-Намрын сайхан налгар өдрүүд үргэлжилж байна. Сайхан өдөр шинэхэн зочныг зорих гоё байлаа. Танай эндхийн намар үнэхээр гоё байна шүү?

-Баярлалаа. Ийм сайхан өдөр манай аймгийг зориод ирсэнд үнэхээр баярлаж байна. Энэ жил манай аймагт намар сайхан болж байна. Ургац хураалт үндсэндээ дууслаа. Саяхан цас нэг орсон доо. Тэрүүгээр 300-гаад га тариа цасанд даруулсан. Тэрнээс хойш цаг агаар сайхан, тогтуун байгаа.

-Эрдэнэт бас тариалантай юм уу?

-Байлгүй яахав. 4500-гаад га-д үр тариа тарьдаг. Тарих тарихдаа бага хэмжээтэй ч гэсэн манайх улсын дунджаас хамаагүй өндөр ургац авдаг шүү дээ. Энэ жилийн хувьд л гэхэд га-гаас 23 центр гэж урьдчилсан ургац тогтоолт хийгдэж байсан. Яг дүн гарахад аягүй бол га-гаас 25 центр авч магадгүй.Тэгэхээр манайх нэгжийн ашиг их өндөртэй авдаг газар байгаа биз.

-Танай эндхийн тариалангийн бизнесийг хотынхон, холын­хон ирж  хийж байна уу,  өөрс­дөө хийж байна уу?

-Ихэвчлэн Эрдэнэтийн, Жарга­лан­тын иргэд хийж байгаа. Гаднын хүн мэдэхгүй газар ирж тариалан эрхэлнэ гэж юу байхав дээ. Бид чинь өөрс­дийн­хөө талбайд тариалангаа эрхлээд зог­сохгүй цааш нь Булган, Сэлэнгийн нутаг руу газар авч эрхэлдэг  ш дээ.

-Тийм үү. Тэгвэл сайн л байна. Том дарга нарын  тариалан­гийн бизнес хаа сайгүй байдаг болохоор л ингэж лавлаж асуу­сан юм?

-Манайд тийм юм байхгүй. Яагаад гэвэл манайх газар нутаг багатай. Ерөөсөө 84,4 мянган га газартай. Тэрний маань хэдэн хувийг  хотжилт эзлэх билээ, хэд нь ой билээ. Тэгэ­хээр тариалангийн талбай бага бай­хаас яах билээ.

-Эрдэнэтийн суурин иргэдийн тоо ингэхэд хэд хүрч байна вэ?

-Бараг л 100-гаад мянга болж бай­на шүү. Суурин иргэд байна. Ирж очин амьдрагсад байна. Ер нь л явж өгч байнаа. 

-Газар газраас бөөн мөрөөдөл өвөртөлсөн илгээлтийн эзэн залуучууд ирж үйлдвэр дагасан энэ том хотын түүхийг эхлүүлж байлаа. Та ч гэсэн тэр үеийн сэ­хээт­нүүдийн нэг. Одоо ч гэсэн Эрдэнэтийг зоригсодын цуваа татардаггүй гэж ярих юм. Эрдэ­нэтийн баялаг өөрөө мөнхийн бая­лаг биш. Нөөц нь шавхаг­даж байгаа. Гэтэл хүмүүс наа­шаа юунд тэгтэл тэмүүлдэг юм бол?

-Манай Эрдэнэтийн түүх бол үнэхээр агуу л даа. Анхны илгээлтийн эзэд эвлэлийн илгээлт өвөрлөөд ирж бай­сан цаг саяхан л санагддаг. Эрдэ­нэт хотыг  тэр үеийн манай нам, төр зохион байгуулалттайгаар  байгуул­сан. Мэдээж “Эрдэнэт” үйлдвэрийг бай­гуулахтай холбоотойгоор шүү дээ. Яг албан ёсны анхдагчид гэх юм бол эв­лэлийн илгээлт өвөртөлж ирсэн хү­мүүс маань байдаг. Мөн нам, төрийн байгууллагуудад намын төв хорооны томилолтоор ирж ажилласан  улсууд гэж бий. Дотроо бас жаахан жаахан заагтай. Ингээд л бүгдээрээ эндээ үлдэж амьдарч тэмцсэн түүхтэй дээ. Мэдээж бидний түүх бол Эрдэнэтийн түүх. Тийм болохоор түүхэндээ яаж хайргүй байх билээ.

-Танайхан анхны илгээлтийн эздэдээ хөшөө босгож байгаа гэл үү?

-Босгоогүй л байна. Одоо л ший­дэг­дэх байх. 2012 оны төсөвт илгээл­тийн эздэд зориулсан хөшөө босго­хоор ярьж байгаа юм бий. Өмнө нь бол яахав дээ, илгээлтийн эзэд, анх­дагчдаа багахан хэмжээнд харж үз­дэг. Ой энэ тэрээ мөн л өөрсдийн хэм­жээнд тэмдэглэж ирсэн. Энэ жил бид Эрдэнэт хотын 35 жилийн ойг тэм­дэглэсэн. Тэр үеэрээ  илгээлтийн эзэд, анхдагчдаа бас чадлаараа л ан­хаар­сан. Нэлээн шагнаж урамшуул­сан. Хөдөлмөрийг нь үнэлэх гэж төр за­сагт хандсан. Баяр наадмын үеэ­рээ, ойгоо тохиолдуулж  тэдэндээ энгийн иргэдээс арай илүү анхаарсан гэж бодож байна. Манай илгээлтийн эзэд энэ жил сэтгэл нэлээн өндөр байгаа болов уу.

-Эрдэнэтийг чиглэсэн нүүдэл ер нь саарч байна уу?

-Анхныхыгаа бодвол саарчихсан л даа. Ер нь хүн амын урсгал хөдөл­гөөн 1980-аад оны сүүл хүртэл их эр­чимтэй явсан л даа. Социализмын үед чинь их хүн шилжиж ирдэг байлаа. Зах зээлийн эхэн үед ч ирдэг л байсан. Тэгээд дунд үеэсээ бол саарч эхэл­сэн. Сүүлийн 2005-2008 оны үед бол баруун аймаг Увс чиглэлээс их ирдэг болсон. Одоо харьцангуй тогт­чих­сон байна. Ерөнхийдөө жил бүр ирсэн, шилжсэн хүмүүсийн тоо бараг тэнцүү л яваад байна. Хүн амын өсөлт жилдээ 1000-2000 хүний хооронд хэлбэлзэж байна.

-Эрдэнэтийг зорьсон хүмүү­сийн ихэнх нь уулын баяжуулах үйлдвэр рүү чиглэ­сэн мөрөө­дөл­тэй ирдэг юм бай­на лээ. Учир нь энд ажил­ладаг хүмүүс нь  илүү орлого­той, илүү амьд­рал­тай байдаг гэсэн. Энэ ойл­голт гэвч хэвээ­рээ юү. Нөгөө талаараа “Эрдэнэ­т”-ийн маань баялгийг бас жаахан шавхагдаж байгаа гэдэг. Зөв­хөн энэ үйлд­вэрт хувь заяагаа даатгахад ирээдүй нь бас тийм ч том харагдахаа больсон биз дээ?

