн өвлөөр, тэд дэлхийн хамгийн хүйтэн хотод  ийнхүү цугларах болсон шалтгаан нь нөгөө л нүүрс. Харин гадаад, дотоодынхны анхаарлыг татаад байгаа нүүрсээ хэрхэн ашиглах талаарх төлөвлөгөөг  Монголын төр хэдийнэ гаргачихаад байгаа юм.

Нүүрсний салбарт баримталж байгаа Монгол Улсын эхний бод­лого нь олборлолт, экспортыг нэмэг­дүүлэх. “Монгол нүүрс” ассо­циа­цийн гүйцэтгэх захирал Т.Наран  нүүрсний олборлолт, экспортын хэмжээ өнгөрсөн онд нэлээд нэмэгдсэн талаар ярьсан юм. 2010 онд манай улс  25 сая тонн нүүрс олборлосны 17 сая тонныг нь Хятад руу экспортолжээ. Тэгвэл өнгөрсөн 2011 онд 33 сая тонн коксжих нүүрс олборлож, 23 сая тонныг нь бас л урд хөрш рүү гаргасан бөгөөд хоёр тэрбум ам.долларын ашиг олжээ. Монголын нүүрсний экспортын том зах зээл бол Хятад, тийм ч учраас Монголоос гарч байгаа бүх нүүрс тус улсад нийлүүлэгддэг. Харин цаашдаа Хятадын Тяньжинаар дамжуулж нүүрсээ олон улсын ханшаар Япон, Солонгост зарах, дэлхийн зах зээлд гаргахаар төлөвлөж байгаа юм. Ерөн­хий төлөвлөгөөгөөр 2017 онд 100 сая тонн нүүрсийг олборлохоор тооцжээ.

Хоёр дахь төлөвлөгөө нь нүүр­сийг угааж баяжуулах. Дэд бүт­цийн­хээ асуудлыг сайжруулах. Монгол Улсын экспортоос олсон орлогын дийлэнхийг нүүрс бүрдүүлж байгаа ч харамсалтай нь монголчууд дэлхийн зах зээлээс хэтэрхий бага үнээр хятад ченжүүдэд нүүрсээ зардаг. Өөрөөр хэлбэл, дэлхийн эрчим хүчний шуналыг хөдөлгөөд байгаа Монголын коксжих чана­рын нүүрсийг хятадууд 30-116 ам.дол­лараар худалдан авч байна. Монголчууд нүүрсээ хямдхан борлуулж байгаа шалтгааныг Ашигт малтмалын газрын Нүүрс судалгааны хэлтсийн дарга С.Алтанхуяг хэд хэдэн үндэслэлээр тайлбарласан. Нэгдүгээрт, Монгол Улс далайд гарцгүй, дэд бүтэцгүй. Хоёрдугаарт, нүүрсийг 100 хувь түүхийгээр нь экспортолж байна. Гуравдугаарт, тээвэрлэх хэмжээ, жингийн хувьд асар их байгаа гэнэ. Тиймээс энэ оноос анхан шатны боловсруулалт хийж, цаашдаа эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн гаргахаар төлөвлөж байгаа гэнэ лээ.

Энэ чиглэлээр эхний ээлжинд “Энержи Ресурс” компанийн Ухаа худаг дахь уурхайд Монголын анхны гэх тодотголтой нүүрс угааж, баяжуулах  үйлдвэр ашиглалтад орсон. Хоёр дахь нь тун удахгүй ашиглалтад орох бол гурав дахь баяжуулах үйлдвэрийг энэ ондоо багтаан  барьж дуусгахаар төлөвлөж байна. Мөн “Эрдэнэс Тавантолгой” компани баруун Цанхийн ордод түшиглэн угааж баяжуулах үйлдвэр барих юм. Түүнчлэн Гашуун Сухайтын орд дээр мөн анхан шатны боловсруулалт хийх төсөл хийгдэж байгаа бол “Саусгоби  сэндс” компани  нүүрс угааж, баяжуулах үйлдвэр барихаар болжээ. Цаашилбал, нүүрсний борлуулалтад сөргөөр нөлөөлдөг нүүрс тээвэрлэлтийн асуудлыг шийдвэрлэхээр шинэ төмөр зам тавих ажлыг яаравчлахын тулд Хөгжлийн банкнаас эхний ээлжинд 20 сая ам.долларыг төмөр замын салбарт өгөөд байна.

Монгол Улсын гутгаар төлөв­лө­гөө нүүрснээс түлш гаргах явдал. Нүүрснээс маш олон төрлийн бүтээгдэхүүн гаргаж авдаг бөгөөд тухайн улс орны хэмжээнд нөөц нь их байх тусмаа улсын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөлөл нь өндөр байдаг аж. Иймээс ч нүүрс нь стратегийн ач холбогдол бүхий түүхий эдэд тооцогддог.  Нүүрснээс шингэрүүлсэн түлш гаргаж авах судалгааны ажил эхэлсэн талаар Ашигт малтмалын газрын Нүүрс судалгааны хэлтсийн дарга С.Алтанхуяг ярьж байна лээ. Тухайлбал, Монгол, Германы засгийн газрын хамтын ажиллагааны гэрээнд Монголд шингэн түлш гаргаж авах үйлдвэр байгуулах судалгааны ажил хийж байгаа гэсэн.

Харин дөрөв дэх ажил нь эрчим хүчний нүүрсийг зах зээлд гаргах. Эрчим хүчний нүүрсний чиглэл зах зээл рүүгээ 100 хувь шилжээгүй байгаа. Энэ нь тодорхой үе шаттай хийгдэх асуудал гэсэн. Дулааны цахилгаан станцуудад нүүрс нийлүүлэгч Багануур, Шивээ-Овоо, Адуунчулуун, Шарын гол зэрэг уурхай байнга алдагдалтай ажиллаж байгаа. Үүнд төрөөс тодор­хой хэмжээгээр татаас өгдөг ч энэ хангалттай хөрөнгө оруулалт болж чаддаггүй аж. 2006-2008 онд эрчим хүчний нэг тонн нүүрсний үнийн цэвэр өсөлт нь дунджаар 1000 төгрөг байсан. Тэгвэл 2009-2011 он гэхэд эрчим хүчний нүүрсний нэг тонн цэвэр борлуулалтын үнийн өсөлт 5500 төгрөг болсон байна. Монгол Улсын эдийн засгийн тэлэлттэй уял­даж, тавдугаар цахилгаан станцыг барьж эхлээд байгаа юм. Түүнчлэн эрчим хүчний зургаа дахь шинэ эх үүсвэрийн тухай ч ярьж эхэлсэн. Дорнод аймагт гэхэд 100 мВт/цагийн дулааны цахилгаан станц барих, энэ цахилгаан станцыг Адуунчулууны нүүрсээр хангахаар төлөвлөсөн. Энэ мэтээр эрчим хүчний нүүрсний хэрэг­лээ ойрын жилүүдэд 15 сая тонн болж өсөх гэнэ. Өнөөдрийн байд­лаар зургаан сая тонн эрчим хүч­ний нүүрсийг Монгол Улс хэрэглэдэг.