Засгийн газраас сар гаруйн өмнө “Эрдэнэт” үйлдвэрийг нээлттэй хувьцаат компани болгож тодорхой хувийг нь ард иргэдэд үнэ төлбөргүй хувьцаа болгон эзэмшүүлэх шийдвэр гаргахад алга ташсан хүн олон.

Уул уурхайн баялгаасаа хувь хүртдэг болохын тулд хувьцаа эзэмшихийг хүсэхгүй хэн байх билээ. Гэвч “Жаст”-ын Ш.Батхүүгийн “Эрдэнэт”-ээр баталгаа болгож, “Стандарт” банкнаас авсан 109 сая ам.долларын зээл өр болон хувирч, сард 700 мянган ам.долларын дарамт учруулж байхад 3 сая иргэн хувьцаа эзэмших боломжтой гэж үү? Хэрэв энэ өрийг дарахгүй бол “Эрдэнэт”-ийг бусдад алдах эрсдэл бий.

Нөгөөтэйгүүр, Засгийн газар “Монголын зэс” корпорацийн худалдан авсан “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг УИХ-ын 2017 оны 23 дугаар тогтоолыг үндэслэн шилжүүлж авсан нь олон улсын Арбитрт очих бас нэгэн шалтгааныг бий болгосон.

Хэдийгээр “Монголын зэс” корпораци энэ асуудлаар Лондонгийн арбитрт хараахан хандаагүй байгаа ч Үндсэн хуулийн Цэцэд очсон маргаан эцэслэсний дараа гомдол гаргах тухай дуулдаж буй.  

Үндсэн хуулийн Цэц дунд суудлын хуралдаанаараа энэхүү өмчлөл тойрсон маргааныг хэлэлцээд Засгийн газрын талд шийдвэр гаргасан ч ‘Монголын зэс” корпорацид 400 сая ам.доллар төлөх даалгавар өгсөн нь үнэндээ бол өр юм. Товчхондоо энэ их өр, энэ их маргаан хэзээ эцэслэгдэх вэ гэдэгт өнөөдөр хэн ч хариулт өгч чадахгүй л сууна.

Уг нь уул уурхайн баялгаас иргэд ашиг хүртдэг болохын тулд компани нь ашигтай ажиллах ёстой. Хоёрдугаарт хугацаа хэтэрсэн зээлийн өргүй байх ёстой. Гуравт компани нь нээлттэй байх. Дөрөвт, элдэв шахаа, шантаажнаас хол байх ёстой.

Хэдийгээр ‘Эрдэнэт” өнөөдөр ашигтай ажилладаг ч 100 хувь төрийн мэдэлд байхаар хэн хяналт тавьж, манаачийн үүрэг гүйцэтгэх вэ гэдэг асуудалтай тулж буй.

Учир нь, төрд байгаа бүхэн үнэгүйддэг. Яагаад “Эрдэнэт” сонгуульд ялсан нам болгоны саалийн үнээ, шахаагаа хийдэг газар нь болж хувирдаг вэ гэвэл гагцхүү өмчлөлтэй нь холбоотой. Үнэндээ бол “Жаст”-ын Ш.Батхүү хувийн компанидаа “Эрдэнэт”-ээр баталгаа болгож, “Стандарт” банкнаас зээл авсан байгаа нь төрийн мэдлийн компанид хулгай хэрхэн нүүрлэдгийг тод томруун харуулсан нэг л жишээ.   

Цааш нь ухвал,

“Монголын зэс” корпораци тус үйлдвэрийн 49 хувийг эзэмшихээс өмнө захирлууд нь валютаар цалинждаг тухай, хэчнээн зуун сая төгрөгөөр байр, машин худалдан авч тансаглаж  байгаа тухай олонтаа л шуугицгаасан, шүүмжилсэн. МАХН-ын дарга Н.Энхбаяраас эхлээд Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдоржийн хүүгийн бизнесийг дэмжих “шахаа”-ны газар нь  болсон тухай дөжиртлөө л сонссон. Тэр байтугай дэлгүүр, худалдааны төвүүдээр 300 төгрөгөөр худалдаалагддаг ариун цэврийн цаасыг нэг бүрийг нь 4000 төгрөгөөр шахсан, үеэ өнгөрөөж, ашиглах боломжгүй болсон техник хэрэгслийг хэдэн тэрбум төгрөгөөр шахсан гээд тоочоод байвал дуусашгүй.

Харин өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд бүхий л худалдан авалт нь нээлттэй сонгон шалгаруулалтаар явагддаг болсон нь төр, хувийн хэвшил хэн, хэндээ хяналт тавьж, ажиллах боломжтойн жишээ болсон болов уу.

Гэвч өнөөдөр “Эрдэнэт”-ийн эзэмшил 100 хувь төрийн мэдэлд ирснээр тавих хяналт өмнөх шигээ чанга гэж хэлэхэд бэрхтэй. Удирдах зөвлөлийн долоон гишүүн нь Засгийн газрын атганд улс төрийн томилгоотой улс шүү дээ. Далласан газар нь ил гарч, далайсан газар нь далд орно. Ийм төлөөллөөр ард түмэн өмчөө мануулж суугаа гэж өөрсдийгөө хуураад хэрэггүй. Сонгууль болж, Засаг солигдоход тэднээс дээрдэхгүй төлөөлөл дахин бүрдэнэ. Сурсан зангаараа шахаагаа хийхийг үгүйсгэхгүй.

Харин ийм үйлдвэрийн хувьцаанаас ашиг хүртэнэ гэж хүлээх нь “Эрдэнэс Тавантолгой”-н 1072 ширхэг хувьцаа амь орохыг хүлээхтэй л агаар нэг юм болох вий. Анх 2010 онд С.Батболдын Засгийн газар Тавантолгойн ордоос иргэн бүрт 1072 ширхэг хувьцаа эзэмшүүлэх шийдвэр гаргаж, шуугиулж байлаа. Яг л сар гаруйн өмнө У.Хүрэлсүхийн танхим “Эрдэнэт”-ээс иргэн бүрт үнэ төлбөргүй хувьцаа эзэмшүүлнэ гэх шийдвэр гарахад төрсөн шиг мэдрэмжийг энэ үед хүн бүр мэдэрсэн. Энэ дэлхийн хамгийн баян хүн болсон мэт хөөрцөглөж байлаа.

Гэвч ихэнх нь өнөөдрийг хүртэл хувьцааны өгөөжийг хүртэж чадаагүй.Ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд 1072 ширхэг хувьцаагаа 500 мянган төгрөгөөр, оюутнууд нь сургалтын төлбөр болгож авсныг эс тооцвол “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцаа цаас хэвээр л байна.

У.Хүрэлсүхийн танхим он гарсаар дээрх хувьцааг амь оруулах асуудлыг нэг биш удаа хэлэлцүүлсэн ч хаалттай хаалганы цаана нь ширүүн маргаан өрнөөд л шийдэл гаргаж чадалгүй, хуралдаанаа өндөрлүүлсэн гэсэн мэдээлэл бий.

Тиймээс л “Эрдэнэт”-ийн хувьцаа домог болох вий гэж болгоомжлоод байгаа хэрэг. 

С.Батболдын Засгийн газар “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцаа гэх домог зохиосон бол У.Хүрэлсүхийн танхим “Эрдэнэт”-ийн хувьцаа гэх үлгэртэйгээр 2020 оны сонгуультай золгох вий дээ.

Г.ХОРОЛ