-Манай “Эрдэнэт” үйлдвэрийг зорьж ирж байгаа хүмүүс байлгүй яахав. Одоо ч байна. Энэ том үйлдвэр дага­сан  хотыг түших юм бол амьдрал ахуй­гаа дээшилнэ гэсэн бодлоор нүүж ирдэг юм шиг байгаа юм. Бас хөдөө орон нутагт нь зуд турхан болоод, мал­гүй болчихсон хүмүүс маань амьд­ра­хын эрхээр ах дүүсээ татаж ирдэг ийм нэг хандлага байгаа юм. Нөгөө тал нь Эрдэнэт хотод нийгмийн үйл­чил­гээ бусад аймагт харьцуулахад өндөр байдаг юм байна. Амьдрахад аятай тухтай орчин байдаг юм байна. Тэгэхээр энд л ирвэл сайхан амьдра­на гэсэн итгэл төрдөг юм шиг байна. Гэх­дээ ирсэн болгоныг манай “Эрдэ­нэт” үйлдвэр аваад байх боломж байхгүй шүү дээ.

-Тэр ч аргагүй л дээ. Яаж бүг­дийг багтаах юм бэ?

-“Эрдэнэт” үйлдвэр 6000 гаруй ажил­тантай байна. Ийм ижил төрлийн үйлдвэрүүдтэй  харьцуулах юм бол тэр үйлдвэрүүдийн чинь ажиллагсдын тоо бараг хоёр дахин бага байна ш дээ. Манайхан аль аль талаа бодоод л олон хүнийг тэжээж байна даа гэж дотроо би арга тасарч боддог. Магад­гүй ихээхэн менежмент хийх юм бол ажиллагсдын тоог одоогийнхоос хоёр дахин цөөлөх ч юм уу ийм боломж бол нөөц бол бий. Би ямар дагнаж тоо­цоо судалгаа энэ тэр хийж үзсэн биш. Зүгээр бусад гадаадын ийм уурхайтай харьцуулж бодоод байгаа юм. Хаа газ­рын зовлон гэж бий. “Эрдэнэт” үйлд­вэрт ч зовлон байна шүү дээ. Тэгэхээр ирсэн хүн болгон энэ үйлдвэрийн бос­гыг алхаад орчихгүй. Гэхдээ орохгүй ч гэсэн энэ сайхан хангайн хишгийг бол дам болон дам бус байдлаар бол  Эрдэнэтийхэн бүгд л хүртэж  байгаа. Бид хэн хүнгүй шүү дээ. Орхон аймгийн иргэд бүгд энэ үйлдвэрийн буян хишгийг хүртэж байгаа. Би аймгийн Засаг даргын хувьд төсөв төлөвлөгөөнд нь тусгуулж зөвлөлийн хурал энэ тэрд нь асуудал тавьж, аймаг хотдоо бас юм наачих юмсан гэж зөндөө санал тавьдаг. Тэр хэм­жээ­гээр бодож үзэх юм бол иргэд маань энэ үйлдвэрийн хишгийг хүр­тээд л явцгааж байгаа. Тэрнээс биш айл болгонд май гээд мөнгө өгөөд байх арга байхгүй шүү дээ.

-Засаглалын төлөөх тэмцэл үндсэндээ “Эрдэнэт”-ийн тө­лөө л тэмцэл болдог байсан. Өнгөр­сөн 20 жил тийм л байсан биз дээ. Тэмцээд тэмцээд үнд­сэн­­дээ нэг л нам энэ үйлдвэ­рийн толгойд сууж ирлээ. Энэ ха­виар ер нь улстөржилт хэр байдаг вэ. Хэдэн  жилийн өмнө ажилчид нь тэмцэл өрнүүлж, удирдлагууддаа шаардлага хүргүүлж байсан. Одоо бол  улам л чимээгүй, улам л хаалт­тай газар болоо юу даа?

 -Манай “Эрдэнэт” чинь бас Мон­гол ул­сын аж үйлдвэрийн том төв гэдэг ут­гаараа  өндөр боловсролтой, оюуны чадамж өндөртэй хот шүү дээ. Тэр утгаа­раа бас юм  болов уу, үгүй юү дарвиад хөдлөөд байдаг газар биш. Бусадтай харьцуулах юм бол манайд улс төрийн процесс бага явагддаг. Улс төрийн хүрээнийхэн нь ч нэг нэгэндээ хүн­дэт­гэлтэй хандаж чаддаг. 90 оноос хойш ардчилсан тогтолцоонд шил­жээд, олон нам бий болоод, хоорондоо өрсөлдөөд тэмцээд явж ирсэн боловч том утган дороо зогсч чаддаг. Сонгуу­лийн­хаа үр дүнг хүлээн зөвшөөрдөг, хуулийн дагуу нэг нэгэндээ хүндэт­гэлтэй ханддаг ийм дүр зураг 1990 оноос хойшхи манай “Эрдэнэт”-ийн түү­хээс харагдана. “Эрдэнэт” үйлдвэ­рийн хувьд дээхнэ үед жаахан  бужиг­наан­тай  байсан үе бол бий. Талийгаач Ш.Отгонбилэгийг огцруулах үеэр нэ­лээн бужигнаан болж байсан.  тэгээд энэ үйлдвэрийг Ш.Отгонбилэг гуай өгөхгүй, би номоороо ажлаа хийж бай­на гэж яваад нөгөөдүүл нь засаг төр авсан. Тэрнээс хойш улстөржилт харьцангуй намжмал байгаа л даа.

-Ерөнхийдөө “Эрдэнэт”-ийг бас л том сэхээтнүүд толгойлж ирсэн байна шүү. Ш.Отгон­билэг, Х.На­ранхүү гээд л?

-Тэгэлгүй яахав. Гэхдээ таны хэлсэн шиг манай “Эрдэнэт” үйлдвэр жаахан нээлттэй байх шаардлага бол байгаа. Үүнийг захын хүн л  хэлнэ. Монгол Улсын төр аль болох иргэддээ ойрхон, нээлттэй байя гэсэн бодлого баримталж байна. Бид ч бололцоотой бүх  арга хэмжээнүүдийг аваад ажил­лаж байна. Ерөнхийдөө манай “Эрдэ­нэт” үйлдвэр иргэдийн болон ажил­лагсдынхаа  хүссэн хэмжээнд нээлт­тэй байж чадахгүй байгаа байхгүй юу гэвэл чадахгүй байгаа. Үүнийг би ч хэлнэ, иргэд ч хэлнэ.

-Би сая танай хотоор явж нэ­лээн хүмүүстэй уулзлаа. Ерөн­хийдөө Архангайхан л энд “за­саг­лаж” байна даа. Манай дарга нар чинь гадаадад л байдаг улс байх аа. Тэд чинь  тэнгэрийн амьтад шүү дээ гэсэн үгийг захын таксины жолооч хэлэх юм.  Тэнд ажилд ороход хам­гийн бага хэмжээний авлига нь 5000 доллар гэж үнэн үү. Ийм юм үнэхээр байна уу?

