Монголчууд, Монголын төр хэдхэн импортлогчдод хэтэрхий дарлуулж байна. Тэд нэг орой уулзаад “Долларын ханш өсч байна. Цаашдаа ч өсөх байх. Хэдүү­лээ шатахууныхаа үнийг нэмье. Ойр ойрхон дахин дахин нэмж байхаар нэг мөсөн 280-300 төгрөгөөр нэмчихье” гэж яриад л тэр оройноос нь үнээ нэмчихсэн. Ингэхдээ Засгийн газрын дэд сайдыг бол хүн чинээ тоосонгүй. Шударга өрсөл­дөөн хэрэглэгчийн төлөө газрынхныг бол бүр ч “хүүхэлдэй” аятай үзэв. Үнэ нэмэгдэхээс нь ам­жиж авах гэсэн уртаас урт да­раа­лал ард түмний ам­ьжир­­гаа ямар байгааг харуул­­сан. Гэхдээ хатуу сэтгэлтэй импортлогчдод энэ огт падгүй байв. Үнэ нэмэгдэхээс нь өмнө ам­жиж банкаа дүүргэсэн ч шатахуун бол өнөөгийн нийгэмд талхнаас өөрцгүй хэрэглээ. Тэгээд ч ганц нэгээрээ үнээ  нэмсэн бол хэрэглэгчид хямдхан руу нь хуйлрах байлаа. Тэгэхгүйгээ импортлогчид мэ­дэх учраас үгсэн тохиролцож, үнээ нэмэхтэйгээ. Шатахууны үнийг дагаад такси, нийтийн тээ­вэр, талхны үнэ хүртэл өсч, иргэдийн бухимдал эцсийн цэгтээ тулаад байгаа.
 
Уг нь Монголын хөрсөн дор газрын тос бий. Үүнийг зарлан тунхаглаад хорин жил өнгөрчээ. Анхны Ерөн­хийлөгч дээлээ тосолсноос хэтэр­сэнгүй. Монголын газ­­рын тосыг хята­дууд бо­ловс­руулаад машиндаа хийж байна. Харин бид хэд­хэн хүний далайсан гараар яв­ган явж, далласан гараар машин­тай давхих болж.  Бүх зүйл нефть импорт­логч­дын гарт оржээ. Тэд кофе уунгаа Монголын эдийн засгийг сөхрүүлж, гайгүй явсныг нь гуйлгачин болгож, хоосон хонуу­лах шийдвэрийг гаргана. Тамхилангаа байгаа мөнгөндөө бензин авахаар шор­гоолж шиг ар араасаа дугаарлах иргэдийг харж таашаал авна. Мөнгө нь тэрбум тэрбумаар өсч байгааг харан ямар их хүчтэйгээ мэдэрч, “Хэн намайг зогсоох юм бэ. Эрх мэдэл бидний гарт байна” хэмээн ихэмсэглэдэг биз. Төрийн ордонд шата­хуун нэмсэн шалтгаанаа тайл­бар­лахаар очих­­доо “Чамд хэлэх зөвлөгөө байна. Чи битгий хуц аа” гэх нь хол­гүй гардаг тэд ер нь хэн юм бэ.

Уг нь тэднийг дур зор­гоор нь үнээ нэмэхийг хориглох, хянах яамнаас эхлээд хэд хэдэн агентлаг байдаг ч бүгд гарт нь орчих­сон. Юун иргэдийн эрх аш­гийг тэднээс хамгаалах. Харин ч эсрэгээрээ. Иргэ­дээс нөгөөдүүлийнхээ эрх ашгийг хамгаалдаг. Тэр нь ч сүүлийн хэдэн жилд бат­лагд­сан зүйл. Ер нь их л тааламжгүй сэдэв дээ, энэ. Таатай мэдээ гэвэл өнгөрсөн баасан гаригт Засгийн газ­рын хуралдаанаас шатахуун импорлогчдыг 10 тэрбумаар торгохоор болсон. Тэглээ гээд иргэдээс авсан мөнгийг эргүү­лээд өгөх биш. Нэг нөхрийн халааснаас гараад нөгөө луйварч­ны мэдэлд шилжих нь дам­жиггүй. Тэр байтугай өнгөр­сөн жил ногдуулсан тор­гуулийг им­­порт­логчид өнөө хэр тө­лөө­гүй байгаа гэх мэ­дээ­лэл чих дэлсэж эхэлсэн. Хариуц­­лага тооцож байгаа нь энэ. Энэ удаагийнх ч бас ирэх жилийн өдий гэхэд төлөгдөлгүй мартагдсан байна биз.

Нефть импортлогчид. Энэ үг өнөөдөр даран­гуй­лагч, эсвэл төрийн эрхийг баригч гэдгээс нэг их ялгаа­гүй утгатай болчихож. Ажил­чин шоргоолж шиг монгол­чууд тэдний албат ч юм шиг. Зоргоороо тогтоо­сон ханшийг нь “Жа” гэж байгаад л ёс юм шиг төлдгийг өөр юу гэ­хийг хувьдаа хэлж мэдэхгүй юм.

Ер нь шахатуун импорт­логч гэж хэн байна вэ? Хамт­даа харъя л даа.

“Жаст” групп. Энэ ком­па­нийн ард УИХ-ын гишүүн С.Баяр, Ц.Цэнгэл  бий гэлцэх. Тэд хэн байсан. Орлого нь жилийн жилд бөглөсөн хөрөнгө орлогын мэдүүлгээр нь хэд дахин өсч, түүнтэй зэрэгцээд ядуусын тоо хэд дахин нэмэгдсэнийг эргээд нэг харьцуулаад харах хэрэгтэй. 

