3,376.74
Ìîíãîëûí óðëàг òýð äóíäàà êèíîíû õºãæìèéí õºãæèëä ¿íýòýé õóâü íýìýð îðóóëñàí õ¿í áîë Ìîíãîë óëñûí àðäûí æ¿æèã÷èí, òºðèéí øàãíàëò, õºãæìèéí çîõèîë÷ Í.Æàíöàííîðîâ þì. Àóãàà õºãæìèéí çîõèîë÷ ìààíü õºãæèì õýìýýõ ãàéõàìøèãò çýìñýãòýé õîëáîãäñîíîîð 500 гаруй óðàí á¿òýýëýýðýý áýëýã áàðüæ, òýäãýýð óðàí á¿òýýë íü Ìîíãîëä òºäèéã¿é Дýëõèéí îëîí îðîíä ãàéõàí áèøðýãäýí òîãëîãäîæ áàéíà. Энэ эрхэмийг “Кино код” энэ удаагийн дугаартаа урилаа.
Ñàéí áàéíà óó? Òàíä ýíý ºäðèéí ìýíä õ¿ðãýå. Ìàíàé íýâòð¿¿ëãèéí óðèëãûã õ¿ëýýí àâñàíä áàÿðëàëàà.
Áàÿðëàëàà. Òàíàé íýâòð¿¿ëãèéí õàìò îëîí áîëîí ¿çýã÷èääýý ýíý ºäðèéí ìýíä õ¿ðãýå.
Ìîíãîëûí êèíîíû õºãæìèéí õºãæëèéí òóõàé òàíû áîäîë?
Ìîíãîëûí êèíîíû õºãæìèéí õºãæëèéí òóõàé àñóóäëûã ÿðèõûí òóëä ýõëýýä äýëõèéí êèíîíû õºãæìèéí òºëºâ áàéäàë õýðõýí ºðíºñºí òàëààð ÿðèõ íü ç¿éòýé áàéõ. Áèä õîîñîí ãàçàð òîì óðëàã á¿òýýñýí õ¿ì¿¿ñ áèø ø¿¿ äýý. 1900-èàä îíû ¿åä äóóã¿é êèíîíä õºãæèì õýðýãëýæ áàéõäàà óðüäààñ çîðèóëàí õºãæèì çîõèîõ áóñ êèíî ãàð÷ áàéõ ¿åä ¿éë ÿâäàëä íü òîõèðóóëàí õºãæèì òîãëîäîã áàéñàí. Ýíý íü ººðºº êèíîíû àãóóëãûã èëýðõèéëýõýä íýìýð áîëñîí. 1908 îíä “Ãåéðöýã Ãåéäûí ¿õýë” á¿òýýëä òóñãàéëàí çîðèóëàí õºãæèì áè÷ýýä, äýëãýöýíä ãàðàõ ¿åä íàéðàë õºãæèì÷èä òîãëîñîí. Èéíõ¿¿ õºãæìèéí çîõèîë÷ óõàìñàðòàéãààð êèíîíû ä¿ðñýíä òààðóóëààä õºãæèì áè÷ñýí ýõëýë áîë 1908 îíû ýíýõ¿¿ “Õóí” á¿òýýë þì. Àíõ ä¿ðñýý äàãóóëæ õºãæèì òîãëîäîã áàéñàí áîë ñ¿¿ëäýý äóó õºãæèì õî¸ðûã áè÷äýã áîëñîíîîðîî êèíîíû õºãæìèéí ýõëýë òàâèãäñàí. Ìîíãîëûí êèíîíû áèå äààñàí àíõíû õºãæèì áîë õºãæìèéí çîõèîë÷ Í.Ãîí÷èãñóìëàà ãóàéí áè÷ñýí “Ñýðýëò” êèíîíû õºãæèì. Ñàéí ñîíñîõ þì áîë Ìîíãîëûí îð÷èí öàãûí êèíîíû ñîíãîäîã ñóóðü òàâèãäñàí ãýæ áîëíî. ̺í Ìîíãîëûí êèíîíû õºãæ캺ñ Ë.̺ðäîðæ, Ç.Õàíãàëûí õºãæìèéã ñàéí ñîíñîõ õýðýãòýé ãýæ áîääîã.
Òà àíõ ÿìàð êèíîíû õºãæèì äýýð àæèëëàæ áàéñàí áý?