 -Манай “Эрдэнэт” чинь өөрийн онцлогтой л доо. Тэр онцлог нь бидний бахархал юм даа. Эрдэнэт хотыг Мон­гол Улсын өнцөг булангаас ирсэн за­луус бүтээсэн. Бүх аймгийн төлөөлөл энд байгаа. Бүх үндэстэн ястны тө­лөөлөл бий. Тийм болохоор хамгийн гол нь энд нутгархана гэсэн зүйл байх­гүй. Тийм бололцоо, тийм хөрс суурь байхгүй. Би бол Эрдэнэтэд 31 жил амь­дарч байна. Би өөрөө Булганых. Бул­ганыхан шинэ жилээр ёолкоо хийнэ. Би очно. Нутгийн ой болно хан­див цуглуулна. Хандиваа өгнө, цуг орол­цоно. Өөр юм байхгүй. Бусад алба хашдаг улсууд ч энэ маягаар л нутаг нугынхантайгаа харилцаад явдаг.  Ер нь нутгархлаа, үндсэрхлээ гэж хэн нэгнийгээ хэлэх юм байхгүй. Бүр нарийн гүнзгий нутаг нугаараа бүл­гэрх­сэн хэмжээний дүр төрх энд огт ажиглагддаггүй. Энэ жил бид 35  жи­лийн ойгоо хийхдээ бүх нутгийн  зөв­лөлийнхнөө цуглуулаад, за та нар Булган аймгийн нутгийн зөвлөл манай 35 жилийн ойд ямар бэлэг барих вэ, Хөвсгөл аймгийнхан яаж туслах юм гээд ингээд л  ярих жишээтэй. Эрдэнэ­тийн энэ олон үндэстэн ястны өлгий болсон жалга довны үзэлгүй өнгө төрх нь нэг талдаа бол бидний бахархал. Тийм учраас Архангайнхан ийм юм болоод байна, Хөвсгөлийнхөн тэгээд байна гэж хэлэх шаардлага байхгүй.

-Эрдэнэт хот шаваа тавиад дө­рөвхөн жил болж байхад та энд иржээ. 31 жилийн амьд­рал гэ­дэг бол хүний амьдралд том цаг хугацаа. Залуу нас, амьд­ралын тань том түүх энд шингэ­жээ. Эрдэнэтийг сонгож ирсэн зам мөрийг тань сонирх­моор байна?

-Би Булган аймагт төрсөн л дөө. 1975 онд Булганы 10 жилийн нэгдүгээр дунд сургуулийг төгссөн. Тэгээд шууд их суруульд ороод таван жил сураад 1980 онд МУИС-ийн инженер, эдийн засгийн факультетийг тээврийн эдийн за­сагч мэргэжлээр төгссөн. Гоё мэр­гэжил л дээ. Нэг талдаа инженер, нөгөө талдаа эдийн засагч. Хосломол мэргэжил. Инженер ч хийж болно, эдийн засагч хийж болно. Тэгээд шууд л Эрдэнэтийн захиргаанд ирсэн дээ. Манай эхнэр бас 1980 онд сургуулиа төгссөн. Холбооны инженер мэргэжил­тэй. Эрдэнэтийн холбооны газар инженерээр хуваарилагдаж ирлээ.  Би тэр үед Эрдэнэт хотын гүйцэтгэх захиргааны төлөвлөгөөний комисст мэргэжилтнээр ирж байлаа. Ингээд 31 жил хоёулаа эндээ амьдарцгааж байна даа. Хоёулаа вагоноор оюутны шар авдраа аваад, хэдэн цүнх ном, нэг чемодантай л бууж байсан. Эх­лээд ахындаа, сүүлдээ бие даа­гаад амьдарцгаасан. 31 жил гэдэг бол хүний амьдралын урт хугацаа шүү дээ. Одоо бидний нас жаахан ахиж  байна. Ингээд үзэхээр Эрдэнэт хо­тод бүх амьд­ра­лаа л зориулж дээ. Амьдрал ахуй маань анх яаж эхэлсэн  гэхээр бусад­тай л адилхан энгийн түүх сонсогдох байх. Бид хоёр ирээд байр­гүй байсан. Нэг акталсан байшинд амьдардаг байлаа. Хөнгөн материа­лаар барьсан нэг давхар хуучин байшин. Тийм юмны нэг буланд л хоёу­лаа амьдардаг байлаа. Дараа нь город гэж ярьдаг Эрдэнэтийнхээ төв рүү айлын нэг өрөө хөлсөлж орлоо. Тэг­сээр яваад бид аймгийн захиргаанаас хоёр өрөө байр хуваарилуулж авлаа. Дараа нь хэдэн жилийн дараа хоёр өрөө байраа гурван өрөө болгож бай­лаа. Дахиад хэдэн жилийн дараа гурван өрөө байраа дөрвөн өрөө болгож бай­лаа. Хэдэн жилийн дараа дөрвөн өрөө­гөө таван өрөө болгож байлаа. Тэгээд дахиад хэдэн жилийн дараа таван өрөө байраа хувийн сууц болгосон. Хүний амьдрал гэдэг чинь тэгээс эх­лээд өдөр тутам, жил тутам урагшилж, хамтдаа зүтгэж өгсдөг. Ажил алба ч гэсэн дээшлээд, амьдрал ахуй ч эсэн дээшлээд л явдаг. Зөв зам мөртэй явахад бүгд л ийм жимээр урагшилдаг.  Хүний хорвоогийн жам чинь ерөөсөө л тэр л биз дээ, тийм ээ. Эрдэнэт хотын гүйцэтгэх захиргаанд 1980 онд төлөв­лөгөөний комиссын мэргэжил­тэн байсан  би хэдэн жилийн дараа ахлах мэр­гэжилтэн болж байлаа. Бага хэм­жээгээр албан тушаал ахихад цалин тавин төгрөгөөр нэмэгдээд л явчихдаг. Мэргэжилтэн байгаад 600 төгрөг авч байсан бол гурван жилийн дараа 650 төгрөг авдаг боллоо. Нэлээн ажиллаж байгаад гурав дөрвөн жилийн дараа хэлтсийн дарга болоод 800 тө­г­рөгийн цалинтай боллоо. Тэгээд Засаг дар­гын орлогч боллоо. Дараагаар нь ИТХ-ын дарга боллоо, дараагаар нь Засаг дарга болсон. Өөрөөр хэлэх юм бол хувийн амьдрал маань хотын за­хын акталсан байшингийн нэг өрөө­нөөс эхлээд, айлын квадрат хөлсөлж явсаар өөрийн гэсэн байртай болтлоо хөгжиж байгаа юм. Албан тушаалын хувьд мэргэжилтнээс Засаг дарга болтлоо дороос нь зүтгэсээр яваад ирж л дээ. Миний амьдрал энэ хүртэлх хугацаанд хүн амьтнаас нэг их айхтар дэмжлэг авч явсангүй. Одоогийн хэл­лэ­гээр тэр хүний хүн, тэрний татаас гэж яригдах түүх надад үнэхээр  бай­сангүй. Өнөөдөр ч гэсэн хэний талын хүн бэ гэж намайг хэрэв ярих юм бол би хэний ч талын хүн биш л харагдана. Тэгэхэд нэг “цахилгаан шат”-нд суусан шүү дээ, тэр даргыг дагаж гүйж яваад тэгж байсан шүү дээ гэх намтар надад байхгүй.  Би зөвхөн МАН-ын ги­шүүн, Эрдэнэт хотын унаган боловсон хүчин. Эндээ зүтгэсээр яваад, ажил­ла­­саар яваад энэ зэрэгт хүрсэн. Ма­най­хан ярьдаг ш дээ бор зүрхээрээ зүт­гэж яваа хүн гэж. Би тэр бор зүрхт­нүү­дийн л нэг. Намайг энэ зэрэгт хүрэ­­хэд хэн ч татаж чангааж, хэлж ярьж, дэм­нэж дэмжсэн  юм алга. Би орон ну­тагтаа л өөрийнхөө бор зүр­хээр зүт­гэсээр явжээ. Манай Эрдэнэ­тийнхэн чинь бол бас их онцлогтой л доо. Орос ах нартай олон жил хамт ажиллаж амьдарсан. Их олон сайхан Орос, Монгол хүмүүс хоорондоо нө­хөр­лөж, найзалж, манай Эрдэнэ­тийн уур амьсгалыг бүтээсэн. Хүмүүсийнх нь амьдрах соёл ч оросуудынхаа нө­лөөнд арай дээд төвшинд төлөвш­сөн гэж би боддог. Аль тэртээ социа­лизмын үед л манай Эрдэнэтийнхэн орос маягийн хоол хийгээд идээд сурчихсан, амьдрал ахуйд нь тэдний соёлын тусгал ийм энгийн зүйлээсээ эхлээд нэвтэрчихсэн байсан. Үүний муу тал гэж байхгүй. 

