“Улаан асрын зүүд” хэмээх эл зохиол бол Хятадын эртний сонгодог уран зохиолын гэрэлт хөшөө юм. Номыг зохиогч Цао Шюэчинь ийм гайхамшигт зохиол бичиж чадсан нь тvvний төрөлх авьяас чадвар, мэдлэг боловсролтой холбоотойгоос гадна туйлын баян чинээлэг байснаа туйлын ядуу зүдүү байдалд орсон амьдралын нөхцөл байдлынх нь өөрчлөлттэй нь холбоотой байсан юм. Цао Шюэчиний өвөө нь Манж Чин улсын Кан Си Ди буюу Энх амгалан хааны үед хааны хайр итгэлийг гүн хүлээсэн хvн байжээ. Гэвч хожим нь Цао овогтын ноён зэргийг нь хурааж, эд хөрөнгийг нь хураан авснаар тэднийх нь өмнөд нутгаас Бээжин хотноо нүүж ирсэн. Залуу насандаа Цао Шюэчинь хvний амьдралын жаргал зовлонг бүхнийг үзэж өнгөрүүлжээ. Өтлөх насандаа Цао Шюэчинь Бээжин хотын баруун дүүрэгт туйлын ядуу амьдарч байх үедээ “Улаан асрын зүүд” хэмээх алдарт зохиолоо бичиж эхэлсэн. Гэвч 80 бүлэг бичээд хүнд өвчлөн дахин үзэг барьж чадсангүй байсаар насан эцэслэжээ.

“Улаан асрын зvvд”-ийг бас “Чулуун тэрийн тэмдэглэл” гэж нэрлэдэг. Цао Шюэчинь зохиолоо бичиж дуусгахаас өмнө, амьд сэрүүн байх үед нь гар бичмэлээр олон нийтийн дунд өргөнөөр тархсан байлаа. Тvvнийг нас барсны дараа Гао Э гэдэг нэртэй бичгийн хvн Цао Шюэчиний зохиолын санааг төсөөлөн бодож, 40 бүлэг нэмжээ.

Зохиогч: ЦАО ШЮЭЧИНЬ, ГАО Э

Гучин долдугаар бүлэг

СОНИН УЧРАЛААР ЧЮ ШУАН БҮРХ МАЛГАЙДАА ХАЙТАН ЦЭЦЭГ ХАТГАЖ, ШӨНӨ ДУНДААР ҮЕД ХӨН Ү ХҮРЭЭЛЭНД “УДВАЛ ЦЭЦЭГ” ШҮЛЭГ ТЭРЛҮҮЛЭВ

Өгүүлэх нь: Ши Шян юанийг харьсны хойно Бао Юй нар мөн хүрээлэнд тойрон нуугдаж, шүлэглэн дуулж суусныг өгүүлэхгүй. Өгүүлэх нь: хааны хатан Юань Фэйг төрхөмчилж ирээд буцсанаас хойш Жя Жөн, эзэн тэнгэрийн ивээлд шүтэж, түшмэлийнхээ тушаалд улам ч хичээж шамдан зүтгэжээ. Дээд эзэн, түүний зан нь төв, нэр нь ариун бөгөөд хэдий шалгалтаар зэрэг дэвшин, жинс зүүгээгүй боловч ном эрдэмтэй улсын удам тул түүнийг онцгойлон бичгийн албанд томилсон нь, үнэнхүү эрдэмтнийг шалгаруулан дэвшүүлэх гэсэн санаа байжээ. Жя Жөн арга буюу эзний зааврыг хүлээж, найман сарын хоринд албанд мордохоор тогтжээ. Тэр өдөр дээдсийн сүм ба эх Жя Мүд мөргөн ёслоод мордож одов. Бао Юй нар яаж үдэж мордуулсан ба Жя Жөн албаны явдалд хэрхэн үйлчилсэн зэргийн тухай үл өгүүлэн өгүүлэх нь:

-Бао Юй, эцгийгээ явснаас хойш өдөр болгон хүрээлэнгээр зугаалан тэнэж, цаг хугацааг дэмий үрж, хайран насаа хоосон өнгөрөөж байлаа. Энэ өдөр их уйтгартай санагдсан тул Жя Мү, Ван Фүрэний гэрээр дэмий нэг тойроод, хүрээлэнд ирэв. Дээл хувцсаа сольж байтал, Цүй Мо нэг зурагтай захидлын цаас барьсаар орж ирээд үзүүлэв. Бао Юй: “Би харин мартжээ. Сая би гуравдугаар охин дүүг эргэхээр очих гэж бодож байсан юм. Чи яг таарч ирлээ. Бие нь ямар байгаа бол” гэсэнд наадах нь “Авхай сайн байгаа. Өнөөдөр эм уусангүй. Бага зэрэг жихүүцсэн төдий л байна” гэв. Бао Юй мөнөөх захиаг задалж үзвэл,

“Охин дүү Тань Чүнь хичээнгүйлэн барив. Хоёрдугаар ах таны бичгийн ширээний өмнө, уржигдар үдэш тэнгэр арилж, сарны өнгө арчсан толь мэт, олдохуйяа бэрх саруул шөнө таарсан тул хэвтэж түвдэлгүй шөнө дунд болтол уянгат модон хашлага доор эргэсээр жавар шүүдэрт цохигдоод бие хямрахад хүрчээ. Өчигдөр биеэ зүдээж, тайтгаруулан захимжлаад, бас зарцыг илгээж асуулган, шинэхэн жимс ба гарын үсэг хайрлан энэрэн суухын туйлд хүрчээ. Энэ өдөр ширээ түшин дуугүй суусаар гэнэт эртний хүнийг санаж нэр ашгийг хөөцөлдөх цагт үзэмжит сайхан уул усанд ойр, холынхныг урин түрүүлж, хүрдэт тэргийг хөлөглөн хүрээд, зорилго нэгт хоёр гурвыг олж ханилан, тэдний дунд салан ядаж, шүлгийн мандал зохиох буюу магтаалын цуглаан байгуулах нь хэзээ нэгэн цагт уйтгарыг сэргээх боловч мөн мянган оны сайхан дурсгал болно. Охин дүү чинь, хэдий эрдэмгүй боловч хад усны завсар үг хавчуулах завшаан олдвол Шюэ, Линь хоёр эгчийн уран эрдмийг нэн бахархана. Сэрүүн саравч, саран танхимд шүлэгчдийг хуралдуулан хуримласангүй нь харамсалтай боловч хүрээний гүйлсэн горхины тоорын дэргэд халамцан уянгалуулсан ч болно. Билигтэн хурахад ганц буга намнагч гэж хэн хэлэв. Авьяастан цуглахад булга эсгэгч үл болох нь юун? Хэрэв цас хийсгэн, залран бууваас замын цэцгийг цэвэрлэн угтсугай. Хичээнгүйлэн бариулав”.

Бао Юй үзээд тэсгэлгүй баярлаж, алга ташин инээж: “Гуравдугаар охин дүү уран авьяастай ажээ. Би одоо даруй очиж зөвлөсүгэй” гэсээр гадагш гарав. Зарц араас нь дагав. Явсаар Чинь Фан танхимд хүртэл хүрээлэнгийн арын үүдийг харж байсан эмгэн гартаа нэг цаас барьсаар Бао Юйг тосон ирээд: “Юнь агь амар эрж, арын үүдэн дээр хүлээж байна. Үүнийг надаар илгээв” гэсэнд Бао Юй авч үзвэл,

Ачлалгүй хөвгүүн Юнь хичээнгүйлэв.

Эцэг их хүмүүний түмэн амгаланг айлтган дэвшүүлэв. Өчүүхэн хөвгүүн бодохул, тэнгэрийн тааллаар алтан өвдөгний дор мөргөн, золгосноос нааш ачлалд нийлүүлэхийг өдөр шөнийн хувьд санаж ирсэн боловч ачлах замыг ер олж чадсангүй. Урьд өдөр цэцэг өвс худалдан авсаар, эцэг таны цаглашгүй их буянаар олон цэцэрлэгч лүгээ танилцсанаар үл барам бас олон нэрт цэцэрлэгийг мэджээ. Тэр өдөр гэнэт нэг цагаан хайданг үзээд, олдошгүй ховор зүйл болох тул арга бүхнийг шавхан хэрэглэсээр арай дөнгөж хоёрхон пэнс олов. Их хүн, хөвгүүн намайг төрсөн хөвгүүн мэт үзвэл, үлдээн авч наадан сонирхох болов уу. Эдүгээ тэнгэр халууны дээр хүрээлэнгийн охидын дэргэд эвгүй тул биеэр уулзаж чадсангүй. Энэ бичгийг хичээнгүйлэн өргөж мөргөн ёслов.