“Петровис”. Монголын ганц саалийн үнээ байсан “Эрдэнэт” үйлдвэрийн дарга асан Ш.Отгонбилэг агсны хүү Содбилэг томоохон эзэм­шигч­­дийнх нь нэг. О.Содбилэг Эрдэнэтэд нэр дэвшинэ гээд хэзээний сонгуулийн суртал­чил­гаагаа эхэл­чихсэн яваа. МАН-ын бага хурлын гишүүн. Халаасныхаа зузаанаар сон­гуульд нэр дэвшигчдийн жагсаал­тын хамгийн эхний эг­нээнд бичигдэнэ. Түүний ээж Д.Туяа 2004-2008 онд Завханаас УИХ-ын гишүүнээр сонгог­дож, багагүй хугацаанд Эрүүл мэндийн сайдаар ажил­ласан. Өдгөө Германд Элчингийн зөвлөхөөр ажиллаж буй. “Петровис”-ийн захирал Ж.Оюунгэрэлийн хувьд улс төр ярьж гүйгээд байдаггүй ч МАН-д багагүй хөрөнгө оруулалт хийдэг талаар гишүүд нь шагшин магтдаг.

“Сод Монгол” групп. Шаха­тууны үнэ нэмсэн ч Ц.Анандбазар, шав тавьсан ч, хийд барьсан ч Анандбазар, морь уралдсан ч, бөх барилдсан ч Анандбазар. НИТХ-ын төлөө­лөгч тэрээр хамгийн сүүлд дорноговьчуудад 160 тонн гурил тарааж сайн үйлсийн эзнээр тодроод байгаа. Тэрээр сонгуулиар тус аймагт нэр дэв­ши­хээр шийдсэн бололтой. Сумдын эмч нарт мотоцикль тарааж, суурин иргэдэд нь гурил тараагаад сонгуулийн суртал­чил­гаагаа эхлүүлчихсэн гэсэн. 

“Магнай трейд”-ийн Г.Магнай. Ардчилсан намын гишүүн. Ардчилсан залуу­чуу­дын холбооны дэд ерөнхий­лөг­чийн сонгуульт ажилтай. Бас л нэр дэвшихээр зэхэж буй нэгэн.

“Шунхлай” групп. УИХ-ын дэд дарга Г.Батхүүгийн эзэм­шил. “АПУ” ХК-иас эх­лээд үндэсний томоохон үйлд­вэ­рүүдийг эзэмшдэг түүнийг улс­төрчөөс гадна уяачаар нь түмэн андахгүй. “Толин хул”-ын үгийг бичсэн мань хүнийг “Женко” Х.Баттулга “архины бизнестэй улстөрчдийг УИХ-д нэр дэвшүүлэхгүй” байх хууль санаачилж сандаргасан. Түүний тусламжтайгаар шатахуун им­пор­­логчид олон ч удаа татва­рын хөнгөлөлт эдэлсэн.

Монголын иргэн бүрт хамаатай бизнестэй энэ бүлэглэлүүд сүүлийн арваад жил “Ямар ч ашиггүй бизнес, дандаа алдагдалтай ажиллаж байна” гэдэг ч нэг нь ч бизнесээ орхидоггүй нь бодит байдал дээр эсрэгээрээ гэдгийг гэрчилнэ. Монголын бүх мөнгийг гартаа эргэлдүүлж байдаг энэ эрхмүүдээс Монгол өрх бүрийн өдрийн хоол, өмсөх хувцас хамаардаг.

Харин тэд одоо өөрсдийн бизнесийн шинэ шатыг улстөрд орсноор эхлүүлэх нь. Магадгүй дараагийн парламентад шата­хуун импорлогчдын бүлэг  бий болох магадлал туйлын өндөр байгаа. Ингэснээр өөрсдөдөө ашигтайгаар аливаа журам, татвар, хуулийг батлуулж чад­даг байсан тэд одоо өөрсдөө хуулиа санаачлаад батлах нь. Магадгүй тэгснээр замын түгж­рэлээс эхлээд машины тоо хүртэл буурсан үзүүлэлт бий болно. Хаданд гарсан үнэтэйгээр шатахуунаа зарвал “аксент”-тай халтуурчдаас эхлээд олон хүн машиныхаа түлшийг авч хүчрэхгүй гэртээ сууна. Тэднийг дагаад 10-20 мянган өрх өлмөн, зөлмөн өдөр хоногийг өнгөрөөнө. Хэрэв тэг­вэл өндөр үнэтэй таксигаар үйлч­лүүлэх хүн ч олдохгүй болох нь тодорхой. 

Иймэрхүү байдлаар л монгол­чуудын амьдрал, ирээдүй тэдний гарт орчихож. Нефтийн үйлдвэртэй болно, үйлдвэрийн шав тавина гэхчлэн арваад жил ярьсан аманцар улстөрчид, шата­хуун импортлогчдын халаас хором хоромд дусал дуслаар түнтийнэ.

Харин тэр хооронд 40 орчим хувьтай байгаа ядуурал 60 хувьд ч хүрч мэднэ. Ерэн хувь ч болох юм бил үү, хэн мэдлээ. Хамгийн дургүй хүрмээр нь наанадаж өрх болгон, цааш­­лаад хүн бүхэн машин хөлөглөхийг хүсч байгаа ч тэд­ний орол­цоотойгоор тэрхүү хүслээ биелүүлж чаддаггүй нь нууц биш. Улстөрчдийн тус­ламж­тайгаар тэд биднийг дэн­дүү дээрэлхэж байна аа.

Эцэст нь тэдэнд хэрэг­лэг­чийн нэрийн өмнөөс ганцхан зүйл хэлье. Та нар битгий давар аа…