Тавантолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг хэрхэн үр ашигтай байлгах тухай нээлттэй хэлэлцүүлэг Иргэний танхимд болж өнгөрсөн билээ. Энэ үеэр иргэний нийгмийн байгууллагын төлөөлөгчид, судлаачид Тавантолгойн гэрээтэй холбоотойгоор багагүй шүүмжлэл өрнүүлсэн юм. Эдгээр хатуу үгс, ажил хэрэгч шүүмжлэлийн халуун уур амьсгал дунд Төрийн өмчийн хорооны дарга Д.Сугартай хэдэн хором уулзлаа. Тэрээр “Эрдэнэс МГЛ”, “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн дарга төдийгүй Тавантолгойн ордын баруун Цанхын хэсэгт олборлолт явуулах стратегийн хөрөнгө оруулагчийг сонгон шалгаруулах Засгийн газрын ажлын хэсгийн гишүүн юм.


-Тавантолгойн гэрээний хөрөнгө оруулалт, ашиглалтын талаар саналаа хэлж байгаа хүмүүсийн дийлэнх нь шүүмжлэл хэлж байна. Энэ юутай холбоотой вэ?
 
-Тавантолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний төсөл нь ард нийтийн сайн сайхны төлөө зориулагдсан л төсөл. Ер нь аливаа том төслийг төлөвлөж байж л биелүүлдэг. Одоогийн байдлаар төлөвлөгөөний л дагуу явж байна. Бүх бэлтгэлийг хангаж байгаад ирэх оны эхний улиралд энэ том баялгийн үнэт цаасыг дэлхийн зах зээл дээр гаргана. Хэдий чинээ эрт гаргана, төдий чинээ хувьцааны үнэ цэнэ, засгийн газарт орж ирэх ноогдол ашгийн хэмжээ нэмэгдэх ёстой. Ингэхээр 2012 он бол үндсэндээ энэ ажлын зохион байгуулалтын жил байх ёстой. Эхний ноогдол ашиг 2013 оноос хуваарилагдаж эхлэх ёстой. Уурхайн хүчин чадлын хувь хэмжээ өндөрсөх тусам үнэ цэнэ нэмэгдсээр байх болно. Төслийг бүхэлд нь ашигтай байлгахын тулд хэд хэдэн хүчин зүйлсээс шалтгаална. Үүнд, нэгдүгээрт уурхайгаас олборлосны дараагаар бүтээгдэхүүнээ олон улсын зах зээлд гаргасан байх ёстой. Ингэж байж л гадаадад манай хувьцааг үнэтэй худалдаж авна шүү дээ.

-Гадаадын хөрөнгө оруу­лагчидтай хийх хэлэлцээр ямар түвшинд байна?

-Зүүн Цанхын олборлолт эхэлчихсэн. Энэ жилдээ нэг сая тонныг олборлох ба цаашид олборлолтын хэмжээг ихэсгэхээр гадаадын оператор компанийг нэмж оруулах болно. Баруунцанхийн хэлэлцээр ид дундаа байгаа. Тийм ч амар биш байна.

-Мэдээж өөр өөрсдийн ха­туу байр суурийг илэрхийлж байгаа байх?

-БНХАУ-аас бид танай нүүрсийг өөрсдийнхөө нутаг дэвсгэр дээгүүр тээвэрлэнэ. Дэлхийд борлогдохгүй эрчим хүчний их нөөцийг чинь бид л авна. Иймд энд их үүрэгтэйгээр оролцох ёстой гэх санал гаргаж байгаа. Оросууд ч мөн танай нүүрс манай нутаг дэвсгэр дээгүүр явна, танай төмөр замыг барихад идэвхитэй орол­цоно, түлш нийлүүлэгч чухал түншийн хувьд их оролцоотой баймаар байна гэх санал гар­гасан. “Пибоди” нь бид дэлхийн тэргүүний компани учраас их үүрэгтэй оролцох нь нэр төрийн асуудал хэмээх шаардлагыг мөн тавьж байна. Харин бид энэ бүх саналуудыг тэнцүүлж, үндэсний эрх ашигт хохиролгүйгээр асууд­­лыг шийдвэрлэх ёстой.

-Шүүмжлэлээс хүлээн зөв­­шөөрхүйц ажил хэрэгч сана­лууд гарч байна уу?

