Монголчууд ҮАБЗ-ийн ал­ба­ны даргаа Английн тусгай албаны хар хувцастнуудад алд­сан 2010 оны есдүгээр са­рын 17-ны “хар” өдрөөс хойш бараг нэг жилийн нүүр үзэж байна. Ойрын үед хэвлэлд дэл­гэж буй Б.Хурцын хэргийг шүүх хурлын про­токол бол хамгийн ноцтой баримт юм. Уг про­токол ямар арга замаар бичигчийн гарт хүрэв гэдгээс илүү Английн шүүхэд ямар ба­римт материал байгааг монголчуудад мэдээлс­нээрээ чухал ач холбогдолтой гэж хэлж болно. Нийтлэлд өгүүл­сэнчлэн тус улсаас ма­най улсад сууж байсан Их Британий Элчин сайд Диксон, Бээжин дэх Их Британий Элчин сайдын Яам, Их Британий Гадаад хэрэг, хамтын нөхөрлөлийн Яам зэ­рэг нь яагаад Ц.Хурцад “С” буюу бизнес ангиллын виз ол­гов гэдгээс асуудал эхлэх бололтой.

Визний асуудал хийгээд, дип­ломат албаны халдашгүй дар­хан байдал гэгчийг хол­бож яривал Р.Алиевын “Загал­майлсан хадам эцэг” баримтат туужид гардаг үйл явдал өөрийн эрхгүй дүрслэгдэх аж. Энэ туужид хүргэнээ ба­ривч­луулах далд зорилго агуу­­­лан, дипломат паспорт өвөр­лүүлэн харьд “илгээж” буй тухай өгүүлдэг. Гэвч хүргэнийг нь угтсан орон өөрийн хуулийн дүрмийн да­гуу иргэнээ хам­гаалж, ха­дам эцгийнх нь зан­ганаас мул­тална. Тэг­вэл Б.Хур­цын тухайд “Загал­майл­сан хадам эцэг” нь хэн бай­сан нь ойлгомжтой байгаа биз. Мэдээж тухайн үед “чу­­хал даалгавар” өгч Англи руу илгээгээд тавьчихсан хүн нь Монголын Гүйцэтгэх за­саг­лалыг тэргүүлж асан Н.Энх­баяр. Эдүгээ амьд сэ­рүүн, гайхалтай сайн сайхан яваа экс Ерөнхийлөгч, МАХН-ын дарга шүү дээ. Тэ­гэ­хээр яагаад энэ талаар түү­нээс асууж тодруулж бо­лох­гүй гэж. Дашрамд дурьда­хад Улаанбаатар дахь Их Бри­та­ний Элчин сайдын яам гэгч нь виз олгох эрхгүй. Тэгэ­хээр  ямар ангиллын виз ол­гох вэ гэдгийг Бээжин дэх Их Британий Элчин сайдын яам, Их Британий Гадаад хэ­рэг, хамтын нөхөрлөлийн яам ярилцаад шийдсэн хэ­рэг.

Тухайн үед энэ талаар хам­гийн их мэдээлэлтэй хүн бол Диксон бай­сан ч, шүүх хурал эхлэх яагаа ч үгүй бай­хад түүнийг эх орон нь татан авсан. Хэдийгээр “хариуцлага тооц­ноо” гэж аваач­сан ч очингуут нь шагнасан ч юм билүү, хэн мэдлээ.

Б.Хурц Н.Энхбаярын даалгавраар тэр хар өдөр Английг зорих хүртлээ Унгар дахь Монголын Элчин сайдын Яаманд ажиллаж байсан аж. Харин энэ талаар Унгар дахь Элчин сайдын Яамныхнаас ам ангайх зоригтой, эрх мэдэлтэй хүн одоохондоо олдохгүй байна. Б.Хурц “контрабандчин” бай­на уу, дипломат албаны ажилтан байна уу, бизнес ан­гиллын визээр зорчсон учраас л хүний нутагт ял эдэлж байгаа гэсэн тайл­барыг Английн шүүхийнхэн өгч байгаа. Засгийн газ­рын тэргүүний зараалаар, дипломат паспорт өвөртлөн С.Зориг агс­ны “алуурчныг” баривчлахаар Анг­лийг зорьсон Б.Хурц визнийхээ ангилалд огтхон ч ач холбогдол өгөөгүй нь харамсалтай. Тэр ч байтугай өөрөө ба­ривч­лагдахаа гадарлаа ч үгүй боло­хоор хэчнээн додигор явсан бол оо гэ­хээс төсөөлөхөд эмзэглэнэм.