Áè ñóðãóóëü òºãñºæ èðýýä àíõ Á.Áàëæèííÿì íàéðóóëàã÷ûí “Ãàðûí òàâàí õóðóó” êèíîíû õºãæìéèã áè÷èæ áàéñàí. Òóõàéí ¿åä õºãæèëòýé ç¿éë èõ òîõèîëäñîí. ßàãààä ãýâýë ìýðãýæëèéí çîõèîë÷ áîë÷èõëîî ãýýä êèíîíû õºãæìèéã ñàéí õèéå ãýæ áîäîîä íèëýýí çóçààí çîõèîë áè÷ñýí. Òýãýýä óäèðäàà÷ Ö.Íàìñðàéæàâ ãóàéä ¿ç¿¿ëòýë íàìàéã ºðºâäºõ, øîîëîõ, äóðã¿é íü õ¿ðñýí áàéäàëòàé õ¿ëýýæ àâñàí. Ó÷èð íü êèíîíû õºãæèì èõ áàéõ òóñìàà ìóó áîëîõ òºëºâòýé. Íàìñðàéæàâ ãóàé ìèíèé õºãæìèéã õàñàõûí õàñààä îðóóëàõûí îðóóëñàí äàà.
Êèíî ãýäýã õàìòûí á¿òýýë ó÷èð íàéðóóëàã÷ûí áîëîí áóñàä õ¿ì¿¿ñèéã ñàíààã òóñãàäàã. Òýãâýë òà “Ìàíäóõàé öýöýí õàòàí” êèíîíû õºãæìèéí á¿òýýëèéã á¿òýýõýä ÿã ººðèéíõººðº áàéæ ÷àäñàí óó?
Íàéðóóëàã÷ûí çîõèîëûã ¿çýýä ººðèéí ñàíàëàà õýëäýã . Æèøýý íü “Ìàíäóõàé áè Áàòìºíõ õààíû õàòàí íü áîëíî ãýýä öýöýã ñàìàðääàã” õýñãèéã òà íàð õî¸ð ìèíóò çóðãèéã íü àâíà ãýæ áàéñàí . Ãóðâàí ìèíóò àâààä ºãºº÷ áè õºãæèì áè÷èõ ãýñýí þì” ãýõ÷èëýí çàõèàëãà ºãººä ìîíòàæ íü äýýð íü õàìò ñóóãààä äàðàà íü õºãæ캺 áè÷äýã. Áèä õºãæèì èõ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çñýí ó÷ðààñ õºãæèìëºã êèíî áîëñîí. Êèíîíû ¿éë ÿâäàëûã õºãæè캺ð èëýðõèéëýõ íü çàðèì òàëäàà äàâàìãàé áàéñàí. Õºãæìèéí çîõèîë÷ Ö.Íàöàãäîðæòîé áè èõ íºõºðëºäºã áàéñàí. Òóõàéí ¿åä óã õºãæìèéã ñîíñîîä íàäàä “×è ýíý õºãæìèéí äàðàà ¿õíý,¿ã¿é áîë ñýõýíý” ãýæ õýëñýí óäàà áèé. ªºðººð õýëáýë áè èõ äóðààðàà ÿâñàí õýðýã. Äýëõèéí õºãæìèéí ñòàíäàðòààñ ãàæñàí õºãæèì áè÷ñýí. Åð íü àëèâàà òîì þì õèéíý ãýäýã ýðñäýëòýé áàéäàã. Ãýõäýý áàãà ÷ ãýñýí øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýë äýýð òóëãóóðëàäàã áàéõ õýðýãòýé ë äýý.
Òàíû îëîí á¿òýýë “Мîðèí õóóðûí ÷óóëãà”-ä òîãëîãäñîí. Ýíý òàëààð?
Ìîðèí õóóðûí ÷óóëãà ¿ðãýëæ öîî øèíý ººðèéí ãýñýí óðûí ñàíãààð áàÿæèæ áàéõ õýðýãòýé. ¯ã¿é áîë òîãòîæ ÷àäàõã¿é. Èéì ó÷ðààñ áè äóóðü , ñèìôîíè, ñîíãîäîã áàëåò áè÷èõýý õàÿàä ýíý õîðèí æèë ìîðèí õóóðûí ÷óóëãûí ãîë á¿òýýë¿¿äèéã õèéñýí. ¯íýí ÷àíàðòàà áè ìîðèí õóóðûí ÷óóëãààð àëäàðøèõ ãýñýíäýý áèø Ìîíãîë ¿íäýñíèé ñî¸ëûã òîãòîîí áàðèõ çîðèëãîòîé, èðãýí õ¿íèé ç¿òãýë ãýæ îéëãîõ õýðýãòýé. ªíººãèéí õ¿ì¿¿ñ íýã ñóâãààð îëîí ìýäýýëýë õ¿ëýýæ àâàõ ñîíèðõîëòîé áîëñîí. ¯¿íä íü òîõèð÷ áàéãàà ç¿éë áîë êèíî. ßàãààä ãýâýë êèíî áîë á¿õ óðëàãûã íýã äîð äàìæóóëæ ÷àääàã. Á¿õ õ¿í öàã õîðèí ìèíóòûã ñèìôîíè ¿çýõýä çàðöóóëæ òºäèéëºí ÷àääàãã¿é. Õºãæìèéí çîõèîë÷èä ýíý ìýäýýëëèéí çàð÷ìûã îéëãîîä ñàéí á¿òýýëýý êèíîíû óðàí á¿òýýëð¿¿ õèéõ õàíäëàãà íü èë¿¿ áîëñîí. Òèéì ó÷ðààñ êèíîíû õºãæèì ÷àäàìæààðàà áóñàä òºð뺺ñºº äýýã¿¿ð ãàð÷ èðýýä áàéãàà þì.
