Саарал үстэй эрхэм утсаа чихэндээ наагаад “No, sorry. I m in Mongolia” гэж хичээнгүйлэн шивнэнэ, бодвол түншдээ нэгийг тайлбарлаж байгаа бололтой. Энэ бол жил болгон Монголд болдог “Discover Mongolia” уул уурхайн форумд оролцож байгаа эрхэм. Асар их баялгийнхаа нөөцөөр дэлхийн харааг татаж байгаа Монголын энэхүү арга хэмжээнд ёстой л тив тивийн долоон хэлийн эрхмүүд цугларчээ. Ес дэх удаагийн форумд хэзээ хэзээнээсээ оролцогч олонтой байгаа нь андашгүй илт, хурлын танхим ч үзэсгэлэнгийн хэсэг ч пиг дүүрэн хүн, монгол, англи, орос франц, герман хэлээр шулганах битүү нүргээн сонсогдоно. Далан хэлийн хүмүүс хөлхөлдөж байдаг Вавильонийн цамхаг гэдэг шиг. Гэх­­дээ анзаарахад “Discover Mongolia”-гийн үндсэн хэл нь англи юм шиг санагдсан шүү.

Нэгэн салбарынхан гэсэндээ тэдний өөрсдийн “хэл” ч бас ондоо. Чихний үзүүрт “Энэ жил гайгүй өрөмдлөг хийж чадав уу?”, “Катын машин чинь хэр байна” гэхчилэн мэргэжлийн үг хэллэг шүргэнэ. Энд гэхдээ зөвхөн уул уурхайн салба­рынхнаас гадна тэдэнд үйлчилгээ үзүүлдэг банк, санхүүгийн байгуул­лагууд, бүтээгдэхүүнээ са­нал бол­­гох компаниуд, бүр гар утас­ны үйл­чилгээний операториуд ч оролцдог.

Эхний өдрийн хуралдаанд “Монголд хөрөнгө оруулах болом­жууд”, Дэлхийн уул уурхайн томоохон бирж Монголыг хэрхэн харж байна вэ”, Азийн бүс нутгийн эрдсийн бүтээгдэхүүний эрэлт, хэрэгцээ, зах зээл” гэх мэт олон сэдвээр илтгэл сонсгож, саналаа солилцсон. Мэдээж, Монголын төдийгүй дэлхийд ч анхаарал татах орд газар болоод Оюутолгой болон Тавантолгойнхон ажлынхаа явцаа танилцуулсан. Харин өнөөдөр форум болгоны хамгийн их сонирхолтой, бас заримдаа гонсгор байдаг хэсэг болох “Засгийн газрын цаг” болно. Өмнөх “хүнд” үе буюу Оюутолгойн гэрээ гацсан, Тавантолгой урагшаа гишгиж эхлээгүй, 68 хувийн татвараар алтныхныг айлгасан үеүдэд Засгийн газраас мэдэл бүхий эрхмүүдийг урьсан ч ирэхгүй бултчихдаг тал харагдаж байсан. Энэ жилийн хувьд Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яам, Ашигт малтмалын газар, Сангийн яам, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, Геологийн бодлогын газар, Уул, уурхай хүнд үйлдвэрийн бодлогын газрынханд урилга илгээгээд байгаа юм билээ. Энэ жилийн хувьд шинээр ашигт малтмалын хай­гуу­лын лиценз олгох, бусдад шилжүүлэхийг хориглочихсон, бас урт нэртэй хууль буюу Гол, мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг олборлох тухай хуулийн балгаар гомдолтой байгаа хүмүүс цөөнгүй. Тийм болохоор бас Засгийн газрын мэдээлэл хүргэх цаг халуухан болж ч магадгүй л юм.

