Бага хурлын эрхэм гишүүд ээ,
Журмын нөхөд өө,
Хатагтай, ноёд оо,

Намын XXVI Их хурлын 801-н төлөөлөгчдийнхөө итгэл найдварыг хүлээн сонгогдсон Та бүхнийг Бага хурлынхаа II хуралдаанд хүрэлцэн ирсэнд талархал илэрхийлж, Удирдах зөвлөлийнхөө өмнөөс болон хувиасаа халуун дотно мэндийг дэвшүүлье.

Бага хурлын энэ удаагийн хуралдаан бүрэн эрхт Бүгд Найрамдах Монгол Улсаа тунхагласны 87 жилийн ойн өдрүүдэд тохиож, шинээр сүндэрлүүлэн босгож,  нээлтээ хийсэн Ардын намынхаа төв байр “Тусгаар Тогтнолын Ордон”-ныхоо саруул сайхан танхимд анхлан чуулж байгаад бэлгэшээж байна. Монголын ард түмэндээ, намын бүх гишүүд, дэмжигчиддээ “Тусгаар Тогтнолын Ордон”-ыхоо хүндэт индэр дээрээс, Монгол Ардын Намынхаа нэрийн өмнөөс баярын мэндийг хүргэж, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.

Монгол Улсынхаа тусгаар тогтнолыг олж авах, бататган бэхжүүлэх их үйл хэргийг манай нам бүтээсэн. Цаашид ч гэсэн үеийн үед тусгаар тогтнолоо хамгаалан баталгаажуулах, тууштай бодлого чин хүсэл эрмэлзэлтэй улс төрийн хүчний хувьд Монгол Ардын Нам шинээр босгосон энэхүү өргөөгөө “Тусгаар Тогтнолын Ордон” хэмээн нэрийдэхээр шийдвэрлэсэн билээ.  

Монгол Ардын нам, түүний мянга мянган гишүүд бүтэн, хагас жарны турш улс үндэстнийхээ тусгаар  тогтнолын төлөө тэмцлийн тугч нь, оюун санааны манлайлагч нь, хөгжил дэвшлийн хөтөч нь, их бүтээн байгуулалтын бүтээгч нь байж ирлээ. Ахмад үеийнхний алтан амь, асгаруулсан хөлс, Ардын намын зөв чигч бодлогын үр дүнд манай улсын бүрэн эрх, тусгаар тогтнол баталгаажиж, ард иргэд нь эрх чөлөөтөй, эдийн засаг нь өсөлттэй, хүний хөгжил, нийгмийн ардчиллыг эрхэмлэсэн улс шиг улс болж чадсаныг дэлхий дахинаараа хүлээн зөвшөөрч байна.

Энэ бол Монгол Ардын нам, түүний гишүүдийн бахархах ёстой гавъяа түүх, бас цаашид хамгаалж бататгах, хөгжүүлэн тордох ололт амжилт мөн. Өнгөрсөн 90 жилийн түүх сургамждаа тулгуурлаж, улс орныхоо ирээдүйг бүтээлцэхэд өнөөгийн Монгол Ардын нам илүү үүрэг хариуцлага хүлээж, бүтээснээсээ ихийг бүтээх түүхэн үүрэг даалгавар оногдож байна.

Нэг жилийн өмнө хуралдсан намын XXVI Их хурал энэ талаар түүхэн шийдвэр гаргасан. Уг шийдвэрийг хэрэгжүүлэхэд намынхаа өмнө хамгийн гол ачааг  нь үүрч хариуцлага хүлээх ёстой гишүүд нь Та бид мөн. Үүгээр дамжиж манай нам улс эх орон, ард түмнийхээ өмнө хариуцлага хүлээж байгаа хэрэг юм. Иймд улс орны урт болон дунд хугацааны хөгжлийн бодлого стратеги зорилттой уялдуулан намынхаа бодлогыг тодотгон хэлэлцэхээр Та бид чуулж байна.

Ингээд Та бүхэнд толилуулах илтгэлээ:

• Улс орны нийгэм, эдийн засгийн байдал цаашид баримтлах бодлого,

• Намын шинэчлэл, үйл ажиллагаа, боловсон хүчний бодлого, түүнд тавигдах шалгуур, хариуцлагын асуудал,

• Сонгуулийн хууль, намаас сонгуульд бэлтгэх ажлын явц гэсэн үндсэн хэдэн асуудалд тулгуурлан бэлтгэлээ.

Эрхэм журмын нөхөд өө,

XXVI Их хурлаас хойш намын ажлыг их бүтээн байгуулалтын зорилгод чиглүүлэн зохион байгуулж ирлээ. Үр дүнд нь улс орны маань нийгэм-эдийн засгийн байдалд зарим тодорхой ахиц гарлаа.

Манай эдийн засгийн бүтцэд чанарын өөрчлөлт гарч, аж үйлдвэр тэр дундаа уул уурхайн салбар гол жин дарах боллоо. 2008 оноос хойш гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтаар нийт 56 шинэ уурхай ашиглалтад орж энэ салбарт 50 орчим мянган хүн ажиллаж байна. Оюутолгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулж, төслийн бүтээн босголт 50 хувиа давж гарлаа. Тавантолгойн орд газрыг ашиглалтад оруулж, олборлолтыг эхлүүлсэн зэрэг нь онцлох зүйл мөн. Ингэснээр монголын уул уурхайн салбар дэлхийн санхүү, уул уурхайн анхаарлын төвд орж, хөгжлийн шинэ үедээ орлоо.

“40.000 орон сууц” хөтөлбөрийг дуусгаж, “Шинэ бүтээн байгуулалт” төслийн хүрээнд “100 мянган айлын орон сууц” зорилтод хөтөлбөрийг эхлүүллээ. Дээрх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийн тулд ард иргэдийн худалдан авах чадварт тохируулж орон сууцны зээлийн хүүг 0.6 хувиас хэтрүүлэхгүй байхаар шийдвэрлэсэн. Ингэснээр барилгын үйлдвэрлэлийн салбар эрчимтэй хөгжих боломжийг бүрдүүллээ. 2008 оноос хойш улсын хэмжээнд 31785 орон сууцыг ашиглалтад орууллаа.

Дэд бүтцийн салбарын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлснээр өнгөрсөн гурван жилд 1514.4 км авто замыг шинээр болон өргөтгөн шинэчлэх ажлыг гүйцэтгэв. “Төмөр замын талаар төрөөс баримтлах бодлого”-той болж, Даланзадгад-Чойбалсан чиглэлийн 1100 км төмөр зам барих ажлын бэлтгэл хангагдлаа.

Хөрөнгийн зах зээлийг олон улсын стандарт жишгийн дагуу хөгжүүлснээр манай улсын эдийн засагт мэдэгдэхүйц чанарын өөрчлөлт гарах нөхцөлийг бүрдүүлсэн. Компани, аж ахуйн нэгжүүдийн ил тод байдал, засаглал сайжирч, баялагийн хуваарилтад хүн бүр тэгш оролцох нөхцөл бий боллоо.

Хөдөө аж ахуйн салбарыг шинэ шатанд гаргаж үр өгөөжийг дээшлүүлэх чиглэлээр хууль эрх зүйн орчин, бүтэц зохион байгуулалтыг сайжруулан, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлснээр “Атрын-III” аяны үр дүнд энэ жил 448.1 мянган тонн үр тариа, 199.2 мянган тонн төмс, 150.2 мянган тонн хүнсний ногоо хурааж авлаа. Энэ бол мянга мянган тариаланчдын нөр их хөдөлмөрийн үр шим мөн.  
 