-Тэгэлгүй яах вэ. Ихээхэн туршлагатай, олон салбарын мэдлэгтэй хүмүүс оролцож байгаа тул чухал санал нилээд­гүй гарлаа. Ажлын хэсэг, Төрийн өмчийн хорооны хувьд эрх мэдэл нь хязгаарлагдмал шүү дээ. Жишээ нь, Баруун, зүүн Цанх гэж хоёр хуваах нь буруу, гадны хөрөнгө оруулагчийг оруулахын оронд дотоодын хөрөнгө оруу­лагчдад боломж олгох зэрэг асуудлыг тавьж байна. Гэвч үүнийг УИХ-ын түвшинд л ярьж шийдвэрлэх боломжтой. Харин бидний шууд анхаарч, хэрэгжүүлэх зүйлс ч байна. Энэ төслийг хэрэгжүүлэхэд урьдчилсан төлөвлөлт, тооцоо судалгаа чухал. Энэ том тооцоо судалгааг хийхэд хүчин чадал дутагддаг ч хийх л ёстой. Үр ашгийн тооцоо, Техник эдийн засгийн үндэслэл, уулын ажлын төлөвлөгөөг дахин нарийн суд­лахыг зөвлөж байгааг хүлээж авч байна. Үндэсний боловсон хүч­­ний санал санаачилгыг түл­хүү тусгах ёстой гэдэг нь ч зөв.

-Хүлээн зөвшөөрөхгүй зүйлс ч бий биз дээ?

Зарим шүүмжлэл нь мэдээлэл сайн солилцож чадаа­гүйтэй холбоотойгоор гарч байх шиг байсан. Санаатай ч, санаагүй ч тэдгээр хүмүүст бүрэн мэдээлэл хүрээгүй нь ингэж ойлгоход хүргэсэн байх. Үүнээс нэг зүйл ойлгосон нь эдгээр ойлголтын зөрүүг арилгахын тулд хэвлэл мэдээл­лийн байгууллагаар дам­жуу­лан олон нийтэд үнэн зөв мэдээллийг хүргэх хэрэгтэй юм.

-Ажиллах оператор ком­па­ниуд­тай хэзээ гэрээ бай­гуулж, гарын үсгээ зурах юм бэ?

-Энэ асуудлыг энэ онд баг­таан шийдвэрлэчих байх. Зүүн Цанх дээр энэ асуудал яригдаж байгаа. Энд олборлолт яваад, борлуулалт эхэлчихсэн тул санаа зоволтгүй. Харин ирээдүйд оператор компани оруул­на. Энэ нь үйл ажиллагааг нь сайжруулах, мөн үнэт цаасны үнийг нэмэгдүүлэх  зорилгын хүрээнд боломжтой. Өмнө нь Авст­ралийн, Германы том компаниуд өрсөлдөн тендерт оролцсон. Гэвч хийх үйл ажиллагааны хүрээ их байсан тул энэ хоёрт консорциум болж нийлэн оролцох боломж байгаа эсэхийг нь асууж саналыг нь судалж байна.

-Оператор компаниуд бор­­­луулалтад оролцох уу?

-Оператор компаниуд бор­луулалтад оролцохгүй. Манай “Эрдэнэс ТТ” өөрөө энэ бүх асуудлаа шийднэ. Оператор ком­панид зөвхөн цалинг нь л өгнө.

-Таны хийж буй ажилтай холбоотойгоор Хятадын “Чалко” компанитай маш удаан хугацааны ашиггүй гэ­рээ хийсэн гэх шүүмжлэл бий шүү дээ?

-Би харин ингэж бодохгүй байна. Тус компанитай гэрээ хийсэн нь үнэн. Энэ компани нь Chinalko гэдэг төрийн маш том компанийн охин компани шүү дээ. Нэгдүгээрт, ийм гэрээ хийх шаардлага байсан. Манай Засгийн газарт ард түмнийхээ амьдралд дэмжлэг үзүүлэх маш том даалгавар байсан. Ийм зорилгоор 250 сая ам.долларыг урьдчилгаа болгон авах хэрэгцээ байсан. Уг нь энэ хэмжээний урьдчилгааг аваагүй байсан бол бид арай өөр гэрээ хийнэ. Хоёрдугаарт, Чалкод нийлүүлж буй нүүрс бол нүүрсний давхаргын хамгийн дээд талын давхаргын өгөршсөн, чанар муу нүүрс. Ийм чанартай нүүрсний үнэ нь үндсэндээ 70 орчим ам.доллараас хэт­рэх­гүй. Гурав­дугаарт, энэ үнэ нь хязгааргүй удаан хуга­цаанд үйлчлэхгүй. 250 сая ам.дол­ларыг нүүрсээр төлж дууссаны дараа зах зээлийнхээ зарчмаар үнийг асууд­­лыг ярих бололцоо нээлт­тэй байгаа.

