Ченж. Социлизмын үед тэд дамын наймаачид гэгддэг, ад үзэгддэг айхтар нөхдүүд байсан бол 1990-ээд оноос хойш энэ бүлгийн хүмүүсийн тоо мянга мянгаараа өссөн.Нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгддөг ч нийтэд нөгөө л муу нэртэй, луу данстай хэвээр. Ноолуурын, ноосны, ма­шины, махны, валютын, барилгын гээд салбар салбараар дагнасан, мэргэшсэн “мэргэжлийн” хэсэг бүлэг этгээдүүдийн халаасанд Монголын эдийн засаг  өнөөдөр хэдийнэ багт­­­чихжээ. Инфляцийн инерци, үнийн хөөсрөл өнөөдрийн хувьд ченжүүдийн халаасаа зутаатгах “зэвсэг” болсон.  Хэдийгээр Монгол­банкнаас мөнгөний хатуу бодлого барим­талж, эрчтэйгээр хөөсөрч буй инфляцитай “дайн” зарлаад ч дийлэхгүй байгаа цаад шалтгаан нь ченжүүдийн явуулгатай л  хол­боо­той бололтой. Тиймдээ ч инфляцийг хязгаарлаж, үнийн хөөрөгдлийг зог­соох гэсэн Монголбанкны оролдлого ченжүүдийн “ов мэх”-ийг дийлж чадахгүй л байна. Чухамдаа үнийг өсгөх  бууруулах, инфляцийн инер­цийг хязгаарлаж, хазаарлах нь Мон­гол банкны чаддаг ажил биш болсон гэлтэй. Харин ченжүүдийн сай­хан, муухай аашлахаас үнэ хэр тогт­вор­той байх эсэх нь шалтгаалах бол­соор удаж буй.

Шинэ жилийн бөөн бөөн рек­ламууд энд тэндгүй цацагдаж саарал манантай өдрүүдийн хүйтний эрч  часхийтэл чангарахтай давхцаж банк санхүүгийн салбарт час хийсэн үзэгдлүүд өрнөж байна. Өнгөрсөн сард1335 төгрөг байсан ам.долларын ханш өдрөөс өдөр час хийн чангарсаар л. Ам.долларын эсрэг хамгийн их чангарсан валютаар өнгөрсөн жил төгрөг тодорч байсан бол өнөөдөр 49 төгрөгөөр суларчихаад байна. Хэдийгээр төв банкнаас ам.долларын ханшийг 1367 төгрөг хэмээн зарлаад байгаа ч “Найман шарга” зах болон арилжааны банкууд өчигд­рийн байдлаар ам.долларыг 1391-1394 төгрөгөөр худалдаалж буй. Баярын уур амьсгалтай зэрэгцэн баяртайгаар дээшээ хөөрч буй ам.дол­ларын ханшийн чангаралтыг Монголбанкнаас богино хугацааны үзэгдэл хэмээн тайлбарлаж байна  лээ. Тус банкны Валют эдийн зас­гийн хэлтсийн дарга С.Болд “Валютын дотоод зах зээлийн эрэлт их байгаа. Үүнээс болоод ам.долларын эсрэг төгрөгийн ханш сулраад байна. Монголбанкны зүгээс ам.долларын ханшийн чангаралтыг барих боломжгүй. Хэдийгээр орж ирж байгаа валютын урсгал өссөн гэх үзүүлэлт харагдаж буй ч орж ирж буй цэвэр валютын хэмжээ өнгөрсөн жилээс 60 хувийн бууралттай гарсан.  Энэ нь  импортын хэрэглээ Монголын дотоодын зах зээлд их байна гэсэн үг. Ялангуяа авто машины импорт өссөн нь дотоодын зах зээл дэх валютын урсгалыг гадагшлуулж байна” хэмээн ярьсан. Ер нь баяр ёслолын үеэр валютын ханш чангардаг нь тогтсон үзэгдэл болоод удаж буй. Энэ нь эрэлт нийлүүлэлттэй ч холбоотой. Шинэ жил, цагаан сарын өмнөхөн валютын ханш чангардаг шалтгаан нь ажил хэргийн идэвхжлийн саруудтай давхацдагаараа онцлогтой юм. Оны сүү­лийн  саруудад уул уурхайн салбарын ажил зогсонги байдалд орж, жилийн эцсийнхээ ажлыг дүгнэдэг. Энэ нь гаднаас орж ирж байгаа хөрөнгө оруулалт багасгахад нөлөөдөг байна. Тодруулбал,  ам.долларын дотогшлох урсгал хумигддаг аж. Төгрөгийн эсрэг чангарч буй ам.долларын ханшийн өсөлтийг тогтоон барих боломжгүй гэдгийг Монголбанкны захирал ярина лээ. Энэ нь зах зээлийнхээ жамаар л зохицуулагдахаас өөр аргагүй гэдгийг учирласан.