Малчдын маань хичээл зүтгэл, шаргуу хөдөлмөрийн дүнд мал аж ахуйн салбарт ч ахиц гарлаа. “Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого”, “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөрийг батлан хэрэгжүүлснээр тус салбарт нааштай өөрчлөлт гарч, энэ онд 13.1 сая төл хүлээн авч, мал сүргийн тоо 37.1 саяд хүрлээ. Мал сүргийг чанаржуулж, эрүүлжүүлэх эдийн засгийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх, эзэн нь болсон малчдынхаа ахуй амьдралыг сайжруулахаар “Таван эрдэнэ” арга хэмжээг эхлүүллээ.

Хөдөлмөр бол хүний хөгжил, эдийн засгийн өсөлтийн үндэс мөн. Тиймээс 2011 оныг “Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил” болгон зарлаж 60.000 шинэ ажлын байр бий болгох зорилтыг дэвшүүлсэн. Оны эхний 11 сарын байдлаар улсын хэмжээнд 64635 ажлын байр шинээр бий болж тавьсан зорилтдоо хүрлээ. Ажлын байрыг хадгалах, нэмэгдүүлэх, жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжихэд зориулан 200 орчим тэрбум, сум хөгжүүлэх санд 24 тэрбум, нийслэлийн дүүргүүдэд 30 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлсэн нь ихээхэн тус дэм боллоо. Үр дүнд нь олон жижиг үйлдвэрлэл, өрхийн бичил бизнес бий болж ажилгүйдлийн түвшин өнгөрсөн оныхоос буурах төлөвтэй байна.

Манай Засгийн газар хүний хөгжилд анхаарч бүх иргэдээ эрүүл мэндийн даатгалд хамруулах нөхцөлийг бүрдүүллээ. Эрүүл мэндийн даатгалтай иргэн, оношилгоо, шинжилгээ, эмчилгээ сувилгаа хийлгэхдээ даатгалын сангаас 1 сая хүртэл төгрөгийн санхүүгийн дэмжлэг авах боломжийг хуульчиллаа. Энэ салбарт урьд өмнө байгаагүй хөрөнгө оруулалтыг хийлээ. Үр дүнд нь 2008 оноос хойш улсын хэмжээнд эмнэлэг, эрүүл мэндийг дэмжих 27 төвийг шинээр, хөдөө орон нутагт 31 сумын эмнэлэгийг ашиглалтанд оруулж, 23 сумын эмнэлэгийг бариулж  байна.

Боловсролын салбарт суурь шинэчлэлүүдийг эрчимжүүлж байна. 148 байсан их, дээд сургуулиудыг 99 болгон цөөлж, хотхон хэлбэрээр хөгжүүлэх шийдвэрийг гарган ажлыг эхлүүллээ. Мөн Ерөнхий боловсролын сургалтыг олон улсын стандартад нийцүүлэх зорилтоо ажил хэрэг болгож эхлүүлэв. Сүүлийн хоёр жилд их, дээд сургуулийн оюутны сургалтын төлбөрт зориулан “Хүний хөгжил сан”-гаас нийт 1 сая орчим төгрөгийг олголоо. Улмаар 2012 оноос эхлэн оюутан бүрт сар тутам 70 мянган төгрөгийн дэмжлэг үзүүлж эхэлнэ.

Манай нам амлалтынхаа дагуу “Хүний хөгжил сан”-гаас иргэн бүрт 1.5 сая төгрөг хүртээх зорилтоо хэрэгжүүлж байна. Цаашид 55-аас дээш насны эмэгтэй, 60-аас дээш насны эрэгтэй, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэддээ үлдэж байгаа 1 сая төгрөгийг “Хүний хөгжил сан”-гаас бэлнээр олгохоор шийдвэрлэсэн. Мөн цалин, тэтгэвэр, тэтгэмжийг үе шаттайгаар нэмэгдүүлж ирсэн. Ирэх онд дунджаар 53 хувиар нэмэгдүүлнэ. Энэ нь 2008 оныхтой харьцуулахад хоёр ба түүнээс илүү хувиар нэмэгдэж байна гэсэн үг юм. Бэлэн мөнгө олгох болон цалин тэтгэврийг нэмэгдүүлэхдээ бараа, ажил үйлчилгээний үнэ огцом өсөх, хувийн хэвшлийнхэнд сөргөөр нөлөөлөх, бэлэнчлэх сэтгэлгээ газар авах зэрэг үзэгдлээс сэргийлэх бодлогыг байнга анхаарлынхаа төвд байлгаж, дээрх арга хэмжээг хэрэгжүүлэх хэлбэр, зохион байгуулалт, цаг хугацааг сайтар тооцох ёстой гэж үзэж байна.

Байгалийн баялгаа эдийн засгийн эргэлтэд оруулах бодлогыг эрчимжүүлснээр  Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт хурдацтай өсч, одоо 17 орчим хувь, жилийн эцэст 20 орчим хувиар өсөхөөр байна. Энэ бол бидний ололт амжилт юм. Ийнхүү манай улс нийгэм эдийн засгийн үсрэнгүй өсөлтийн гараанд ирлээ. Эдийн засгийн эрчимтэй өсөлтөд тулгуурласан урт хугацааны стратегийн бодлогоор Монгол хүнийг хөгжүүлж, орлогын ялгаа багатай, байгаль орчноо хамгаалсан, бүс нутаг нь жигд хөгжсөн, бүтээлчээр хөдөлмөрлөх боломжийг хүн болгонд олгосон, ядуурлыг даван туулсан,  21-р зууны Монгол Улсыг бий болгож, удирдах хариуцлагатай үүрэг бидэнд ноогдож байна.

Ингэхдээ эдийн засгийн өсөлтийг нэг хүнд ногдох ДНБ-ийн хэмжээгээр төлөвлөн, хүний хөгжлийн үзүүлэлтүүдийг НҮБ-ын Хүний хөгжлийн индексээр, иргэн хүн хийж бүтээх боломжийг Дэлхийн банкны бизнесийн орчны болон Дэлхийн эдийн засгийн форумын өрсөлдөх чадварын үзүүлэлтээр тооцоолон олон тулгуурт эдийн засгийг бий болгох учиртай.  

Өнөөдөр нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ 3000 орчим ам долларт хүрлээ. Үүнийг 2 жилийн дотор 5000, 2016 он гэхэд 10000 гаруй ам. доллар болгох, 20 жилийн дараа өнөөгийн өндөр хөгжилтэй орнуудын түвшинд хүргэх боломж бидэнд байна. Ийм судалгааг олон улсын байгууллагууд хийж байна. Хамгийн гол нь цаашид иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлж, амьдралын түвшний ялгааг аль болох багасгаж, улмаар нийгмийн дундаж давхаргын тоог нэмэгдүүлэх нь зүүн төвийн бодлого бүхий манай намын гуйвшгүй чиг шугам мөн. Монгол Улс хүний хөгжлийн индексээр эдүгээ дэлхийн 169 орноос 100-р байранд буюу дундаж ангилалд байна. Хүний хөгжлийг төвд тавьсан, нийгмийн баримжаатай зөв бодлого тууштай явуулж чадвал ойрын жилүүдэд манай улс хүний хөгжлийн индексээрээ дээгүүр үзүүлэлттэй орнуудын тоонд орох боломж байна гэж Хүний хөгжлийн илтгэлийг боловсруулсан НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрөөс дүгнэсэн.  

Дэлхийн банкнаас гаргадаг улс орны өрсөлдөх чадварын үзүүлэлтээрээ 142 орноос манай орон 96-д орж, технологи, бизнесийн орчин, дэд бүтэц, санхүүгийн зах зээлийн хөгжлөөр бусад хөгжиж буй орнуудаас харьцангуй хоцорч байна. Өндөр өсөлттэй, өрсөлдөх чадвартай эдийн засгийг бий болгохын тулд дэд бүтэц, бизнесийн орчин, санхүүгийн зах зээл, санхүүгийн бүртгэлийн шинэ системийг нэвтрүүлэх, технологи инновацийг түлхүү хөгжүүлэх учиртайг энэхүү индексээс дүгнэж болно.

