Хар ажил хийх хүсэлгүй, хагас дутуу бичиг үсэгт тайлагдсан оюут­нууд сур­гуулиа төгсчихөөд ажиллах газар олж  ядан гудамж  метр­лэж бай­на. Монголын боловс­ролын тог­толцоо тэднийг ийм болгон хү­мүү­жүүлж орхижээ. Хэвлийдээ эсэн мэнд бойжиж байсан үрээ эмч нарын бу­руугаас болж алдсан эх гомдлын, нулимсаа арчин сууж байна. Эрүүл мэндийн салбарын ялзрал түүнийг ийм эмгэнэлтэй байдалд оруулаад орхиж. Энэ бүхнийг хариуцаж авс­наараа төр үүнийг өөрчлөх ёстой. Гэтэл төрд мөнгө бай­даггүй. Уг нь байгаа. Гэхдээ түүнийгээ хүмүүст тарааж өгчихөөд ирэх жил дахин сонгогдохын мөрөөсөл болсон хэдэн гишүүний үзэгний аясаар эргэлдэх төдий л мөнгө байгаа.

Тэгвэл шинэчилж чадахгүй бай­гаа эдгээр салбараа ху­вийн хөрөнгө оруулагчдад даатгавал яасан юм бэ. Гэхдээ монголчууд үүнийг хийж чадах нь юу л бол. Учир нь тэд банк­наас өндөр хүүтэй, авсан бага мөнгөө хэрхэн зарцуулах вэ гэхийн оронд яаж төлөх вэ гэж шаналдаг. Нөгөө талаас Монгол шиг хууль, эрх зүйн орчин нь тогтворгүй оронд тогтвортой байдлын гэрээ бай­гуу­лахгүйгээр хө­рөнгө оруулах со­нирхолтой гадныхныг олоход хэцүү. 

Ха­рин Гадаадын хөрөнгө оруу­лалтын тухай хуульд “20 сая ам.доллар буюу түүнтэй тэнцэх төгрөгөөс доошгүй хэмжээний хөрөнгө оруулах сонирхолтой хөрөнгө оруулагч хүсэлт гаргавал тогтвортой байдлын гэрээг байгуулна” хэмээн өмнө нь заасан байжээ. Гэвч 2002 онд энэхүү  хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, “Анхны хөрөнгө оруулалт нь 2-10 сая ам.долларын байх хөрөнгө оруулагч хүсэлт гаргавал түүний үйл ажиллагаа явуулах орчныг тогтвортой байлгах эрх зүйн баталгааг 10 жилийн хугацаатай гаргана” хэмээн өөрчилсөн юм. Харамсалтай нь 20 сая ам.доллар, 2-10 сая ам.доллар аль, алиныг нь зөвхөн уул уурхайн компаниуд гаргаж чадна. Үүнийг өмнө нь байгуулж байсан тогтвортой байдлын гэрээнүүд бэлхнээ нотол­соор. Гэтэл 1.9 сая ам.доллараа барьж ирээд Эрүүл мэндийн салбарт чинь хөрөнгө оруулъя гэсэн хүнд Мон­голын Засгийн газар тогтвортой хамтрах баталгаа өгдөггүй юм байна.

Монголын Засгийн газар анх 1998 оны тавдугаар сард Хятадын хөрөнгө оруулалттай “Цайрт минерал” ком­панитай Сүхбаатар аймгийн Тө­мөр­тийн овооны цайрын ордыг ашиг­лахад тогтвортой байдлын  гэрээг байгуулж байв. Хэдийгээр анхны хөрөнгө оруулалтын хэмжээг өндөр байхаар тооцсон боловч “Цайрт минерал” Монголын баялгийг Хятад руу ямар ч татваргүйгээр зөө­сөөр байгаа. Английн хөрөнгө оруу­лалттай “Бороо гоулд” мөн л 1998 оны долоодугаар сард Бороогийн алтны ордыг эзэмших төслөө хэ­рэгжүүлэхийн тулд тогтвортой байд­лын гэрээ байгуулсан. Канадын хө­рөнгө оруулалттай “Бумбат” ком­пани Заамарын Бумбатын алт­ны ордод, Хятадын хөрөнгө оруу­лалттай “Чин-Хуа-Мак-Нарийн сухайт” Өмнөговь аймгийн Нарийн су­хай­тын нүүрсний орд, ОХУ-ын “Востокнефтегаз” Төв аймаг болон Улаанбаатарт шатдаг хий үйлдвэрлэх, хийжүүлэх үйл ажиллагаа явуулахад татварын тогтвортой нөхцөлийг хан­гах зорилгоор тогтвортой байд­лын гэрээ байгуулсан байх юм. Оросын компанийн хувьд хо­жим нь шингэрүүлсэн хий болон нефтийн бүтээгдэхүүн гар­гаж, хий боловсруулах үйлдвэр бай­гуу­лахаар гэрээгээ шинэчилж хуга­цааг нь сунгажээ. Мөн Хята­дын “Монголиамийд эйшия интер­нейшнл” Мянганы зам төслийн хү­рээнд 350 км замын барилгын аж­лыг гүйцэтгэхээс гадна Сэлэнгэ айм­гийн Улаа-Овоогийн нүүрсний ордыг ашиглахаар тогтвортой байд­лын гэрээ байгуулсан байна. Эд­гээ­рээс гадна Хятадын “Зам интер­нэшнл”-ийн Мянганы зам төслийн хүрээн дэх ажил, Японы “Эрин интернэшнл” гаалийн тусгай бүст үйл ажиллагаа явуулахад болон Солонгосын хөрөнгө оруулалттай “Скайтел” компанийг тоног тө­хөө­рөмжийн худалдаа, үйлчилгээ явуу­лахад зориулж тогтвортой байд­лыг нь хангаж өгсөн байх юм. Хам­гийн сүүлд Монголын Засгийн га­зар Оюутолгойн ордыг эдийн зас­гийн эргэлтэд оруулах “Айвенхоу Майнз” компанийн үйл ажиллагааг тогтворжуулахын тулд Хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулсан юм.