“Discover Mongolia”-гийн бас нэг онцлог нь энд зөвхөн хурал­даад л илтгэл тавиад л байх бус энэ салбарынхан тодруулбал уул уурхайн салбартай холбоотой бизнес эрхлэгчид, эрдэмтэн судлаачид хоо­рон­доо танилцаж, туршлага солил­цож, бас бүтээгдэхүүнээ танилцуулж түншээ олдог. Магадгүй энэ нь форумын хамгийн чухал ч хэсэг байх, ажил хэрэгч халуун яриа өрнөж байгаа харагддаг. Харин жилийн жилд оролцогсод нэмэгдэхийн хэрээр зай талбай нь багадаж байгаа нь анзаарагддаг. Харамсалтай, манайдаа үүнээс илүү хурал, уулзалт, үзэсгэлэнг нэг дор хийх тохиромжтой газар үгүй гэнэ. Саалиа бэлтгэхээр саваа бэлтгэ гэгчээр их баялаг дагасан хөрөнгө оруулалтын түүчээ эхэлж байхад наад зах нь форумаа хийх байр үгүй сандарч байдаг. Иймэрхүү арга хэмжээ явуулахаар шинэ барилга барихад илүүдэхгүй гэлцэж байсан. Бас бодох л санаа байж. Магадгүй ирэх жил оролцогчид улам ихсэх ахул жижигхээн Хүүх­дийн ордондоо багталцахгүй шинж­тэй. Энэ жилийнх ч маш олон оролцогчтой байсан болохоор зохион байгуулагчид нэлээд сандарч байгаа бололтой, 1200 мандат хэв­лэн бэлтгэсэн боловч оролцохыг хүсэгчид дэндүү их байсан учир мандатын гэр нь хүрэлцэхээ болиод дан хуудас цаас олгож байгаагаа учирлана. Тэдний харж байгаагаар эхний өдрийн хуралдаанд 1500 орчим хүн оролцож байгаа. Гэхдээ мандат сурагласан хүмүүс ч олон, өнөөдрийн хуралдаанд гаднаас нисч ирэх зочид ч цөөнгүй байгаа гэх. Сонирхуулахад “Discover Mongolia” эхлэхийн өмнөх өдрүүдийн олон улсын нислэгүүдийн ачаалал эрс ихэсч, тасалбар нь олддоггүй гэдэг юм билээ. Харин манайх “Хэдэн жилээс том компанийн захирлууд бол өөрсдөө онгоцтойгоо ирдэг болох байх аа” гэлцэж байна лээ.

Өнгөрсөн жил “Discover Mongolia”-д 1000 гаруй жил оролцсон. Үүнээс хэдэн жилийн өмнө оролцогчдын тоо 500 шүргэхгүй, танхимын зарим хэсэг нь эл хульдуухан байсан, зохион байгуулалт сул байна, үзэсгэлэнгээ гаргах талбай нь хэтэрхий үнэтэй байна гэх мэтчилэн гомдол гарч байсан. Энэ удаа хүн болгон л энэ форум руу соронзон мэт татагдаж байгаа бололтой. Сониучирхах үүднээс сураг тавивал форумын нэг өдрийн арга хэмжээнд оролцоход, 100, хоёр өдрийнх нь 200, хүлээн авалт тойрон аялал болон бусад арга хэмжээнд бүтэн оролцоход 700 ам.доллар юм байна. Харин компаниудын үйл ажиллагаагаа танилцуулж байгаа үзэсгэлэнгийн павьилонгууд ямар үнэтэйг тодруулж чадсангүй, компаниуд “Нэлээд үнэтэй. Гэхдээ ивээн тэтгэгчид гэх мэтчилэн дотроо өөр л дөө” гэж даруухан мишэлзэхээс өөрийг хэлсэнгүй. Ивээн тэтгэлэг ч бас чамгүй үнэтэй бололтой юм билээ. Түүнчлэн компани болгоны павьилон тухайн байгууллагынхаа нүүр царайг илтгэх учраас оролцогчид их хичээдэг юм билээ. Эцэст нь хэлэхэд энэ жилийн хөл ихтэй форумыг “Discover Mongolia”-г зохион байгуулах хорооны тэргүүн Монгол Улсын анхны ерөнхийлөгч П.Очирбатын “Бид гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг оролцоно уу гэж гуйдаг байсан бол одоо тэд өөрсдөө ирдэг болжээ. Өмнө нь бид хүлээгдэж буй төсөл, төсөөлөл ярьдаг байсан бол одоо жинхэнэ ажил ярьдаг болжээ гэж хэлсэн үг л “Discover Mongolia”-гийн хамгийн товч бөгөөд тодорхой, хэтрүүлсэн чимэггүй томьёолол болох биз ээ. Форум өнөөдөр үргэлжилнэ.