-Одоо энд Оросууд багассан байх, тийм үү?

-Багассан. 600-700-гаад орос байгаа. Янз бүрийн орос маягийн са­лат, хоолууд хийгээд сурчихсан. Тэ­гээд ерөнхий амьдрал нь орос маяг­тай. Хамгийн наад зах нь айлд ороод хувцсаа тайлаад, гутлаа тайлаад ор­чихно. Ханьссаар яваад энэ жишгээр ахуйн соёл нь дээшээ гарчихсан. Ийм хэв шинжийг манай Эрдэнэтээс л харна  даа. Энэ бүх байр байдал нь Эрдэнэтийнхний амьжиргааг арай өндөрт гаргасан шүү. Бид бас авснаа санаж явах ёстой шүү дээ.

-Танай хашаанд ороод ирсэн чинь нягт нямбай, аж ахуйч айлын дүр төрх шууд харагдаж байна. Ногоо тарьдаг юм байна. Бас мод, цэцэг тарьдаг юм байна. Танай Тэшигийнхэн их ажилсаг улс. Үүний нөлөө бай­на уу,  Оросын нөлөө юү?

-Аль аль нь л байгаа байх. Би За­саг дарга болоод гурван жил бол­лоо. Тэгэхэд нэг жил нь бид “Ногоон бай­гуу­ламжийг нэмэгдүүлэх жил” болгож зарласан. Дараагийн жил нь 2010 онд “Цэвэр орчин бүрдүүлэх жил” болгож зарласан. Энэ 2011 оныг бид “Өрхийн амьжиргааг дэмжих жил” болгож зар­ла­­сан. Энэ гурав бол хоорондоо хол­боо­­той л доо. Тэгээд ногоон байгуу­лам­­жийн хүрээнд бол Эрдэнэт хотоо но­­гооруулах, цэцэгжүүлэх ажилд нэ­лээн анхаарал тавьсан. Үүнийг бай­гуул­лага иргэд мааь маш сайн дэмж­сэн. Одоо бараг хэвшил болж байна.

-Танай хашаа тийм ч том биш юм. Энэ  жижигхэн зайд их олон төрлийн ногоо тарьжээ. Энэ таны хобби юу, эхнэрийнх тань уу?

-Цэвэр миний хобби.

-Цэцэг нь ч бас уу?

-Цэцэг, ногоо бүгдээрээ минийх. (инээв) Эхнэр туслаж дэмжилгүй яа­хав. Гэхдээ би өөрөө л голлож хийнэ. Би хаана ч явж байсан цэцгийн үр, ямар нэгэн юмны үр хайж явдаг. Цэц­гийн дэлгүүрээр л орох гээд явж байдаг хүн ш дээ. Зарим хүн шоолдог л юм. Эмэгтэй хүн шиг  цэцэг навч эргүү­лээд явчих юм гэж . Би Бээжин явахдаа хоёр гурван савтай цэцэг худалдаад аваад ирдэг. Хүмүүс гайхаад байдаг байх­гүй юу. Яахав дээ хүн хүний со­нир­хол тийм л байдаг юм байна. Туркт явж байхдаа цэцгийн үр цуглуу­лаад ч явсан. Цуг явсан хүмүүс ойлго­дог­гүй. Энэ жил бид нар багуудаас су­далгаа аваад ногоо тарих хүмүүсийг дэмж­сэн. Тэгээд тэр бүх хүнд нэг шуудай төмс, таван төрлийн хүнсний ногооны үр бүгдийг нь аймгийн төсвөөс гаргаж байгаад үнэгүй өгсөн. Ногоо тарья гэсэн бүх хүнд өгсөн. Тэгээд өнөөдөр гэр хорооллын олон айл өрх ногоо тарьсан. Манай Жар­галант сумын их олон өрх ногоо тарьж амьдардаг юм ш дээ.

-Танайд ер нь Хятадаас ногоо орж ирдэггүй байх аа?

-Ер нь үгүй шүү. Хавар тийшээ бол нөгөөдхөө хадгалах асуудал дээр бас хүндрэл байна. Энэ жил бид дүнгээ гаргана. Нэр устайгаа байгаа юм чинь. Оюунбатынх гэхэд л хэдэн кг төмс авав, хэдэн кг нарийн ногоо авав. Хэрхэн амьдрал ахуйдаа хэрэг­лэв гээд нарийн гаргаж үзнэ.

-Урд Сархиа уул нэлээд мод­жиж. Хуучин их л хэцүү болчих­сон байсан. Мод тарьж байгаа юм аа даа?

 -Цаад хэсэг том том модтой бай­гаа хэсэг нь бол хүний гарт бас нэ­лээн өртчихсөн юм. Наад талдаа байгаа мод тарьчихсан газар чинь мод байхгүй байсан. Бид модтой талд нь 12000 суулгац тарьлаа. Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам­наас  хүмүүс ирээд манай эндхийн хү­мүүстэй хамт судалж үзээд ургалт, амьд­рах чадвар нь бол 92,7 хувь бай­на гэж дүгнэж байгаа юм. Маш өндөр хэмжээнд гарч байгаа үр дүн байхгүй юу. Хамгийн гол нь нийтэд нь хашаа барьж хашиж  хамгаалсан. Тэгээд цэнгэлдэх хүрээ­лэн шинээр барьсан. Хажууд нь хүүх­дийн парк байдаг. Хүүхдийн паркийн хажууд цанын бааз бий. Эд нарыг нийтэд нь нийлүүлээд “Спорт амрал­тын Эрдэнэт цэнгэлдэх хүрээлэн” гэсэн том цог­цол­бор болгочихсон. Тэгээд тэрийгээ бүтэн хашчихсан. Мал орохгүй, тех­ник орохгүй. Хүмүүс амарч зугаалж болно. Энэ намар ч  моджуулах ажил бас хийнэ. Сархиа уулаа бол өнгөрсөн хоёр жил бид моджуулж байгаа. Тарьсан мод маань сайн ургаж байна. Тийм учраас энэ жил нэмээд тарина. Тэгсээр байгаад урд талын уул хэдэн жилийн дараа битүү моджих болно доо.

-Үйлдвэр дагасан газрын бай­галь орчны асуудал байнга л харанга дэлдэж байдаг. Гол усаа хэр хамгаалж байна?