Эндээс харахад Монголын төр цөөнгүй компанитай тогтвортой байдлын гэрээ байгуулжээ. Гэвч тэдний олонх нь уул уурхайн ол­борлогчид байна. Тэгэхээр энэ сал­ба­рынхан л анхны хөрөнгө оруу­лалтаа хоёр сая ам.доллараас дээш мөнгөөр хийж чаддаг бололтой. Гэхдээ “Цайрт минерал”, “Бороо гоулд” болон Нарийн сухайтын уур­хайтай холбоотой маргаан, байгаль орчныг хэрхэн бохирдуулж, хэр их хэм­жээний баялгийг хилийн чанад руу зөөж байгааг харуулсан маргаантай баримтууд хэвлэлийн хуудсыг чим­сээр байгаа. Тэгэхээр тогтвортой байдлын гэрээ тэдгээр компанийн үйл ажиллагааг тогтворжуулж ча­дах­гүй байна гэсэн үг. Гэвч энэ гэрээ Гадаадын хөрөнгө оруулалтын ту­хай хуулиар дамжуулан бусад сал­барынхаа хөгжлийг тушиж чаддаг байна. Тиймээс асуудал тогтвортой байдлын гэрээнд биш хуулиндаа байгаа.

Сүүлийн үед хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулж байна гэж хөөр­цөглөх болсон. Яг л дотоодын биз­нес эрхлэгчид банкуудаас хэтэрхий өндөр хүүтэй зээл авахын оронд хорголоо тоолоод суухыг илүүд үздэгийг мартчихав уу гэлтэй. Ийм учраас тэд олон улсын хөрөнгийн бирж дээрээс мөнгө босгож ирэхийг оролдож байна. Уг нь Монголд бэ­лэн мөнгө их байгаа. Гэтэл өн­дөр хүү тогтоосон банкууд тэр мөнгийг дотоодын зах зээл рүү гар­гахаа больжээ. Арилжааны бан­кууд өөрсдөө ч зээлийн хүүгээ буу­руулах сонирхолгүй болсон. Тэд үүнийгээ Монголбанкны хүү өндөр байгаатай холбон тайлбарладаг. Өнөөд­рийн байдлаар банкуудад дор хаяж  нэг их наяд төгрөгийн илүү­дэл хөрөнгө байгаа гэдгийг Монголбанкны мөнгөний бодлогын мэргэжилтэн мэдээлсэн. Гэсэн хэдий ч Монголбанк инфляцийн өсөлтийг зогсоохын тулд бодлогын хүүгээ нэмсээр байна. Гэтэл инфляцийг юу тэгж их хөөрөгдөөд байна вэ гэвэл уул уурхайгаас олсон баялгийг ард түмэндээ тараагаад өгчихсөн эрхэм түшээдийн өнөөх “өглөгч” зан.

Уг нь Монгол орон хөгжиж байгаа юм гэсэн. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт бүр 14 хувьд хүрч, Хятадыг ардаа орхисон юм байх. Гэтэл энэ өсөлт зөвхөн түүхийгээр нь экспортолж буй ашигт малтмалтай хамааралтай. Үүнийг “Ядаж л энэ салбар нь хөгжиж байгаа юм биш үү” гэж өмгөөлбөл жинхэнэ хошигнол болно биз. Эндээс “Уул уурхайн салбарт түшиглэн эдийн засгаа хөгжүүлэх” гэсэн сүржин томъёолол гараад ирээдэхсэнж. Ха­рамсалтай нь энэ нь Голланд өвч­нийг дагуулдаг. Уул уурхайн экс­портоор тэргүүлдэг Африкийн Гвинейгээс эхлээд олон орон үүний бал­гийг мэднэ. Тиймээс Долоон буудлын Должин эмээ ч Голланд өв­чин тусч болдоггүй юм шүү гэдгийг ойлгодог болж. Гэхдээ яаж вэ гэдгийг нь тайлбарлаж чадахгүй. Чилийн туршлага, Австралийн үлгэр л гэнэ. Гэтэл түүнээс илүү Голланд өвчнөөс сэргийлэх боломжийг хааж, хөлд тушаа болсон Гадаадын хө­рөнгө оруулалтын тухай хууль, тогтвортой байдлын гэрээ байгуулах зүйл, заалтыг өөрчлөх цаг болжээ. Монголчуудад илүү боловсронгуй, бас уян хатан хууль хэрэгтэй байна.