Ìîíãîëûí êèíîíû ºíººãèéí ò¿âøèí ÿìàð áàéíà âý?
Çàðèì íýã çóðàãëàà÷ûí àæèë èõ ñàéæèðñàí áàéíà. Õ¿ì¿¿ñ íü íýýëòòýé åðòºíöºä àìüäàð÷ áàéãàà ó÷ðààñ ãàäíû îëîëòóóä øèíãýæ áàéãààãààñ çóðàãëàà÷èä, æ¿æèã÷èä, õºãæìèéí çîõèîë÷äûí ÷àäâàð ¿íýõýýð ñàéæèðñàí. ͺ㺺 òàëààñàà óðàí á¿òýýë÷ àæèëëàãàà íü äîîøèëñîí.
Àðä ò¿ìíèé ñîíãîëòîîð “Øèëèéí ñàéí ýðñ”-èéí òóõàé ò¿¿õýí êèíî á¿òýýõýýð çîðüæ áàéíà. Òàíû áîäëîîð Ìîíãîë ýð õ¿í ãýæ õýí áý?
ªíãºðñºí æèë Äàëàé áàãøòàé Òîêèîä çóðãààí ñàð áàéõ àæèë ãàðñàí þì. Òýãýýä óóëçààä ÿðüæ áàéõäàà “Ìîíãîë÷óóäàä áè õýäýí æèëèéí ºìíº “Àðõèà áàãà óóæ , àéðãàà òààâààðàà óó” ãýñýí ¿ã õýëæ áàéñàí. Хàðèí îäîî áè íýã ¿ã õýëìýýð áàéíà гээд “×èíãèñ õààíàà ñàéí ø¿ò ýý” ãýñýí. ¯¿ãýýðýý Ìîíãîë õ¿í Ìîíãîëîîðîî áàõàðõàõ õýðýãòýé ãýæ õýëæ áàéãàà þì. Ìîíãîë õ¿í àëèâàà ç¿éëä äàñàõ ÷àäâàðòàé áàéäàã. Îëèìпèéí àâарãà áîëæ áàéãàà íü ÷ àëèâààä õàòóóæèëòàé, äàñàí çîõèöîæ áàéãààòàé õîëáîîòîé. ̺í ÿìàðâàà íýã þìàíä ä¿í øèíæиëãýý õèéõ, ãàíöààð÷èëñàí ñýòãýëãýý ºíäºðòýé.
Ñ¿¿ëèéí ¿åä “Ìîíãîë îìîãøèë” ãýæ èõ ÿðèõ áîëñîí . Òà ýíý òóõàé þó ãýæ áîääîã âý?
ªºðèé㺺 èëýðõèéëæ ÷àäàëã¿é îëîí àðâàí æèë áîëñíîîð ãýíýò õ¿÷òýé äýëáýðýëò áîëæ îìîãøèë ãýäýãò ºíäºð ñýòãýãäëýýð õàíäàæ áàéãàà. Ãýõäýý èéì îìîãøèë áàéõ õýðýãòýé. Ìîíãîëä áàéãàà ìîíãîë÷óóä áóñàä îðîíä òàðõñàí ìîíãîë÷óóäààñàà íýã äàõèí èë¿¿ îìîãøèëòîé ,ìîíãîëîî ãýñýí ñýòãýëãýýòýé, ÷àäàìæòàé áàéõ ¸ñòîé.
Õýðâýý “Ãàíãàí Òºãñ” êèíîíû õºãæèì áè÷èõ ñàíàë òàíä òàâüáàë õ¿ëýýí àâàõ óó?
Ìýäýýæ ñàíаëûã õ¿ëýýí àâàõàä òàòãàëçàõã¿é. Ýõëýýä çîõèîëûí óíøèæ, íàéðóóëàã÷ûí òºëºâëºãººòýé òàíèëöàíà. Íàéðóóëàã÷ ýíý çîõèîëäîî ÿìàð çîðèëãî òàâüæ áàéãààãààñ øàëòãààëíà. Òóõàéí çîðèëãîä íü òîõèðóóëàí õºãæ캺 áè÷íý ãýñýí ¿ã ø¿¿ äýý. ̺í ÿìàð õóãàöààíä ÿìàð á¿òýýë øààðäàæ áàéãàà íü òîäîðõîé áàéõ øààðäëàãàòàé.
Áèäíèé óðèëãûã õ¿ëýýí àâñàí òàíä áàÿðëàëàà. Óðàí á¿òýýëä òàíü ºíäºð àìæèëò õ¿ñýå.