Дэлхийн банк, Олон Улсын Валютын Сан, НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр зэрэг олон улсын байгууллагуудын тооцоогоор манай улс ойрын таваас хорин  жилийн хугацаанд эдийн засгийн өсөлт, хүний хөгжлийн үзүүлэлтээрээ тэргүүлэх боломжтойг нотолж байгаа билээ. Үүнийг бодитой болгож чадах эсэх нь бидний үйл ажиллагаанаас бүрэн шалтгаална. Учир нь эрдэс баялаг ихтэй, хөгжлийн арвин боломжтой байсан ч түүнийг ашиглаж чадаагүйгээс болж орлогын тэгш бус нөхцөл, бус нутгийн тэнцүү биш хөгжил, улс төр, эдийн засгийн тогтворгүй байдалд орж, ядуурсан орнууд байдгийг олон улсын байгууллагууд, эрдэмтэн мэргэд сануулсаар байна.  Бусдын алдааг давтахгүйн тулд бүтээлчээр ажиллаж, оновчтой урт хугацааны бодлого, стратегийг сонгож, зөв алхмуудыг төлөвлөж, харагдаж байгаа боломжийг алхам алхмаар бодит амьдрал болгон улс орны хөгжлийг чанарын шинэ шатанд, Монгол хүний орлогыг өндөр хөгжилтэй орнуудын түвшинд хүргэх нь чухал юм.

Эдийн засгийн өсөлт, өндөр орлого гэдэг ойлголтууд нь бидний эцсийн зорилго биш. Харин арга хэрэгсэл гэдгийг сайн ойлгох хэрэгтэй. Дэд бүтцийг бүтээж, технологи инновацийг нэвтрүүлэх, өндөр бүтээмжтэй ажиллах чадвартай хүн бол хөгжлийн гол хүчин зүйл мөн. Тиймээс л манай намын бодлогын төвд хүн байсаар ирсэн. Хүнээ хөгжүүлж, ажилтай орлоготой, өрсөлдөх чадвартай болгох нь бидний туйлын зорилго мөн.

Улс орны үндэсний язгуур эрх ашгийг хамгаалах, нийгэмд шударга ёсыг тогтоох, хариуцлагын тогтолцоог бэхжүүлэхийг олон нийт биднээс хамгийн их хүсэн хүлээж буй ажил юм. Энэ зорилгоор нийгмийн салбар бүрт хариуцлага тооцдог механизмыг тодорхой болгох ажлуудыг хийж эхэлүүллээ. Ялангуяа манай намын гишүүд хариуцлагатай, ёс зүйтэй байж бусдыг үлгэрлэх ёстойг мартаж болохгүй.

Бага хурлын эрхэм гишүүд ээ,

Намын Их хурлаас дэвшүүлсэн бодлого, намын дотоод амьдралтай холбогдсон шийдвэрийг хэрэгжүүлэхээр төв, орон нутгийн байгууллагууд XXVI Их хурлаас хойш, өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд чамгүй ажил хийж амжууллаа. Энэ талаар товч танилцуулъя.  

Бүх аймаг, хот, сум, баг, хороо, суурин газарт манай намын 1793 анхан шатны үүр ажиллаж байна. Юуны өмнө Намын анхан шатны байгууллагуудын үйл ажиллагааг сайжруулах, ажиллах орчин нөхцлийг бүрдүүлэх, гишүүдийг идэвхжүүлэх чиглэлээр ихээхэн анхаарч ирлээ. Намын ажлын стандарт тогтоож, үйл ажиллагааг нь тогтмолжуулах, дотоод ардчилалыг бэхжүүлэх, сахилга, ёс зүй, хариуцлагыг өндөржүүлэх талаар бодлого боловсруулан хэрэгжүүлж байна.

Монгол Ардын Намын үйл ажиллагааны үе үеийн шинэчлэл нь монголын нийгмийн шинэчлэлийн эхлэл байж ирсэн. Тиймээс бидний шинэчлэл зөв, төлөвлөлттэй байх ёстой гэдэгтэй Та бүхэн санал нийлэх бизээ. Бүх шатны намын байгууллагын үйл ажиллагааны шинэчлэлийн гарааны цэг-эхний ажил бол намын улс төрийн ажилтнуудын мэдлэг оюуныг дээшлүүлж, шинэ мэдээлэл, боловсролоор тэтгэх явдал юм.

Иймд бүх шатны намын байгууллагад ажиллаж байгаа улс төрийн ажилтнуудыг төрийн удирдлагын магистрийн боловсрол олгох сургалтанд үе шаттайгаар хамруулахад анхаарч эхний  25 хүнийг суралцуулж эхлээд байна. Мөн ОХУ, БНХАУ, АНУ, Англи  зэрэг орнуудад 310 хүнийг урт болон богино хугацааны сургалтад явуулаад байна. Намын Удирдах Зөвлөлөөс анхан болон дунд шатны байгууллагуудын байр тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлд зориулан 600 гаруй сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд хийлээ.

Энэ онд 100 орчим сумын намын байгууллага гишүүдийнхээ хүч бололцоонд тулгуурлан байртай болсон. Ингэснээр сумдын намын байгууллагын гуравны нэг нь аймаг, дүүргийн намын хороод үндсэндээ бүгд өөрийн гэсэн байртай болж, үйл ажиллагаа нь тогтмолжиж байна.  Түүнээс гадна намын аж ахуйг бэхжүүлэх, үйл ажиллагаагаа санхүүжүүлэх байнгын орлого бүрдүүлэх эх үүсвэрийг бий болгоход багагүй анхаарал хандуулж үр дүнд хүрлээ. Тухайлбал, намын байрны ашиглалтыг сайжруулж, авто машины парк шинэчлэл хийж, ажилтан албан хаагчдын тогтвор сууршилтай ажиллах боломж нөхцөлийг бүрдүүллээ.

Монголын Улс төрийн ууган нам Монгол Ардын Нам үүсч байгуулагдсаны 90 жилийн ойг ард түмэнтэйгээ хамт  тэмдэглэн өнгөрүүлэв. Монгол Ардын Намын Удирдах Зөвлөл аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн намын хороод ойг тохиолдуулан тус бүр 9 бүтээлч ажлыг санаачлан хийлээ.

Намын Удирдах Зөвлөлийн санаачилгаар 90 жилийн ойгоор “Улс төрийн ууган хүчин-Монгол Ардын Нам” баримтат кино, түүхийн 9 боть номыг хэвлүүлж нийтийн хүртээл болгосны зэрэгцээ их жанжин Д.Сүхбаатар, Маршал Х.Чойбалсан нарын хөшөөг өмнөх дүр загвараар нь хүрлээр бүтээж, уг сууринд нь заллаа. Монгол Ардын Намын Төв байр “Тусгаар тогтнолын ордон”-оо ашиглалтад оруулсан нь бахархах ёстой, бодитой том ажил мөн. Энэ ялдамд “Тусгаар тогтнолын ордон”-г бүтээн босгоход хандив дэмжлэг үзүүлж, сэтгэлээрээ оролцсон намын нийт гишүүд, дэмжигчид, ард иргэд, СоцИнтерний гишүүн намууд, гүйцэтгэгч компаний хамт олонд бага хурлынхаа индэр дээрээс чин сэтгэлийн  талархал  дэвшүүлье.