-Тэр их хүнд дээ. Манай Эрдэнэ­тэд хотын урдуур урсдаг Эрдэнэт гол гэж байсан. Гэтэл өнөөдөр Хорооллын тэрүүгээр бүгд айл боллоо ш дээ. Энэнээсээ болоод жаахан хуурайш­сан байдаг юм байна. Эрдэнэт уулаас эх авсан булаг шанд байна л даа. Тэр бол байдаг хэмжээндээ байна. Бас арай ч гэж ширгэчихээгүй. Нэг юм яваад л байгаа юм. Тэгэхдээ хамгаа­лах, анхаарах шаардлагатай. Ханга­лын гол бол тэртэй тэргүй урсана. Эрдэнэт үйлдвэрийн хаягдсан ус бас доошоо урсдаг. Зовлон бол байна аа. 

-Модоо тайрч авчраад л дүнзэн байшин бариад байдаг нь бол арай зогссон байна. Барилга­жилт энд хэр байна вэ?

-Манайд одоо зургаан хороолол баригдаад явж байна.

-Үнэ ханшийн хувьд хотоос арай доогуур биз дээ?

-Доогуур. Одоо бол шинэ шинэ хо­роолол барих ажил ерөнхийдөө эхэл­чихсэн. Гурав хоногийн өмнө цоо шинэ хорооллын суурийг тавиад ажил эхэл­лээ. “Номин холдинг” компани хивс­ний үйлдвэрийн ард талд “Өнөр” хороолол гээд ерөхийдөө хивсний үйлдвэрийнхэндээ зориулаад 1050 айлын хорооллын барилгын ажлыг эхэлчихсэн байна. 11 дүгээр хороол­лын баруун үзүүрт “Залуус” хороолол гээд бас барилга бариад эхэлчихсэн. Долдугаар хорооллыг нэг хэсэг хая­чих­сан байгаа. Дараагийн компани орох гээд шүүх дээр жаахан заргатай байж байгаа. 7 “А” хороолол гээд зураг төсөв хийгдээд ирэх хавраас барих гээд явж байна. 

-“Авзага” компани танай энд барилга барьж байна уу?

-”Авзага” компани цэнгэлдэх хүрээлэнг бариад дууссан.

-“Авзага”-ыг Эрдэнэтийг сүй­рүү­лээд байна гээд л бичээд бай­сан. Тийм юм байхгүй биз дээ ?

-Ямар юмаа сүйдлэхэв. Би мэдэх­гүй юм байна.

-Барилга барина гэчихээд ба­рих­гүй байна ч гэх шиг юмнууд яваад байдаг. Гүтгэлэг байх нь л дээ?

-Эрдэнэтэд бол тийм юм байхгүй ш дээ. Эрдэнэтэд маш том цэнгэлдэх хү­рээлэн маш түргэн хугацаанд барь­сан. Тэр ч арай хэтэрнэ ээ. Ийм мун­даг компанийг тэгж хэлж болохгүй л дээ. Хоёр жил хагасын дотор барьсан. Бараг гур­ван жил барих тийм нүсэр ажил бай­сан. Зургаан сар хүрэхгүй хуга­цаанд л барьсан. Үнэхээр хүчтэй, чадалтай үндэсний компани. Бас тэгж хамаагүй гүтгэж болохгүй шүү дээ.

-Танай хоёр гишүүн ер нь хэр ажиллаж байгаа юм бэ. Хоёр тэрбум төгрөгөө Эрдэнэтэд юу болгож шингээв дээ?

-Тэд бол тэрбум төгрөгийн асууд­лаа аймгаас нэг ч санал энэ тэр авах­гүйгээр өөрсдөө л зохицуулсан. Дур дураараа л хийсэн байх. Ажлын үр дүн бол сайн биш. Зарим нь өнөө­дөр биел­лээ олоогүй л байгаа. Тэр хоёрын сайн ажиллаж байна уу, муу ажиллаж байна уу гэдгийг би хэлэхээ­сээ илүү сонгог­чид нь хэлсэн нь дээр л дээ. Тэр бол­гон айхтар харилцаад бай­даггүй. Манайд нэг ийм л ялгаа байдаг юм. Жишээлэх юм бол Сэлэнгэ аймаг, Булган аймгийн, Увс аймгийн гишүү­дийг хараад байхад яг тэр нутгийн, тэ­гээд нутгийнхаа төлөө гэсэн чин сэт­гэлтэй ажиллаж байгаа нь харагддаг.  Би тэгээд аймгуудын Засаг дарга на­раас асууж сурдаг юм. Тэрбум төг­рөгөө наадуул чинь яаж байх юм гэ­хээр Дархан энэ тэрийнхэн чинь та нар л мэдээд зарцуул. Бид нар эрхийг нь та нарт өгчихье. Юу хийх вэ ярилцъя,  та нар л шийд гэдэг гэнэ. Манайд бол тийм юм байхгүй. Ерөөсөө л ду­раа­раа. Тэгээд  сүүлд нь тэр нь бие­л­лээ олохгүй бол аймгийнхнаас болсон, эд л хийсэнгүй гэж загна­чихаад сууж байдаг.  Биеллээ олох юм бол би хийлээ гээд сурталчлаад унадаг. Үнэнийг хэдэхэд ийм л байдаг. Жаа­хан тийм хүнийрхүү улс л байх юм даа. Яг Эрдэнэтийн хүмүүс биш болохоор хэцүү. Цаад үнэр нь нэг л тийм хүнийрхүү байх юм даа гэж надад хүмүүс хэлдэг. Тэрийг нууж хаагаад яахав. Тэгэхдээ сайн муу ажиллаж байгааг нь би үнэлэхгүй шүү дээ.

-Өнөөдрийн байдлаар та нэгэн том  шуугианы эзэн болчихоод сууж байна. Бүх хэвлэл олон талтай зөрүүтэй мэдээллүүд цацаж байна л даа. Тэгээд л таныг ирж нүдээрээ харъя, биеэ­рээ  уулзъя гэж наашаа зорьсон юм?

-Үнэндээ бол өөрөө ингэж дуу­лианы бай болъё гэж бодсонгүй.

-Таны бие онц биш байх шиг байна. Зарим нь худлаа , зүгээр л байгаа шүү дээ. Бараг бүжиг таанц хийгээд явж байгаа гэх юм. Зарим нь ч бүр Н.Энхбаяр, Ч.Ганзориг гээд улсууд  дээр аваачиж наагаад улстөржөөд явж байна. Ингэхэд чухам юу болсон юм бэ. Судлаад үзэхээр “Эрдэнэт”-д гайгүй албан ту­шаал олоод авчихсан нэг залуу хүү­хэд тань руу жаахан авир­ласан юмаа даа.  Хэрэг явдал бас Мон­голд болоогүй юм шиг байх юм. Энэ тухай ярих со­нирхол ер нь танд байна уу. Би бол таны 31 жил нийгэмд зо­риулсан энэ амьдралыг  үнэ цэнэтэй амьд­рал гэж бодож байна. Таны нэр хүндийг ч мөн адил. Манай сонины уншигчдад та болсон явдлын талаар бо­дит мэдээлэл өгч болох уу?

