XVII жарны Тийн унжлагат хэмээх шороон нохой жилийн сар шинийн баярт зориулсан улс, аймгийн алдар цолтой 256 бөхийн барилдаан өнөөдөр /2017.02.15/ 12.00 цагаас “Монгол бөхийн өргөө”-нд болно.

Сар шинийн баярын бөхийн барилдаантай холбоотой түүхээс товчлон танилцуулъя. 

Цагаан сарын барилдааныг 1963 оноос “Нэгдэлчдийн өдөр”-т зориулан, Мэдээлэл, радио телевизийн улсын хорооны нэрэмжит болгон зохион байгуулж эхэлжээ.
 

• Анхны барилдаанд дархан аварга Ж.Мөнхбат түрүүлж, улсын Ч.Бээжин үзүүрлэсэн.

• Сар шинийн барилдаанд хамгийн олон түрүүлсэн бөх бол дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ. Тэрбээр нийт 13 удаа энэхүү барилдаанаас түрүү хүртжээ.

• 1963 оноос хойш зохион байгуулсан барилдаанд дархан аварга Д.Дамдин, Ж.Мөнхбат, Х.Баянмөнх, Д.Цэрэнтогтох, Б.Бат-Эрдэнэ, даян аварга С.Цэрэн, А.Сүхбат, Г.Өсөхбаяр, улсын аварга Д.Хадбаатар, О.Балжинням, Д.Сумъяабазар, С.Мөнхбат, Г.Эрхэмбаяр, Ч.Санжаадамба нарын 14 аварга цолтой бөх түрүүлж байсан.

Улсын цол хүртээгүй байхдаа буюу аймгийн цолтойдоо сар шинийн барилдаанд түрүүлсэн хоёр бөх байдаг бол үзүүрлэсэн гурван л бөх бий.

• Сар шинийн барилдааны түүхэнд 2010 оны хүртэл улсын цолгүй бөх түрүүлж байсан тохиолдол үгүй. Харин 2010 оны усан могой жилийн цагаан сарын битүүний барилдаанд Архангай аймгийн Хашаат сумын харьяат, одоогийн аварга Ч.Санжаадамба цэргийн арслан цолтойдоо анх түрүүлж байжээ. Тэрбээр мөн 2015 онд заан цолтойдоо, 2017 онд аварга цолтойдоо дахин сар шинийн барилдаанд түрүүлсэн.

• Ч.Санжаадамбаас хойш сар шинийн барилдаанд түрүүлсэн, улсын цолгүй дараагийн бөх бол Сүхбаатар аймгийн Онгон сумын харьяат, аймгийн арслан Шарын Мөнгөнбаатар. Тэрбээр 2011 онд эл барилдаанд түрүүлсэн.

• Аймгийн арслан цолтой бөх сар шинийн барилдаанд түрүү үзүүр булаалдсан анхны тохиолдлын эзэн бол Увс аймгийн Баруунтуруун сумын уугуул, одоогийн улсын арслан Б.Ганбат юм. Тэрбээр 1998 онд аймгийн арслан цолтойдоо дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэд өвдөг шороодон, үзүүрлэж байсан. Б.Ганбат арслан дараа нь 2009 онд улсын заан цолтойдоо сар шинийн барилдаанд түрүүлж байжээ.

• Аймгийн арслан цолтойдоо цагаан сарын барилдаанд үзүүрлэсэн хоёр дахь бөх бол Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын уугуул, одоогийн улсын заан Ц.Магалжав. Тэрбээр 2000 оны барилдаанд дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэд өвдөг шороодон, үзүүрлэж байв.

• Улсын цолгүй бөх сар шинийн барилдаанд үзүүрлэсэн гурав дахь тохиолдлын эзэн бол Ховд аймгийн Буянт сумын харьяат, одоогийн улсын харцага О.Хангай. Тэрбээр сар шинийн барилдаанд хоёр удаа үзүүр, түрүүнд үлдсэн. 2014 оны сар шинийн барилдаанд улсын гарьд Д.Рагчаатай түрүү, үзүүр булаалдаж байсан бол өнгөрсөн 2017 оны гал тахиа жилийн цагаан сараар улсын аварга Ч.Санжаадамбад өвдөг шороодон, үзүүрлэж байсан юм.

Үндэсний бөхийн дарга аварга А.Сүхбат 2007 оны сар шинийн барилдаанаас эхлэн “Ирээдүйн аварга” гэх шагналыг өсөх ирээдүйтэй бөхчүүдэд олгож эхэлсэн байдаг. Энэхүү шагналын анхныхыг түүний шавь, улсын харцага Ө.Даваабаатар аймгийн арслан цолтойдоо хүртэж байсан бол дараах бөхчүүд өнгөрсөн хугацаанд “Ирээдүйн аварга” гэгдэн, итгэл хүлээжээ.

• 2007 он: Аймгийн арслан Ө.Даваабаатар
• 2008 он: Сумын заан Б.Ганзориг
• 2009 он: Аймгийн арслан Ц.Содномдорж
• 2010 он: Цэргийн арслан Ч.Санжаадамба
• 2011 он: Аймгийн начин Н.Батсуурь
• 2012 он: Аймгийн арслан Б.Пүрэвсайхан
• 2013 он: Аймгийн арслан Т.Баасанхүү
• 2014 он: Аймгийн арслан Ш.Пүрэвгарьд
• 2015 он: Аймгийн арслан Н.Жаргалбаяр
• 2016 он: Аймгийн арслан Ч.Хөхчирэнгэр
• 2017 он: Аймгийн заан Э.Ууганбаяр

• Сар шинийн барилдаантай холбоотойгоор бөхчүүд хариуцлага тооцож байсан тохиолдол ховор. Тэгвэл 2014 оны сар шинийн барилдааны дараа Монголын Үндэсний бөхийн холбооны тэргүүлэгчид хуралдаж, зарим бөхийн гаргасан дэг журмын асуудлыг хэлэлцэн, хариуцлага тооцож байсан юм. Тодруулбал, тухайн үед харцага цолтой байсан Ц.Содномдоржийг /Одоогийн цол: улсын арслан/ сар шинийн барилдааны зургаагийн даваанд улсын гарьд Б.Гончигдамбатай барилдахдаа барилдааны төгсгөлд өрсөлдөгч бөхийнхөө зүүн гарыг мөр тохойны үеэр нь хөшиж, зохисгүй үйлдэл гаргасан хэмээн үзэж, хоёр үйлдлээр буруутган, заал, танхимын барилдаанд барилдах эрхийг нь дөрвөн сарын хугацаагаар хасах шийдвэр гаргаж байв.

• 2017 оны Үндэсний их баяр наадамд долоо давж, улсын заан цол хүртсэн, олимпийн аварга Н.Түвшинбаяр мөн энэ оны гал тахиа жилийн сар шинийн барилдаанд тав давсан нь цагаан сарын барилдаанд үзүүлсэн өндөр амжилт нь болжээ. Олимпийн аварга өнгөрсөн жилийн сар шинийн барилдааны дөрвийн даваанд улсын начин Ч.Баянмөнхийг давсан бол тавын даваанд улсын аварга Г.Эрхэмбаяр түүнд тахимаа өгсөн юм. Харин дунд шөвөгт тэрбээр улсын харцага Ц.Содномдоржид өвдөг шороодсон.  
   

САР ШИНИЙН БАРИЛДААНЫ ТОВЧООН

(1963-2017 оныг хамарна)
 

Б.БАЯСАХ