Намын бат илэрхийлэх солих ажлыг орон даяар зохион байгуулж 163882 гишүүн шинэчилсэн бат илэрхийлэхээ гардан авсан. Энэ ажлын үеэр Монгол Ардын Намд шинээр 30 орчим мянган хүн элсэн орсон нь Их хурлын шийдвэрийг ард түмэн маань талархан дэмжиж байгаагийн нэг илэрхийлэл юмаа.

Монгол Ардын Намын шинэчлэлийн үйл явцыг гадаад ертөнц ч сайшаан талархаж хүлээн авсныг тэмдэглэн хэлэхэд таатай байна. XXVI Их хурлаараа үзэл баримтлал, мөрийн хөтөлбөрт шинэчлэл, тодотгол хийж, уугуул нэрээ сэргээн авсан талаар СоцИнтерний Зөвлөлийн хуралд Монгол Ардын Намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга тэргүүтэй төлөөлөгчид илтгэн, өөрчлөлтөө албан ёсоор бүртгүүллээ.  Мөн хөрш хоёр орны улс төрийн намуудтай уламжлалт харилцаа, хамтын ажиллагаагаа шинэ шатанд гаргах зорилгоор Намын дарга болон Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нарын түвшинд айлчлал хийж тодорхой асуудлуудаар гэрээ хэлэлцээр байгуулан хамтран ажиллаж байна.

Манай намын гадаад харилцаа өргөжиж, СоцИнтерн, түүний салбар байгууллагууд болон олон улсын бусад байгууллага, хөдөлгөөн, сан, хүрээлэнтэй хоёр болон олон талын харилцаа тогтоож, хамтран ажиллаж байна. Азийн социал демократуудын сүлжээний бага хурал болон СоцИнтерний Ази Номхон далайн бүсийн хуралдааныг Улаанбаатар хотноо амжилттай зохион байгууллаа.

Намынхаа бодлого, шийдвэрийн шинжлэх ухааны үндэслэлийг дээшлүүлэх талаар ихээхэн анхаарч, мэдлэг оюуны нөөцтэй болох, олон нийтийн, төрийн бус байгууллагуудын санал бодлыг тусгах, хамтран ажиллах зорилт тавин ажилалаа. Бодлогын шийдвэр гаргах ийм тогтолцоог төлөвшүүлэх үүднээс улс төр, эдийн засаг, нийгэм, залуучууд, гэр бүл, байгаль орчин, хөдөөгийн хөгжлийн асуудал хариуцсан байнгын хороодыг намын Удирдах Зөвлөлийн дэргэд байгуулан “Ард түмний индэр” хэлбэрээр ажиллуулж байна. Мөн Сургалт, судалгааны Прогноз академийг “Нийгмийн ардчиллын хүрээлэн” болгон шинэчлэн зохион байгуулж, орчин үеийн нийгэм, улс төрийн судалгааны ерөнхий чиг хандлагад нийцүүлэн “Think Thank” хэлбэрээр ажиллуулж байна. Энэ хүрээлэн цаашдаа нийгэм, эдийн засаг, улс төр, оюун санааны бодлогыг тодорхойлох, төлөвлөлт, аливаа шийдвэрийн шинжлэх ухааны тооцоо, үндэслэл, боломж, гарц, үр дагаврын талаар судалгаа хийж, намд мэргэжлийн зөвлөгөө өгдөг байгууллага хэлбэрээр өргөтгөгдөх юм.

2010-2011 онд намын хэмжээнд хийсэн нэг чухал ажил бол “Ард түмнээ сонсъё” аян юм. Энэ аяны явцад УИХ болон төрийн байгууллагын бүх шатанд намынхаа нэрээр сонгогдож, томилогдсон гишүүдийн тайланг ард түмнээр хэлэлцүүлж, орон нутагт хуримтлагдсан олон асуудлын заримыг газар дээр нь шийдвэрлүүллээ. Мөн 2012 оны УИХ-ын сонгуульд  намаас дэвшүүлэх мөрийн хөтөлбөрийг боловсруулах гол зарчим, чиглэл, бодлогоо ард түмнийхээ саналаас олж авлаа. Аяны үр дүн болгож “Ард түмний хөтөлбөр”-ийг боловсруулан ард түмэн, гишүүд, дэмжигчдийнхээ дунд өргөн хэлэлцүүлэг явуулах болно.

“Ард түмнээ сонсъё” аяны явцад Та бид бүх аймаг, сум, дийлэнх баг, нийслэлийн 9 дүүрэг, 152 хороогоор орж 978 гаруй мянган иргэдтэй уулзаж, 2434 байгууллагын ажил байдалтай, 7000 гаруй айл өрхийн амьдрал, ахуйтай танилцаж санал солилцлоо. Нийт 74797 санал хүсэлтийг авч, ангилан судалж үзлээ. Судалгаанаас харахад ард иргэд маань үлдэж байгаа нэг сая төгрөгийг ахмадууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд “Хүний хөгжил сан”-гаас бэлнээр олгох, цалин, тэтгэврийг нэмэх, 1995 оноос өмнө тэтгэвэрт гарсан иргэдийн тэтгэврийн зөрүүг арилгах, ажлын байрны тоог нэмэгдүүлэх, жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдийг дэмжих, ашигт малтмалын орд газрыг байгаль орчин, нутгийн иргэдийн эрх ашгийг хохироолгүй зохистой ашиглах, архидалттай бүх нийтээр тэмцэх, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг сайжруулах, хог хаягдлын асуудлыг цэгцлэх, орон сууцыг хөдөөд барих, замыг сайжруулах зэрэг олон чухал асуудлуудыг шийдвэрлэх санал гаргасан байна. Эдгээр саналуудыг нэгтгэн УИХ дахь Монгол Ардын Намын бүлэг, Засгийн газар, яам, агентлагууд, аймаг, хот, сум, дүүргийн хүрээнд хийх ажлын жагсаалт гарган холбогдох газруудад нь хүргүүлж, хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулж ирлээ.

Монгол Ардын Намаас 2008 оны УИХ-ын сонгуульд 12 бүлэг 232 заалт бүхий Мөрийн хөтөлбөрийг дэвшүүлэн оролцсон билээ. Энэхүү хөтөлбөрт тусгагдсан ажил, зорилтуудыг 2008-2012 оны Монгол Улсын Засгийн газрын үйл ажиллагааны 343 заалт бүхий хөтөлбөр, сонгуульд манай нам олонхи болсон аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн засаг дарга нарын мөрийн хөтөлбөрт тусган хэрэгжүүлж ирсэн. Одоогийн байдлаар намын мөрийн хөтөлбөрийн биелэлт 80 гаруй хувьтай байна. Түүнчлэн УИХ-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийн хүрээнд аймаг, нийслэлд хийж хэрэгжүүлэхээр 4889 заалт бүхий багц асуудлыг дэвшүүлэн ажиллаж байгаа бөгөөд түүний биелэлтийг гаргаж үзэхэд 66-93 хувийн биелэлттэй байна.

Дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд Та бүхний уйгагүй хөдөлмөр, хамтач ажиллагаа, зөв оновчтой санаачилга чухал юм.

Ажил хариуцсан намын гишүүд, аливаа албан тушаалтнуудын хариуцлагыг эрх, үүргийн нэгдэлтэй хослуулан тавих хэрэгтэй байна. Ингэж нийт иргэн, улсынхаа төлөө гэсэн чин сэтгэлээр ажиллах нь намын эрх ашигт бүрнээ нийцэх болно. Ардын намд ард түмний эрх ашгаас өөр эрхэм чухал зүйл үгүй билээ.
    