-Над руу олон л мэдээллийн хэрэгслээс ярьж хандаж байна. Би таныг ороод ирэхэд тань л бодсон л доо. Мэдээж миний нэр төртэй холбоо­той тийм учир замбараагүй олон янзын юм дэгдчихээд байна. Өөрийн биеэр зорьж ирж байгаа сэтгүүлчийг яах ч билээ.  Ер нь бол сонин хэвлэл дээр би­чээд байгаа юм бол болсон уу гэвэл бол­сон. Тэр нөхөр намайг цохиж зод­сон уу гэвэл зодсон. Би зодуулсан уу, гэвэл зодуулсан. Үнэн бол тэр л  бай­на. Тэр явдал бол Солонгосын Чэжүд болсон. Хүний нутагт нэг­ний­хээ сайн мууг үзэж хэл ам хэрүүл шуу­гиан тариад яахав гээд ирэн ирт­лээ би дуугүй явсан. Тэгээд замдаа бие өвдөөд хэцүү байхаар нь Бээжинд  цэргийн эмнэлэгт үзүүлсэн. Улаан­баа­тарт ирээд шүүх эмнэлэгт үзүүл­сэн. Эрдэнэтэд ирээд шүүх эмнэлэгт бас үзүүлсэн. Энэ асуудал бол хоёр хүний хооронд болсон л асуудал. Нэг их улс төрийн хүрээнд хамруулж ярих, элдэв хүмүүстэй аваачиж наах зэрэг нь надад бол сонин биш байна.

-Яагаад ийм байдал орчихов оо. Та хагалгаа хийлгэсэн юм байна шүү дээ. Иймдээ тултал зодуулсан нь үнэхээр сонин байна?

-Эмнэлэгт хэвтэж хагалгаа хийл­гээд гарлаа. Энэ хооронд л хэвлэл мэ­д­ээллээр тарчих юм. Би тэгээд янз бүрийн юм яриад байхаар нь арга ядаад эмнэлэгт байхдаа хэвлэлийн тө­лөөлөгчөө дуудаад хэлсэн. Үнэн бодит байдал дээрээ бол  ийм юм бол­сон юм шүү дээ. Ядаж  Эрдэнэтийн­хэн­­дээ хэвлэлээр хэл дээ гэж. Би ямар хамар нармайгаа тэс цохиулаад, ха­галгаанд орчихоод ийм царай зүс­тэй байж олон нийтийн өмнө гараад яриад байлтай биш. Тэгээд нэгэнт ийм дуулиан шуугиан болчихсон, хүмүүс асууж сураад байхаар хариу тайлбар өгөхөөс ч аргагүй болдог юм байна. Маш олон хүн утасдах юм. Ирж уул­зана гэх юм, эргэж тойрно гэх юм. Тэ­гээд яг үнэн мэдээллээ хэвлэлийн төлөөлөгчдөө хэлсэн. Төвийн хэвлэл мэдээллээр бол зохион байгуулалттай тарааж байгаа юм билээ л дээ. 

-Таны хагалгаа хийлгэсэн эм­нэл­гээр орлоо. Бүтэн наркоз­той хагалгаанд орсон гэхээс илүү мэдээлэл өгсөнгүй. Зөрүү­тэй мэдээлэл гараад байгаа юм байна. Нэг гайхаад байгаа юм нь таныг зодсон хүн чинь өө­рийн чинь хүүхэд шиг залуу байх юм?

-Хорин хэдэн насаар дүү хүүхэд л дээ. Манай хүүтэй л адилхан хүүхэд байхгүй юу. Миний  бас гомдож гомор­хож байгаа юм бол энэ л дээ. Ер нь бол энэ чинь аавыгаа л зодоод байна шүү дээ. Аав шигээ хүнийг зодож бай­на. Бид бас залуу зандан явсан. Эртэй бяртай, идэрхэг шүдэрхэг явсан үе бий л дээ. Бид нар чинь одоо 50 гарчихсан. 54,55 хүрчилээ. Юун тэр залуу­чуудтай ноцолдож явах. Тэдний гарын аяыг яаж даах юм бэ.  Хоёрду­гаарт, би чинь бас төр засгийн төлөө­лөгч хийгээд орон нутагт айм­гийн За­саг даргаар томилогдоод ажил­лаж бай­гаа хүн шүү дээ. Би энэ аймагт үл­гэр дуурайлал болохгүй юм бол хэн бо­лох юм бэ. Энэ Засаг дарга гэдэг нэр хүндтэй ажил албаа би хайрлаж хамгаалж явахгүй юм бол хэн хамгаа­лах юм бэ. Үүнийг тэр нөхөр ерөөсөө ухам­сарласангүй, ойлгосонгүй, хүн­дэт­гэсэнгүй. Буцах болоод зураг хөргөө татуулаад зогсч байтал шууд ирээд л зодсон.

-Ойр байсан хүмүүсийн ганц нэгтэй утсаар холбогдсон. Бид бичлэг хийсэн.Тэгэхдээ сэт­гүүлч­дэд үзүүлэхгүй. Энэ их гүжир гүтгэлэг гаараад байвал авсан бичлэгээ гаргана аа гэж хэлж байна лээ. Зарим нэг сонин болохоор хоёулаа зо­долд­сон гэж мэдээллэж байна. Аягүй их улстөржсөн өнцгөөс тарааж байна. Тэр залуу таныг төрийн албыг шударга хаагаач ээ гэж шаардсан гэж үнэн үү. Ийм сэдвээс эхэлсэн гэж бас ярих юм.  Зарим нь зүгээр зур­гаа авахуулаад зогч байхад нь согтуу гарч ирээд балбачихсан  гэх юм. Аль нь үнэн юм бэ?

-Би эрүүл саруул байсан. Ямар ч гэнэ сэрэггүй зогсч байсан. Би эхнэр­тэй­гээ явсан. Эхнэр маань төрийн мөн­гө төгрөгөөр яваагүй. Өөрийнхөө хувийн зардлаар. Би бол нэгэнт хур­лаас зохион байгуулж байгаа арга хэмжээ юм болохоор төлөөлөгч хүн юм чинь төлөөлөгчийнхөө бүрэлдэ­хүүнд ороод аймгийн төсвийн хөрөн­гөөр явсан. Энийг нуух ч үгүй. Урд нь манай ИТХ-аас тийшээ явна, ийшээ явна гэж янз бүрийн юм зохион байгуулдаг л байсан. Аль ч аймаг орон нутгийн иргэдийн хурлынхан жилдээ нэг удаа тийм арга хэмжээ зохиодог.  Аймаг орон нутгаа удирдаад ингээд явж байгаа хүмүүс жилд нэг явахад болохгүй ч юм байхгүй. Гэхдээ би өм­нө нь нэг ч удаа явж байгаагүй.  Ажил төрлөө бодоод завдал гаргаж чаддаг­гүй байсан. Тэгээд л аймгийн хоёр дарга цуг яваад өгчихөөр чинь ажил цалгардана. Хэрэггүй гээд явдаггүй юм. Энэ жилийн хувьд бол эргээд хойтон жил бид явах биш. Сонгуульт хугацааны хамгийн сүүлчийн явалт байна. За, нэг явчихъя гээд л явсан. Явахдаа бол авгай маань өөрийнхөө зардлыг төлөөд л хамт явсан.

-Тэр мэдээж шүү дээ. Өдий хүртэл төрийн албанд ажилла­хад тэр зэргийн ёс суртахуун суулгүй дээ. Гэвч засгийн мөн­гөөр эхнэр нь явсан гэдэг мэдээлэл гарсан л байна?