Энэ хэргээс хойш Элчин сайд гэгч нь зөвхөн хоёр улсын хоо­рон­дын хэргийг хамаарагч бус таг­нуулын үүрэг гүйцэтгэж, өөрийн ул­сын Засгийн газрын таашаалд ний­цүүлэн ажиллахын тулд юу ч хий­хээс буцдаггүй, тийм л эрх бү­хий хүмүүс байдгийг мэдэж авсан. Гад­ны дипломатчдын халдашгүй байд­­лын бат бэх чанарыг манай дип­ломатч­дын үнэ цэнэгүй, хэврэг байд­лыг харьцуу­лах нь дэндүү гэнэн хэ­рэг болол­той.

Нэгэнт Б.Хурцын талаар дээрх цув­рал нийтлэлд хангалттай бичиж байгаа болохоор одоо Н.Энхбаярыг “эргүүлж мөлжих” нь дээр болов уу. Ямар ч байсан тухайн үеийн Ерөнхий сайд Н.Энхбаярын хувьд Б.Хур­цыг дуудан ирүүлж, Английн хилээр давуулах л үүрэгтэй байсан бо­лолтой. Хил давуулах ч гэж дээ, газардаж амжаагүй байхад нь барив­чилснаар Н.Энхбаяр үүргээ амжилттай биелүүлсэн хэрэг.

“Загалмайлсан хадам эцэг” туу­жийн гол дүр Казахстаны Ерөнхий­лөгч  Норсултан Назарбаев, Монго­лын Ерөнхийлөгч асан Намбарын Энх­баяр нарт ижил төстэй тал дэн­дүү олон бий. Хамгийн гол нь хэм­жээгүй эрхэт Ерөнхийлөгчийн засаг­лалтай болгох талаар тэдний “утопи” мөрөөдөл нь эрх мэдлийг гартаа атгасан ал­тан боломжийг ашиглан юунд ч хүр­гэж мэдэхээр байдаг нь хамгийн аюул­тай. Нөгөөтэйгүүр, Казахстан, Монгол хоёр улс юугаараа ижил гээч. Хятаджиж байгаагаараа, газар нутгаа сөөм сөөмөөр хята­дуудад эзлүүлж, түрээслүүлэх нэ­рийд­­лээр худалдаж байгаагаараа ижил. Магадгүй өнөөдөр Н.Энхбаяр Н.На­зарбаевт атаархан байж яддаг байх л даа. “Надад ч гэсэн ийм бо­ломж байсан юм шүү дээ” гэхээс тэчьяадаж суудаг нь эрүүл улстөр­чид байх л ёстой эмзэглэл.

Б.Хурцыг Английн талд баривч­лагд­­­­саны маргаашаас л “Түүнийг Н.Энх­­­­баяр даалгавар өгч явуулсан шүү дээ”, “Н.Энхбаярыг Германы төр, засгийн өндөр албан тушаалтан дуудаж ирүүлж, нууцаар уулзан даал­гавар өгч байсан” гэхчлэн хэв­лэлүүдэд бичиж эхэлсэн ч тэгсгээд чи­мээ алдарсан. Тэгэхээр Английн тал уг хэргийг Германы талд шил­жүүлэх нь ч тодорхой байж. Харин эх орон, ард түмнийхээ төлөө зүтгэж яваа Н.Энхбаяр тухайн үед яагаад Б.Хурцыг “илгээсэн” тухайгаа ганц ч үг унагаагүй байгаа. Б.Хурц сайн, муу хүн байсан нь хамаагүй. Мон­гол Улсын иргэн, хамгийн гол нь Үндэсний Аюулгүй байдлын Зөв­лөлийн Ажлын албаны даргаар ажил­лаж байгаад явсных нь хувьд хуулийнхны хамгийн түрүүнд хийх ажил нь тухайн үед даалгавар өгч явуулсан Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн, одоогийн МАХН-ын дарга, иргэн Намбарын Энхбаярыг дуудаж тайл­бар авах ёстой. Хэрэв ирэх сон­гуулиар олон нийтэд тод харагдах арга хэрэгслээ болгох гэж байгаа л биш бол тэрбээр долоодугаар сарын нэгний үймээний талаар, С.Баярын эсрэг тайлбар өгөх болохоороо гүйж очоод л өгдөг шигээ энэ хэргийн хамгийн том гэрч, цаашилбал “хэр­гийн эзэн” ч байхаар хардагдаж байгаагийн хувьд тэр үнэнийг өчих нь дамжиггүй.