Эрхэм журмын нөхөд өө,

XXVI Их хурал их бүтээн байгуулалтын зорилгод намын ажлыг чиглүүлэх талаар  гаргасан тогтоолдоо “Ирэх 20 жилийн хөгжлийн бодлогыг хүн амын хүсэл эрмэлзэл, орчин үеийн онолын сэтгэлгээ, нарийн тооцоо судалгаанд тулгуурлан шинжлэх ухааны үндэслэлтэй боловсруулж намын Бага хурлаар хэлэлцүүлэх” нь зүйтэй гэж заасан билээ. Та бид Их хурлынхаа энэ чухал шийдвэрийг хэрэгжүүлэхдээ туйлын хянуур, ул суурьтай хандах ёстой. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь улс орноо хөгжүүлэх алсын бодлого буюу “Хөгжлийн мод”-оо зөв тодорхойлон томъёолно гэсэн үг юм.

Манай улсын “Хөгжлийн мод”-ны үндэс нь өмчийн олон хэлбэрийн зохистой найрсал, гол бие нь зах зээлийн эдийн засаг, салаа мөчир нь ашиг өгөөжтэй үндэсний үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарууд, үр жимс нь хүн амын сайн сайхан амьдрал гэж томъёолж болно. Улс орноо, зорилтоо цогцоор нь бид ингэж харж байна. Энэ санааг баримталж улс орноо ойрын 20 жилд хөгжүүлэх бодлогыг томъёолсон төсөл, 2012 оны сонгуульд оролцох мөрийн хөтөлбөрийн төслийг хамтад нь бэлтгэх тусгай ажлын хэсгийг Намын даргаар удирдуулан байгуулаад ажиллаж байна. Уг ажлын хэсэг боловсруулсан төслүүдээ дараа дараагийн Бага хурлын хуралдаанд оруулж Та бүхнээрээ хэлэлцүүлнэ.

“Хөгжлийн мод”-ыг төлжүүлэн ургуулж, тордон цэцэгжүүлэх шимт хөрс нь бүх иргэдийн оролцоо бүхий Их бүтээн байгуулалтын үйл хэрэг мөн. Их бүтээн байгуулалт өрнүүлж, нийгэм хүмүүнлэгийн болон эдийн засгийн зорилтуудыг хооронд нь найрсуулан уялдуулж, нэгдмэл цогц байдлаар хэрэгжүүлснээр бид нийгмийн баримжаатай зах зээлийн эдийн засгийг бүтээн байгуулж чадах болно. Одоогийн байдлаар манай оронд нийгэм, эдийн засгийн гэсэн хоёр салбар бүрэн уялдан найрсаж амжаагүй бөгөөд бие биеэ амжилттай харилцан тэтгэж хараахан чадахгүй байна. Иймд эл хоёр салбар бие биедээ нэвчин шингэж, шүтэн барилдсан тийм нийгэм-эдийн засгийн тогтолцоог улс орондоо бий болгоход манай нам их бүтээн байгуулалтын бодлогоо чиглүүлж байгаа юм. Мөн төрийн өмчид суурилсан зах зээлийн аливаа харилцааг сайжруулах, эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох, хариуцлагыг эрс дээшлүүлэх шаардлага гарч байна.

Зорьж байгаа их бүтээн байгуулалтаа монгол хүн бид л өөрсдөө хийнэ. Тэгж байж үр шимийг нь хүртэх болно. Ийм болохоор их үйлсэд хүнээ бэлтгэх нь бүтээн байгуулалтыг амжилттай болгох эхний бөгөөд шийдвэрлэх нөхцөл нь юм. Улмаар, их бүтээн байгуулалтаа шаргуу, олон талыг хамарсан, эрч хүчтэй болгохын тулд нийгмийн сэтгэл зүйн таатай уур амьсгалыг бүрдүүлэх ёстой. Их бүтээн байгуулалтын талаар  зөвхөн манай намын хэмжээнд, ганц нэг хурлаар, эсвэл харьцангуй цөөн хэдэн хүний дунд ярьснаар зохих амжилтад хүрэхгүй нь мэдээжийн хэрэг. Бүтээлч сэтгэлгээ, бүтээн байгуулах нийгмийн сэтгэл зүйг бүрдүүлэхэд уриалан дуудаж, урамшуулан хөхиүлэх, соён гэгээрүүлэх ажил хэрэгтэй. Манай намын төв хэвлэл “Монголын Үнэн” сонинд тийм түүхэн үүрэг дахин оногдож байна. Өнөөдөр Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй бүх хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг энэ чухал ажилд анхаарлаа хандуулахыг намын Бага хурлаас уриалж байна.

Улс төрийн нээлттэй, харилцан ойлголцсон, тогтвортой байдлыг хангах нь их бүтээн байгуулалтыг амжилттай өрнүүлэх бас нэг чухал нөхцөл мөн. Улс төрийн хүчнүүдэд үзэл бодлын ялгаа зөрүү байгаа бол хэлэлцэн зөвшилцөж, ирээдүйтэй, улс орондоо ашиг тустай зөв хувилбарыг олох ёстой. Бодит амьдралын хэрэгцээнээс гадуур, түүнээс дээгүүр улс төржилт улс оронд ашиг тусаа өгөхгүй. Бэрхшээлийг хөөрөгдөж тогтворгүй байдал үүсгэх зорилгоор нийгмийн сэтгэл зүйгээр тоглох гэж оролддог, мэдэгдэл хийдэг, уриалга гаргадаг үйлдлүүд сайн зүйл авчрахгүй. Харин ч улс орны, ардчиллын хөгжилд чөдөр тушаа л болно гэдгийг бодит амьдрал бидэнд харуулж байна. Иймд манай нам нийгмийн тогтвортой байдлыг хангахад чиглэсэн бодлого дээрээ цаашдаа ч тууштай зогсох ёстой.

Төрийн байгууллагууд болон төрийн албан хаагчдын ажлын ур чадвар, сахилга, хариуцлага, ёс зүйг дээшлүүлэх нь их бүтээн байгуулалтыг амжилттай хэрэгжүүлэх бас нэг чухал нөхцөл юм. Төрийн захиргааны албаны шат дамжлага олширч, орон тоо өсч, иргэдэд чирэгдэл учруулах, хүнд суртал гаргах, авлига хээл хахуульд орооцолдох, ажил үүрэгтээ сэтгэлгүй хандах явдал гаргасаар байгаа нь хүн амыг бухимдуулж, төр засгийн бүхий л үйл ажиллагааны үр нөлөө, ач холбогдлыг бууруулдаг тухай иргэдийн шүүмжлэлийг буруутгах үндэс байхгүй. Хариуцлага, тайлагналын тогтолцоо устаж, хөндлөнгийн хяналтын байгууллагуудын бие даасан байдал хангагдаагүй учир үйл ажиллагаа нь үр өгөөжтэй болж чадахгүй байна. Ийм байдлыг засч өөрчлөх нь манай нийгмийн чухал хэрэгцээ юм. Төрийн алба, төрийн захиргааны шинэтгэл нь манай намын бодлогын нэг салаа мөчир мөн.

Иргэний нийгмийн байгууллагуудын дэмжлэг, оролцоо их бүтээн байгуулалтыг амжилттай хэрэгжүүлэх бас нэг чухал нөхцөл болно гэж үзэж байна. Нийгмийн дэвшилд хувь нэмрээ оруулахаас өөр зорилготой иргэний нийгмийн байгууллага гэж хаана ч байх ёсгүй. Бид ардчилсан нийгэмд шилжээд эдийн засгийн шинэчлэл, улс төрийн нээлттэй байдлыг амжилттай хэрэгжүүлсэн. Харин одоо иргэний нийгмийн хөгжил төлөвшилд илүү их анхаарах хэрэгтэй байна. Энэ зорилгоор Засгийн газраас “Төрөөс иргэний нийгмийн талаар баримтлах бодлого”-ыг гаргахаар ажиллаж байна. Энэхүү бодлого нь иргэний нийгмийг хөгжиж төлөвших суурь болно гэж бодож байна.