-Нүүрс экспортлох тал дээр боомтуудын хүчин чад­лыг нэмэгдүүлэхгүй бол хүнд­рэл үүсэхээр байгаа?

– Энэ нь үнэхээр тулгамдсан асуудал. Үүнийг зөвхөн Төрийн өмчийн хороо, Засгийн газрын хүрээнд ярих зүйл биш. Энд олбор­лоод, тээвэрлээд хил дээр очоод гацаад байвал үнэ­хээр хүндрэл үүснэ. Үүнийг Зас­гийн газрын түвшинд том ажлын хэсэг дээр ярьж байгаад тодор­хой арга хэмжээ авах байх.

-Оператор компаниудын тооноос Япон, Солонгосыг хассан гэж ойлгох болсон нь юутай холбоотой хэрэг вэ?

-Тодорхой тайлбарлаад өгье. Нэгдүгээрт, Япон болон Солон­госын компаниудыг ха­саагүй. Хассан тухай албан ёсны ямар ч шийдвэр байхгүй. Хоёрдугаарт, ийм ойлголт бий болоход зарим нөхцөл байдал нөлөөлсөн нь үнэн. Мициу, Шинхуа хоёрын хамтарсан консорциумын хувьд Шинхуа нь бидэнтэй голлон ярьж байсан. Мөн Оросын төмөр замын хувьд оросын тал нь голлоод япон, солонгос нь түүнийгээ дагаад байгаа юм. Бид урилга, яриа хэлэлцээрээ толгойлоод буй компанид нь явуулснаас болж дээрх ойлголт гарсан байна. Мөн Японы болоод Солонгосын албан ёсны хүмүүс Монголын талтай уулзахдаа “Монголд бая­лаг, бидэнд  өндөр технологи байна. Үүнийг нийлүүлснээр  их үр дүнд хүрнэ” гэдэг. Гэтэл яг тодорхой хэлэлцээрийн ширээ­­ний ард суухдаа япон, солон­госын тал өндөр технологи са­нал болгоогүй. Зүгээр л нүүрс худалдаж авах саналаа л илэрхийлсэн. Бид үүнд нь сэтгэл дундуур байсан. Гэвч эцэст нь бидэнд нөхцөл байдал сайнаар нөлөөлж байна. Өчигдөр уулзах­даа япон, солонгосын тал “бид хэлэлцээрийн ширээний ард алдаа гаргажээ. Бид өндөр тех­но­­логи нэвтрүүлэх талаар тодорхой саналтай ирье. Нүүрс­нээс шингэн түлж боловс­руулах боломж байна” гэж санал тавьж байна. Бид ч хариуд нь эцсийн шийдвэр гараагүй байгааг бо­лон саналуудыг су­далж үзэ­хэд нээлттэй байгаа гэдгээ хэлсэн.

-Тэр эцсийн шийдвэр нь тэгээд хэзээ гарахаар байна?

-Амьдрал баялаг, тулгарч буй бэрхшээл багагүй байгаа тул төлөвлөсний дагуу оруулж чадахгүй л байна. Бид уг нь наадмаас өмнө хэлэлцүүлэгт оруу­­­лахыг зорьсон. Гол асууд­лаар тохиролцоогүй тул хэ­лэл­­цээр хэзээ дуусахыг мэдэх­­­гүй л байна. Ер нь бол энэ ондоо баг­таан шийдвэрлэмээр байна.

-Ингэхэд таныг авлигийн хэргээр шалгаж байгаа. Энэ талаар тайлбар хийх үү?

-Энэ асуудлаар би хариул­мааргүй байна. Шалгаж байгаа байлгүй. Хариуг нь тэвчээртэй хүлээх хэрэгтэй. Хамгийн гол нь би ямар ч нүгэл хийгээгүй.

-Ер нь Дарханы төмөр­лөгийн үйлдвэрээс ган төмөр бэлтгэхэд Төрийн өмчийн хо­роо ямар  үүрэгтэйгээр оролц­дог вэ?

-Төрийн өмчийн хорооны харьяа олон аж ахуй нэгжүүд бий. Бүх аж ахуй нэгжүүдийн аж ахуйн гэрээ хэдэн мянгаараа бий. Тэр бүхэнд нэг бүрчлэн оролцох боломж байхгүй ч онцгой тохиолдолд дэмжлэг үзүүлэхээр оролцох  нь бий. Энэ талаар шалгадаг газар нь шалгана. Надад бол энэ талаар санаа зовох юм алга.