Оны эхэнд нэг өрөө байр 35 сая байсан бол өнөөдөр ийм үнээр нэг өрөө байр авна гэж саналтгүй.  Орон сууцны үнэ өдрөөс өдөрт хөөсөрч, зарим хүмүүсийн хөлжүүлэх “зэвсэг”  болжээ. Орон сууцны эрэлт их байгаагаас үнэ өсөөд байна шүү гэдэг тайлбарыг барилгын салбарынхан хэлдэг. Үнэндээ орон сууцны үнэ өсөхөд энгийн иргэдийн хэрэгцээнээс илүү ченжүүдийн эрэлт нөлөөлж байгааг шинжээчид тайлбарлаж буй.  Өмнө нь нэг хоёр өрөө байр хямдхан худалдан авч засвар хийгээд эргүүлээд өндөр үнээр зардаг байсан ченжүүд өдгөө орц, давхраар нь орон сууц худалдан авч “дарах” болсон гэнэ. Энэ нь ирэх жил үнийг өсгөж зарах гэсэн ченжүүдийн “бодлого” юм байна. Шинээр баригдаж буй барилгуудын захиалга аль хэдийнэ дуусчихдаг учир шалтгаан нь мөн л ченжүүдтэй холбоотой аж. Тэд хэд хэдээр нь байр  захиалж баригдсан хойно нь өндөр үнээр эргүүлээд зардаг гэнэ лээ. “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөр хэрэгжвэл байрны үнэ буурна хэмээн  мэргэжилтнүүд ярьдаг. Харин барилгынхан уг төслийг хүрээнд баригдах бай­руу­дыг ченжүүдээс хамгаалах бод­ло­го баримтлахыг холбогдох яам, газ­руудад сануулсан байна. Тэгэх­­гүйгээр бага дунд орлоготой ир­гэд байртай болж чадахгүй шүү гэдэг анхааруулгыг ч давхар өгсөн бо­лол­­той. Барилгачдын холбооны ерөнхийлөгч “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрийн  хүрээнд босох орон сууцны хорооллуудыг ченжүүдийн “савар”-т атгуулахгүйн тулд өмнө нь орон сууцанд амьдарч байгаагүй, анх удаа гэсэн шалгуур тавьж байгаа гэдгийг дуулгасан.

“Ардын хүүхэд давж болдоггүй наадам уу” гэгчээр ардын хүүхэд жип унаж болохгүй хуулийг УИХ-аар баталчихаад байгаа. Ирэх жилээс тансаг хэрэглээний жипүүдийн татварыг нэмж байгаа юм. Хэдийгээр Сангийн сайдаас импортоор орж ирж буй нийт машины зөвхөн есхөн хувьд л үнийн өсөлт нөлөөлнө хэмээн мэдэгдсэн ч сүүлийн өдрүү­дэд “жип”-ны худалдаа эрс ихэссэн гэнэ. Бэлэн мөнгөтэй ченжүүд “жип”-ийг их хэмжээгээр “дарж” байгаа гэнэ лээ. Тэд хил гааль дээ­рээс л шууд худалдаа хийж байгаа гэсэн яриа байна. Ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс авто машины гаалийн татвар нэмэгдэхтэй холбоотойгоор ченжүүд ийнхүү машин “нөөцлөх” төлөв­лө­гөөг хэрэгжүүлээд эхэлчи­хэж. Харин тэднийг дараагийн бодлого, дараагийн “дарах” нөөц юу бол?