Их бүтээн байгуулалт эрх зүйн таатай орчныг ч шаардах болно. Улс оронд маань эрх зүйн шинэ тогтолцоо бүрэлдэж 400 гаруй хууль үйлчилж байна. Гэвч зарим хууль болон түүнтэй уялдан гардаг журмуудын чанар, уялдаа холбоо муу гэсэн шүүмжлэл байдгийг анхаарч ажиллах ёстой. Иймд хууль, журмуудыг ширхэгчлэн судалж хоорондынх нь уялдаа холбоог олж, зөрчил, хийдлийг нь арилгах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэж манай нам үзэж байна. Хамгийн гол нь хууль, журам хэрэгждэг, үйлчлэл нь тэгш шударга байх нөхцөлийг бүрдүүлэх, хууль эрх зүйн хариуцлагын хэсгүүдийг шударга ёсонд нийцүүлэн сайжруулахад онцгой анхаарах ёстой. Эдгээр болон бусад нөхцөл, хүчин зүйлүүд бүтээн байгуулалтыг амжилттай өрнүүлэхэд шаардагдана гэдгийг алхам тутамдаа бодож тооцож ажиллах учиртай.

Эрхэм журмын нөхөд өө,

Дээр ярьсан бүхнээс манай намын ажлын тулгамдсан зорилтууд урган гарч байна. Юуны өмнө долоон сарын дараа болох сонгуульд бэлтгэж, ялах нөхцөлийг хангахад бид онцгой анхаарах ёстой. Өнөөгийн шинэ нөхцөлд Та бид сонгуульд амжилттай оролцохын тулд намыг хагалан бутаргахыг амин сонирхлоо болгогсодыг дийлж гарахын тулд намынхаа дотоод амьдралын байдлыг сайтар оношилж шинжлэн үзэх нь чухал болж байна. 

Энэ оношилгоо, шинжилгээ нь намын маань дотоод байдал, гишүүдийн, ялангуяа ахмадуудын маань санаа сэтгэл, ажилтнуудын ахуй амьдрал, хүсэл бодол, намын нэрээр сонгогдож томилогдсон албан тушаалтнуудын ажил хэрэг нь ямар байна вэ, тэд маань намын хувь заяаны төлөө юу бодож, хариуцлагаа юу гэж ухаарч байна вэ? гэсэн асуултуудад үнэн бодитой хариу олоход чиглэгдэх ёстой.
Энэ чиглэлээр идэвхтэй ажиллаж, нарийвчилсан судалгаа хийж үр дүнг гарган холбогдох бүх арга хэмжээг авах хэрэгтэй байна. Монгол Ардын Нам цаашид ямар дүр төрхтэй байхыг, ямар хувь тавилантай учрахыг намын маань дотоод байдал ихээхэн хэмжээгээр тодорхойлж өгнө. 

Бидний ярьж буй энэ оношилгоо намаас итгэл найдвар хүлээлгэхээр шилж сонгогдох нөхдүүд маань ямар ёс суртахуунтай, намдаа хир элэгтэй, намын төлөө юу хийсэн, хариуцуулсан ажлыг нэр төртэй гүйцэтгэж чадах мэдрэмж, мэдлэгээр ямар вэ, эдгээр нь намд яаж нөлөөлөх зэргийг нэг бүрчлэн гаргаж ирвэл зохино. Ер нь хүний байдал зөвхөн ажил хэргээр нь л шалгагдана. Манай бүх шатны боловсон хүчин, жирийн гишүүд маань ч шударга түвшин зарчимтай, хүмүүнлэг, улс төрийн хувьд хоёргүй сэтгэлтэй байж, эрхэлсэн ажил үүргээ чин сэтгэлээсээ гүйцэтгэж чадаж байгаа цагт нам маань хүлээсэн үүргээ амжилттай биелүүлэх болно.

Хувийн сонирхлоор намын дотор хэрүүл маргаан өдөөх, олон саналаар тогтсон бодлогыг ойлгож хэрэгжүүлэхийн оронд зөрүүдэлж өөрийн аминч алдаатай санааг сөргүүлэн тавих, ганцаарчилсан тоглолт хийх гэсэн бусармаг оролдлого бидний дунд байж болохгүй. Улмаар улс орны болон нийгмийн эрх ашигт нийцсэн намын бодлого, байр суурийг бүлэглэлийн юмуу хувийнхаа явцуу ашиг сонирхлын үүднээс элдвээр өөнтөглөн мушгин гуйвуулах нь манай намд төдийгүй, улс оронд хортой. Намын гишүүдийн дунд шүүмжлэлд өртөөд байгаа ийм оролдлогыг цаашид газар авахуулахгүй шууд таслан зогсоож хариуцлага ногдуулах нь шударга хэрэг болно гэж Намын даргын хувьд үзэж байна.

Боловсон хүчний ажлын хариуцлага, санаачилга, идэвхтэй үйл ажиллагаанаас намын ажлын үр дүн шууд хамаарч байгаа юм. Иймд намын бүх шатны байгууллагын  сонгуульт ажилтнууд, тухайлбал, дарга, дэд дарга, тэргүүлэгчид, намын нэрээр сонгогдож, томилогдон ажиллаж байгаа гишүүд намын бодлого, шийдвэрийг хэрэгжүүлэх, төрийн өмнө хариуцсан ажлаа сайн гүйцэтгэхийн төлөө чин зүтгэл гаргаж ажиллахаас өөр замгүй. Аливаа ажлыг аргаар, хэцүүг эвээр зохицуулах ухаан албан хаагч бүрт байх ёстой.

Ард түмэн, Монгол Улсынхаа хөгжил дэвшлийн төлөө сэтгэл гарган ажиллаж ирсэн, намынхаа даалгаврыг ажил бүтээлээрээ, сэтгэлээрээ биелүүлдэг, хүндэтгэн дагадаг шударга зарчимч, эх оронч гишүүд, журмын бусад нөхөд, иргэдийнхээ итгэлийг дааж намын нэрээр сонгогдож, томилогддог ажил албанд тэнцэнэ гэж үзэж байна. Намаас нэр дэвшиж сонгогдож, томилогдсон ажил албаа ч сайн хийдэггүй, өөрийг нь дэмжиж тусалж гаргаж ирсэн нам, журмын нөхдөө хүндэтгэдэггүй зөвхөн хувийн нэр, зорилгоо урдаа тавьдаг хүн манай намд төдийгүй улс төрийн бусад хүчинд ч хэрэггүй бизээ. Нийгэм хөгжихийн хэрээр тийм хүнд улс төрийн орон зай байхгүй болж байна.

Намын нэрээр сонгогдож, томилогдох боловсон хүчний асуудалд танил тал, нутаг  ус харах, найз нөхөд болон бизнесийн холбоо, ашиг сонирхлын үүднээс хандах бус, харин иргэний, намын  шударга шүүлтүүрээр шилж сонгох, томилох бодлого, зарчим, тогтолцоог бий болгохыг чухалчлан анхаарч ажиллавал зохино. Цаашдаа намын нэрээр сонгогдож, томилогдох гишүүдэд тавих гол шалгуур, шаардлагуудыг намын дүрэмд тодотгон оруулах хэрэгцээ ч гарч ирэхийг үгүйсгэхгүй. Төрийн албанд бусдын хүсэлт, дэмжлэгээр, тохиолдлын байдлаар санамсаргүйгээр томилогдох бус, тухайн салбартаа өөрийгөө нээж, чадвар чансаагаа харуулж чадсан нэгнийг дэвшүүлэн ажиллуулах зарчмыг баримтлан ажиллах болно. Төрийн өмнө хариуцсан ажил үүргээ хангалтгүй биелүүлж байгаа хүмүүст хугацаа алдалгүй хариуцлага тооцож байхыг намын эрх ашиг хэзээ хэзээнээс илүү шаардах боллоо. Намын боловсон хүчинд тавьж байгаа, бидний шаардлага, шалгуур ийм байх юм.