-Яахав наагуур сонин хэвлэлээр зөндөө л юм гарч байна. Миний эмзэг­лээд байгаа юм бол үнэн бодит мэдээ­лэл гараад болчих юмыг эргүүгээд на­майг янз бүрээр гүжирдэж бичээд бай­гаа нь сонин. Энийг зохион байгуулаад байгаа хүмүүсийг би гадарлаж л бай­на. Одоо ийм юм хийгээд байх тусгүй л дээ. Үнэн байх юм бол би хэвлэл мэдээллийнхэнд  баярлаад л, талар­хаад л сууж байна. Бүр  өөрөө буруу­тай байсан ч шүү. Худлаа юм бичээд байхаар урам хугарч, сэтэл гутарч,  итгэх итгэл их алдарч байна л даа. Би ярилцлага өгөөгүй л дээ. Өөрийг чинь зориод ирэхээр яаж ч болохгүй л ярилцлага өгч байна. Олон ярилц­лаганд орохгүй, өгөхгүй гэж хариу өгсөн. Намайг томилсон, батламжил­сан хүн чинь Монгол улсын Ерөнхий сайд . Би өөрийн тайлбар, бодит байд­лаа тайлбарлаж захидал явуулсан. Намайг ийм байхад ингэчихлээ. Нэг­дүгээрт, намайг зөв ойлгох хэрэгтэй. Монголд эрүүл мэндээ хамгаалах, аюулгүй амьдрах, нэр төрөө хамаа­лах нөхцөл байна уу, үгүй юү. Засаг дарга л ингээд ийм нөхцөл байдалд ороод  байхад иргэн хүн яах юм гэдэг хэцүү байна шүү дээ. Тийм учраас намайг томилсон Ерөхий сайдад би бичсэн. Ийм ийм юм боллоо шүү гээд.

-Төрийн албаны сүр хүч ерөн­хий­дөө ганхаж байгаа. Албан хаагч нар нь туниагүй, дандаа татаас, цахилгаан шатаар өгссөн жаахан хүүхдүүд тонгочиж бай­на шүү дээ. Зангараг суугаагүй, төлөвшөөгүй хүүхдүүд дээшээ гарч ирээд баллаад байна гэх шүүмжлэл бол хавтгай байгаа. Хөдөө суманд ч гэсэн Тамгын газрын даргаа согтуу орж ирээд л зодчихдог болсон байна шүү дээ?

-Би бол хуучин тогтолцоог магтаж сайшаагаад байхгүй. Гэхдээ бидний үеийнхэн бол ажлын ачалал их авч явсан, ахмад дээдээ үеийнхнээ үгийг сонсч, хүндэлж дээдэлж, өдөр шөнө­гүй сууж ажиллаж явж  хүмүүж­сэн ул­сууд шүү дээ. Түүнийхээ ачаар тө­рийн албыг аваад явахтайгаа болж хат суусан. Өнөөдрийн байдлыг харах юм бол нэг жаахан залуучууд гарч ирээд л өшиглөж байна. Дандаа улс төрийн шугамаар дээшээ авирч гардаг болж. Би Эрдэнэтийнхээ за­луучуудад нэг л үг хэлдэг.  Та нар ха­риуцсан хариуц­сан ажлаа л  сайн хий. Энийгээ сайн хийгээд үлгэр үзүү­лээд явах юм бол олон түмэн чинь үнэлдэг юм шүү. Тэр­тэй  тэргүй төр чинь чамайг үнэлдэг юм. Ганцхан хан­дах зүг чинь зөв байх ёстой шүү гэж.  Сайн л ажилла. Хариуцсан ажлаа хий­сэн шиг хий. Улс төрийнх ч байна уу, хувийнх ч байна уу. Хариуцсан юмаа л сайн хийгээд байвал тэртэй тэргүй чи гарна. Битгий юу юугүй улс төр дага. Битгий элдэв бү­лэглэл дага гэж би захьдаг. Хуу­рамчаар гарч ирсэн хүний тавилан  бол хэврэг дээ, хэврэг. Би ингэж л хэлдэг юм. Би өөрөө яг л ийм замыг туулаад ирсэн.

-Тэр төсвийн мөнгийг хувьдаа ашиглаж байна. Машин тэрэг унаад байна гэж тэр залуу таныг шүүмжилсэн гэх мэдээлэл юу вэ?

-Тийм юм байхгүй шүү дээ. Би “Lexus 570” гэдэг машин унаж байгаа. Үйлдвэр болон аймгийн хамтын ажил­ла­гааны гэрээний хүрээнд яригдаад л, тэр дагуухь төлөвлөгөөнд суугаад ший­дэгдсэн асуудал. Би энэ албан дээр мөнх биш шүү дээ. Төрийн юм төрдөө л үлдэнэ.

-Албаны л унаа юм байна шүү дээ. Тэгээд яагаад ингэж яриад байдаг юм бэ?

-Ингээд яриад л байдаг. Би ямар хувиараа худалдаад авчихсан биш. Төсвийн мөнгөөр авчихсан биш. Үйлдвэрийн буян хишиг. Дараагийн хүн унана. Ийм л байна ш дээ. Би одоо жил хэртэй л унаж байна.

-Ч.Ганзориг дарга та хоёрыг нуруу нуруугаа харуулаад хоёр тийшээ суучихсан. Их эв түгжин муутай байдаг. Тэдний залуу­чууд нь давраад Засаг даргыг барьж авч зодож байна гэж аймгийнхан ярих юм. Тийм юм байна уу?

-Тийм юм байхгүй шүү дээ. Манай Ганзориг захирал бид хоёр бол гурван жил хэртэй хамт ажиллаж байна. Үнэхээр үйлдвэрийн зөвлөлд асууд­лаа тавиад болох болохгүй юмаа ший­дээд ингээд хамтраад л явдаг.  Одоо гэхэд советоор баталсан хөрөнгөөр Ш.Отгонбилэгийн нэрэмжит гудамжны замыг тавьж байна. Одоо хэзээ хэзээ­гүй ашиглалтад орох гэж байна. Най­рамдлын өндөрлөгийг хийлээ. Эрдэ­нэт үйлдвэрийнхэн их санаачилгатай ажиллаж байгаа. Бурхан багшийн сэрэг дүрийг барилаа. Өчнөөн олон юм­нууд хийгээд явж байна. Эв түг­жингүй, нэг нэгнээ дэмждэггүй байсан бол энэ олон бүтээн байгуулалтын ажлыг яаж амжуулах юм бэ. Тийм юм байхгүй. Яахав хүний нэр барьж ажилладаг, болох болохгүй юм хийдэг, хийх гэдэг юмнууд бас их байдаг юм байна лээ л дээ. Болохгүй юмаа Засаг дарга тэгсэн юм аа, Ганзориг захирал тэгсэн шүү дээ гээд ингээд нэр бариад явдаг өөдгүй, шударга бус юмнууд байдаг. Засаг даргын нэрийг бол их барина ш дээ. Засаг дарга тэг гэсэн гээд л бараг л хүчээр зүтгүүлсэн  юмнууд баригддаг. Би ч тэрний нь эсрэг их хэрэлдэнэ ээ.

-Эрдэнэт маань хот л байвал гоё. Хотын стстустай болох нь уу үгүй юү?

-Хотын стастустай болох болохгүй бол Үндсэн хуультай л холбоотой асуу­дал шүү дээ. Үндсэн хуульд л нийс­лэл, аймаг, сум, баг дүүрэг гэдэг юм байна гээд заачихсан. Хот гээд л оруулчихдаг бол одоо болох боломж Дархан, Эрдэнэт гээд л байна ш дээ. Том том хотууд манай улсад баймаар бай­гаа байхгүй юу. Их сонин ш дээ. Бид Америкт очоод гэрээ хэлцэл хий­хэд Орхон аймаг гэхээр Орхон аймаг гэж юу байна аа л гэдэг. Тэгээд л Сити  Эрдэнэт гэхээр харин тийм биз дээ гэдэг байхгүй юу. Орхон аймаг гэхээр мэддэггүй, Эрдэнэт хот гэхээр мэдээд байдаг.