Дээрх асуудлуудтай холбогдуулан энэ Бага хурлаар Монгол Ардын Намаас санал болгож улс төрийн албан тушаал болон намын бүх шатны удирдлагад сонгогдож, томилогдсон гишүүдийн ёс зүйн дүрмийн төслийг хэлэлцэн батална.

Эдүгээ сонгогч түмэн намуудын улс төрийн албан тушаалд сонгогдож, томилогдон ажиллаж буй боловсон хүчний чадвар чансааг, ёс зүйгээр нь үнэлдэг болж байна. Сүүлийн үеийн судалгааны дүнгүүд ч үүнийг харуулж байна. Цаашдаа улс төрийн намуудын гол өрсөлдөөн энэ хүрээнд өрнөх төлөвтэй байна.
Сүүлийн үед улс төрийн амьдралд гарсан таатай бус нэгэн үзэгдэл нь хэсэг хүн “МАХН” нэрээр үйл ажиллагаа явуулж буй явдал юм. Улс төрийн намуудын тухай хуулийн тодорхой заалтын талаар Үндсэн хуулийн цэц хоёрдмол утгагүй шийдвэр гаргасаар байтал шүүх хууль зөрчиж бүртгэл хийснийг Та бид мэдэж байгаа. Монгол Ардын Нам бол Монгол Ардын Хувьсгалт намын зүй ёсны эхлэл бөгөөд үргэлжлэл гэж Дээд шүүх манай намын уугуул нэрийг зөвшөөрч баталгаажуулсан атлаа “МАХН”-ыг бас давхар бүртгэсэн нь илт хууль зөрчсөн үйлдэл юм. “МАХН” нэрээр улс төрийн үйл ажиллагаа явуулж буй хүмүүс Монгол Ардын Намын дэмжигчдийн саналыг хуваах зорилготой нь илт юм. Ялангуяа манай намын ахмад гишүүдэд элдэв аргаар нөлөөлөх ажил хийж буйг бүх шатны байгууллага, идэвхтэн сонгуультнууд анхааралдаа авах ёстой. МАХН гэгч нь Дээд шүүхийн шийдвэрээр 19 дэх улс төрийн нам болон шинээр байгуулагдсан бөгөөд 5 сарын хугацаанд үйл ажиллагаа явуулж буй юм. Энэ нам нь Монгол Ардын намын үнэт зүйл, өмч хөрөнгө, 90 жилийн түүхтэй холбоогүй болохыг нийт ард иргэд, гишүүд, дэмжигчиддээ намын даргын хувьд зориуд цохон тэмдэглэж хэлье.

Дээд шүүхийн шийдвэрээр “шинэ” гэж тодотгогдон 19 дэхь намаар бүртгэгдсэн МАХН гэгч нь манай намын үнэт зүйл, өмч хөрөнгө, 90 жилийн түүхтэй холбоогүй болохыг нийт ард иргэд, гишүүд дэмжигчиддээ намын даргын хувьд зориуд цохон тэмдэглэж хэлье.   Энэхүү маргаантай асуудлын талаарх хууль, Үндсэн хуулийн цэцийн болон намын XXVI Их хурлын шийдвэрийг гишүүд, дэмжигчиддээ сурталчлах ажлаа эрчимжүүлж, үнэнийг мушгин гуйвуулах аливаа оролдлогод баримт, нотолгоотой хариу өгч, хүн бүрт хүрч ажиллах шаардлагатай байна. Энэ нь бусадтай сөргөлд гэсэн үг биш. Харин бусдаас илүү хурдтай, мэдрэмжтэй, сахилга зохион байгуулалтай, өргөн далайцтай ажиллахыг намын даргын хувьд сануулж буй хэрэг юм. Ер нь манай намыг дотроос нь хагалан бутаргах, гишүүдийн хооронд маргаан тэмцэл үүсгэх гэсэн аливаа оролдлого үргэлж л бүтэлгүйтэж байсан. Цаг үеийн тийм сорилт болгонд Монгол Ардын Нам ямагт бат цул, нэгдмэл байж улс орныхоо төлөө зүтгэсээр ирсэн. Өнөөдөр ч тийм байна. Үүнд манай намын хүч чадал оршдог юм.

Бага хурлын гишүүд ээ,

УИХ-ын ээлжит сонгуулийн хугацаа хаяанд тулж ирлээ. Бүх ажлаа сонгуультай уялдуулах цаг боллоо.  Манай нам сонгуульд оролцохын тулд биш ялж гарахын төлөө ажиллаж ирсэн уламжлалтай. Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, ард түмнийхээ эрх чөлөө, сайн сайхны төлөө түүхэн үүрэг хүлээдэг Монгол Ардын намд үүнээс өөр сонголт байхгүй.

Намын XXVI Их Хурлаас УИХ-ын сонгуулийн тогтолцоог боловсронгуй болгохыг намын дарга, Удирдах зөвлөл, УИХ дахь Монгол Ардын Намын бүлэгт үүрэг болгосон. Намын Удирдах Зөвлөл 2011 оны 6 дугаар сард энэ асуудлыг тусгайлан хэлэлцэж, сонгогчдын санал, бодолд нийцүүлэн мажоритор давамгайлсан холимог тогтолцоогоор УИХ-ын сонгуулийг явуулах эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх чиглэлийг Намын бүлэгтээ өгсөн. Энэхүү чиглэлийг манай намын бүлэг удирдлага болгон ажиллаж Ардчилсан намын бүлэгтэй зөвшилцөн 48:28 гэсэн хувилбар дээр тохиролцож УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг эцэслэн батлах бэлтгэлийг бүрэн хангаад байна. Энэ зөвшилцөлд хүрэх зам амаргүй байсныг дурьдах нь зүйтэй.

Зөвшилцөл мухардалд орлоо гэж зарим хүн дүгнэж байсан үед манай нам уг асуудлыг ард түмний санал асуулгаар шийдвэрлүүлэх хувилбарыг дэвшүүлж байсныг Та бүхэн тодхон санаж байгаа бизээ. Хатуу, зөөлнийг хослуулах, гэхдээ үндсэн шугамаасаа хазайхгүй байх гол зарчмыг энэхүү зөвшилцөх ажилдаа мөрдлөгө болгож ирлээ. Парламентад зонхилсон хоёр намын төдийгүй бусад улс төрийн хүчний саналыг ч анхааран үзэж хуульд тусгахыг эрхэмлэсэн гэдгийг зориуд тэмдэглэн хэлье.

Сонгуулийг шударга явуулах, орон нутгийн төлөөллийг бүрэн хангах, сонгогчдын саналыг гээгдүүлэхгүй байх, бэлэн мөнгө тараах, үл биелэх амлалт өгдгийг бүрмөсөн хориглох, парламентад эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувийг нэмэгдүүлж хориос доошгүй хувьд хүргэх, автоматжуулсан системээр бүртгэл, тооллого хийх, иргэний “ухаалаг” үнэмлэхээр сонгогчдын бүртгэлийг гүйцэтгэх, төрийг бэхжүүлэхийн тулд улс төрийн намуудын үүргийг дээшлүүлэх, сонгуулийн бүх үе шатанд иргэд олон нийтийн хяналтыг хүчтэй болгох үндсэн зарчмуудыг сонгуулийн хуульд бүрэн тусгаж өглөө. Манай намын эрх ашигт нийцсэн хууль болж чадсан уу хэмээн зарим хүн асууж байна. Ийм асуултын оронд сонгогчдын эрх ашигт нийцсэн үү, улс төрийн тогтвортой байдлыг хангаж чадахаар байгаа юу гэвэл харин би тийм гэж хариулах болно. Зөвхөн сонгуулийн хуулиас болж манай нам ялна, эсвэл ялагдана гэх нь өрөөсгөл ойлголт юм. Сонгууль ямар ч хуулиар явагдсан манай нам ялна гэсэн итгэлтэй байх ёстой.

Хуулиас гадна, өмнөх сонгуулийн үед өгсөн амлалтаа биелүүлэх, ард түмний эрх ашигт нийцсэн сайн хөтөлбөр дэвшүүлэх, зөв хүмүүсээ сонгож өрсөлдүүлэх, намынхаа нэр хүндийг өсгөх, эв нэгдлийг хангах, стратеги, тактик, менежмент нь бодлоготой, оновчтой байх зэрэг олон хүчин зүйл ялалтад нөлөөлдгийг маш сайн тооцож бэлтгэлээ хангах учиртай.

Тиймээс сонгууль хүртэл бидний хийх ажил маш их байна. Бид сонгуульд бэлтгэх үйл ажиллагаагаа улам оновчтой, далайцтай болгохын тулд олон түмний дунд ажиллах арга барилаа өөрчлөн сайжруулах нь чухал боллоо. Энэ чиглэлд холбогдуулж зарчмын хэдэн санаа хэлье.

Юуны өмнө гишүүдийнхээ дунд ажиллах арга барилыг шинэчилж тэднийгээ идэвхтэй, дайчин, гүн гүнзгий итгэл үнэмшилтэй болгох талаар шинийг сэдэн нэвтрүүлэх хэрэгтэй байна. Энэ нь нийт гишүүдээ бүх талын мэдээллээр бүрэн хангах олон төрлийн үйл ажиллагаанаас бүрдэх ёстой.

Дэмжигчдийн дунд ажиллах арга барилыг бас өөрийн гэсэн өвөрмөц өнгө аястай болгох нь чухал. Уг ажил дэмжигчдийн маань итгэл үнэмшлийг бэхжүүлэхэд чиглэгдсэн байвал зохино. Мөн гишүүд, дэмжигчдийн хамтын ажиллагаа бол намыг хөгжүүлэх, хүчирхэг болгох, шинэчлэх, идэвхжүүлэх  үндсэн хөшүүргийн нэг юм. Түүнчлэн нийт иргэд, ард олныхоо санаа бодлыг намын бодлого, үйл ажиллагаанд тусгах нь нэн чухал. Энд намын дэргэдэх судалгаа шинжилгээний байгууллага, бодлогын байнгын хороодын шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, тооцоо судалгаатай зөвлөмж чухал. Намын бүх шатны байгууллагууд тэдгээр зорилтыг хэрэгжүүлэхэд туйлын анхаарал, санаачилгатай хандвал зохино. Намын ажлаа цаашид улам идэвхжүүлэхийн тулд зохион байгуулалтын дараах арга хэмжээг авах болно.Үүнд:

Намын анхан шатны бүх байгууллагаас төлөөлөл оруулсан Намын анхан шатны байгууллагуудын улсын зөвлөлгөөнийг 2012 оны I улиралд нийслэлд хийнэ.

Намын Удирдах Зөвлөлийн хурлаар аймаг, нийслэлийн намын хороодын дарга нарын; аймаг, нийслэлийн намын хороодын тэргүүлэгчдийн хурлаар сум, дүүргийн намын хорооны дарга нарын; сум, дүүргийн намын хороодын тэргүүлэгчдийн хурлаар намын үүрүүдийн дарга нарын тайлан мэдээллийг хэлэлцүүлж, намын Удирдах Зөвлөлөөс холбогдох тодорхой шийдвэр гаргана. Мөн Намын анхан шатны байгууллагуудын үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, идэвхтэн сонгуультны санаачилга идэвхийг өрнүүлэх үүднээс намын Удирдах Зөвлөлөөс болзолт уралдааныг 2 үе шаттай зарлана. Энэ талаар сургалт семинарын үеэр тодорхой ярилцаж, санаа оноогоо хэлэлцэнэ.  Намаас олон түмний дунд ажиллах арга барилыг шинэчилж, цар хүрээг өргөтгөхөд намын дэргэдэх төрийн бус байгууллагууд чухал үүрэгтэй. Өнөөдөр Монгол Ардын Намын үзэл баримтлал, бодлого, үйл ажиллагааг дэмжигч, бие даасан статус бүхий дөрвөн төрийн бус байгууллага хууль, тогтоомж, намын дүрмийн хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж байна. Өнгөрсөн жилүүдэд намын дэргэдэх төрийн бус байгууллагууд давхардсан тоогоор 100 гаруй томоохон арга хэмжээг хариуцан зохион байгуулсан нь олон нийтийн зүгээс дэмжлэг, талархал хүлээжээ. Манай намын дэргэдэх төрийн бус байгууллагууд одоогийн хэвшсэн үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэхдээ дараах санаа бодлыг ч бас харгалзан үзэж байх нь чухал юм.

• Нэгд: Намын шат шатны байгууллага ялангуяа анхан шатны байгууллагуудтай  үр ашигтай хамтран ажиллах чиглэл, арга барилаа оновчтой, тодорхой байдлаар тогтоох,

• Хоёрт: Намынхаа бодлого, үйл ажиллагааг гишүүд, дэмжигчдийнхээ хүсэл, сонирхлын онцлогт тохируулан сурталчилж, дэмжүүлэх,

• Гуравт: Гишүүдийнхээ хүсэл зориг, эрх ашигт нийцсэн, агуулгын хувьд тодорхой чиглэсэн зорилготой, үр нөлөөтэй, хэлбэрийн хувьд олон талтай, сонирхолтой, анхаарал татсан  арга хэмжээг  орон зай, цаг хугацааг нь зөв олж зохион байгуулах,

• Дөрөвт: Ижил чиг үүрэг бүхий иргэний нийгмийн байгууллагуудтай холбоо тогтоон, гишүүдийнхээ хүч, оролцоонд тулгуурлан  үйл ажиллагааныхаа хүрээг өргөтгөж, нэр хүнд, нөлөөг  дээшлүүлэх.

Мөн намын бүх шатны байгууллагууд ч төрийн бус байгууллагынхаа санал, санаачилгыг хүлээн авч, дэмжиж байх нь зүйтэй. Ийм арга хэлбэрээр ажиллаж байж л төрийн бус байгууллагууд маань намынхаа олон талт үйл ажиллагааны түшиг тулгуур болж бүрэн чадна.

Намын Бага хурлын эрхэм гишүүд ээ,

Намынхаа ажил байдал, тулгамдсан зорилтуудын талаар миний хэлэх зүйл үндсэндээ ийм байна. Та бүхний маань хичээл зүтгэл, нийт гишүүд, дэмжигчдийн санаачилга, чармайлтаар, ард түмний маань дэмжлэгээр манай намын ажил үйлс өөдрөг сайн бүтэж байна. Бидний ажилд зарим дутагдал доголдол  байгаа ч гэсэн тэр нь амжилт ололтоос маань яагаад ч илүү гарахгүй ээ. XXVI Их хурал болон энэ Бага хурлынхаа шийдвэрийг амжилттай хэрэгжүүлж санаа бодол нэгтэйгээр, эв нэгдэлтэйгээр сонгуулийн бэлтгэл ажилдаа шуурхайлан орцгооё.

Та бүхэндээ эрүүл энх, амжилт бүтээл, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.
Анхаарал тавьсанд баярлалаа.