-Та хувьсгалт намтай яаж яваад хувь заяагаараа холбосон юм бэ?

-Би 1983 онд МАХН-д элссэн. Төгсч ирээд гурван жилийн дараа. Бас тэр үеийн намын дарга нар энэ бас өсөх дэвжих залуу гэж харсан юм болов уу. Тэрнээс биш зарим хүн 10, 20 жил болчихоод намд элсч чаддаг­гүй л байсан. Тэр тусмаа сэхээт­нүү­дэд босго нь өндөр байсан. Орлогч ги­шүүн гэж олон жил явуулж байж жин­хэнэ гишүүн болдог ийм л журамтай байсан. 30-аад жил л энэ намд ажиллаж байна даа.

-Танай намын гишүүд бүгд шинэ батлахаа авчихсан уу?

-Авсан. Би чинь МАН-ын Орхон айм­гийн дарга хүн шүү дээ. Тийм бо­лохоор бодит мэдээлэлтэй гэсэн үг.  Бат­лахаа гардуулахдаа бол МАХН-ын хуу­ч­ин батлах нь дурсгал болоод үл­дэг гээд үлдээчихсэн. Сая манайд гэ­хэд л 1000-аад гишүүн шинээр нэ­мэгд­сэн. 3000-аад гишүүн байсан одоо 4000-аад гишүүнтэй  болсон. МАН гээд нэрээ солиход бол их олон хүн ор­сон л доо. Мэр сэр хүмүүс МАХН гээд явж л байна. Гэхдээ ихэвчлэн  со­нирхлын зөрчилтэй байсан, хувийн гом­дол тээсэн хүмүүс голдуу тэр зүг рүү яваад байгаа нь мэдрэгддэг. Тэр сонин л доо. Жаахан хувийн юмнууд нь голцуу тээгдээд явж байдаг юм байна лээ. 

-Таныг ирэх сонгуульд нэр дэвшиж магадгүй гээд хүмүүс ярьж байна. Тэрийг чиглээд түрүүлээд баахан юм явж бай­на уу, үгүй юү. Та хувийн шийд­вэрээ гаргасан уу?

-Үгүй. Би нэг их тэгье ингэе гэж ярьж хөөрдөггүй хүн ш дээ.  Нам чи дэвш гэвэл дэвшинэ. Чи битгий дэв­шээ гэвэл үгүй ээ, би тэгнэ ингэнэ гэж гүйх­гүй.  Ер ньбол тэгээд хэцүү бай­на шүү дээ. Улс төрийн сонгуульд ор­но гэхэд их олон сая төгрөг хэрэг болоод бай­даг. Тэгэхээр мань мэт бол тэрийг нь үнэндээ даахгүй. Сонгуу­лийн хууль нь их аятайхан гараад,  янз бүрийн мөн­гө төгрөг шударга бус юмыг нь хааж чадсан ийм нөхцөл гарах юм бол оро­ход  Эрдэнэтийнхэн дэмжинэ л гэж бо­дож байна. Манай Эрдэнэтийнхэн бол одоо Эрдэнэтийн­хээ унаган хү­мүүсийг гаргая, дэмжье. Тэгэхгүй бол болохгүй юм байна гэдэг яриа ярьдаг болсон  юм билээ. Надад аль аль тал руу нь улайраад байх юм бол байхгүй. Улс төр ингээд галбираа алдаад, залуучууд нь хүмүүжиж төлөвшиж, улс төрийн соёл суухгүй, ёс сурта­хуун­гүй явах юм бол бас хэцүү бол­чих­сон байна шүү дээ. Миний дээд үе, миний үеийнхэн бол сайхан хү­мүүжилтэй улсууд юм байнаа. Үнэхээ нуруутай. Энэ улс орны төлө зүтгэсэн түүхтэй, ажиллаж амьдарсан, туулсан зам мөртэй, хүн чанартай, нуруутай үеүд байж ээ. Манай залуучууд маш их оюунлаг болсон байна. Маш их боловсрол мэдлэг олсон байна. Хурд сайтай болчихсон, бүх талын мэдээ­лэл­тэй болчихсон байна. Ганцхан тэ­дэнд төрийн ноён нуруу болох чадал, бяд, монгол хүний жудаг гэдэг юм байхгүй байна.  Тэр нь нэлээн сайн тог­тох юм бол манай залуучууд мун­даг үе гарч ирчихээд л байна. Манай Эр­дэнэтийн унаган хүүхдүүд  маш  хурдтай сайхан бойжоосой гэж бид хүсэн хүлээдэг. Тэгэх юм бол жинхэнэ миний төрсөн газар, унасан газар угаа­сан ус минь энэ шүү дээ. Би энийг хөг­жүүл­нэ  гэдэг тийм сэтгэлтэй үе бий бол­но. Тэгэхгүй бол зарим нь өөрийн­хөө төрсөн нутгийн юмыг илүү яриад байдаг. Сонгогдсон ч гэсэн тийшээгээ сэтгэл нь яваад байдаг.  Тийм боло­хоор зарим үед үнэхээр энэ аймгаа гэсэн төрмөл сэгэлтэй хүмүүс хурдан өсч, бойжиж  зүтгээсэй. Эрийн цээнд хурдан хүрээсэй гэж боддог. Эрдэм боловсрол, дэлхийн зиндааны хэл соё­лын цаана  зүрх сэтгэлд нь эр хү­ний ёс жудаг, хүний төвшин сайхан нуруу, хүнлэг сэтгэл байхгүй бол явахгүй шүү дээ. 

-Таны гэргий таныг дагаад л энд ирж амьдарсан юм байна. Сайхан эмэгтэй юм аа. Та  хоёр хаана танилцсан юм бэ?

-Их сургуульд. Тэгээд том хүүгээ төгсөөгүй байхдаа гаргаж байлаа. Би Ар­хангайн хүргэн юм ш дээ. Архан­гайг л магтан дуулсан хүргэн байлаа. Сайхан нутаг. Би Архангайн Тариатад очиж дандаа амардаг. Залуу байхад жил болгон очиж амардаг байсан. Сүүл рүүгээ жаахан цөөрч бсайна. Яа­гаад гэхээр хөгшчүүл маань байхгүй болчихсон. Залуучуудаар тэр болгон явахгүй юм. Залуу байхад Тариатад очиж улсын наадамд нь түрүүлж даа­гыг нь хөтөлж л байлаа. Залуудаа бас барилдаж ноцолддог л байсан юм. Ах нь аймгийн заан хүн шүү дээ. Ид сай­хан залуу байхад Эрдэнэтэд бид сайхан барилдаж ноцолдож л явлаа. Сүүлдээ ингээд Архангайнхаа залууд зодуулчихаад хэвтэж байдаг юм байж. Эхнэртээ хошигноод энэ үгээ хэлсэн. Тэр маань урдаас  би Архангайд 18 жил л болсон. Эрдэнэтэд 31 жил чам­тайгаа хамт амьдарлаа. Тийм боло­хоор Эрдэнэтийн хүн болсон байх аа. Ер нь Эрдэнэтээрээ ч овоглодог юм уу гэж хариулж байна лээ. Манай хүн жаахан гомдсон байх аа. Гэхдээ тэр сайхан нутгаа энэ нэг залуугаар юу гэж солих вэ дээ.