Хөвгүүн Юнь сөгдөн бичив. Инээв

Бао Юй үзээд инээж: “Тэр ганцаар ирэв үү. Өөр хүн байсангүй юү” гэж асуусанд эмгэн: “Хоёр пэнс цэцэг авчирсан” гэв. Бао Юй: “Чи очоод намайг санаж ирснийг мэдэв гэж хэл. Цэцгийг манай гэрт аваачиж тавьтугай” гэсээр Цүй Могийн хамт Чю Шованд ирэхэд Бао Чай, Дай Юй, Ин Чүнь, Ши Чүнь нар ирээд хүлээж байв. Түүнийг орж ирэхийг хараад цөм хөхрөлдөж: “Бас нэг ирэв” гэсэнд Тань Чүнь инээсээр: “Би бас ерийн биш ажээ. Гэнэт нэг бодол төрж хэдэн урилга бичиж илгээсэнд харин бүгдээр хүрч иржээ” гэв. Бао Юй инээж: “Харамсалтай нь, баахан оройтжээ. Эрт хэн нэг цуглаан байгуулах байжээ” гэсэнд Дай Юй: “Одоо бас оройтжээ. Гэхдээ харамсах юм алга. Ганц та нар байгуулахаараа байгуултугай. Намайг оруулах хэрэггүй. Би ч чадахгүй” гэв. Ин Чүнь: “Чи чадахгүйд хүрвэл хэн чадна вэ” гэв. Бао Юй:

-Энэ бол нэгэн төв их учир болох тул би болохгүй,чи чадахгүй хэмээн татгалзалгүй бүгдээр зоригтой оролцох хэрэгтэй. Тус тусын бодсоноо гарган хэлж, бүгдээр зөвлөлдсүгэй. Бао эгч ч арга ухаан гаргаж, Линь охин дүү ч хэдэн үг хэлтүгэй гэж хэлэв. Бао Чай:

-Чи юунд яараад байгаа юм бэ. Хүн бас бүрдээгүй байна шүү… гэтэл Ли Вань бас хүрч ирэв. Тэрбээр:

-Үнэхээр уран авьяастан цуглажээ. Шүлэгчдийн цуглаан байгуулбал би сайн дураар мандлыг барьсугай. Хавар би ийм санаатай байсан боловч би шүлэг бичиж чадахгүй байгаад дэмий аашилж юү хийнэ гэж бодоод даруй мартаж, ярилгүй өнгөрчээ. Гуравдугаар охин дүү одоо зоригтой байх тул би ч хамжиж зоригийг чинь хөгжөөсүгэй гэв. Дай Юй:

-Шүлэгчдийн цуглаан байгуулахад хүрвэл, бид даруй шүлэгчин болох тул “Эгч охин дүү, бэргэн дүү” гэх мэт дуудлагыг урьдаар халах хэрэгтэй гэв. Ли Вань:

-Яг тийм шүү. Нэг нэг нууц нэр зохиогоод харилцан дуудалцвал харин эвтэйхэн, авьяаслаг болно. Би ч Шянгийн хөгшин тариачин гэж тогтлоо. Энэ цолыг хэн ч авахгүй шүү гэсэнд Тань Чүнь:

-Би өөрийгээ, Чю Шовангийн нуугдсан эрдэмтэн гэнээ гэв. Бао Юй: “Нуугдсан эрдэмтэн”, “Эзэн хүн” гэх нь уран биш, бас тэгээд сунжраад дэмий. Харин уянгат гадил энэ тэр гэвэл сайхан болно” гэсэнд Тань Чүнь, болноо болно. Би гадилд дуртай болохоор “Гадилын зочин гэе” гэсэнд цаадуул нь зүгээр зүгээр гэж дэмжив. Дай Юй:

-Та нар үүнийг хөтөлж аваачаад өвчүү чанаж авчрагтүн. Архи уусугай гэсэнд бүгд гайхав. Тэгтэл цаадах нь Жуанзы бичигт “Гадалийн навч бугыг бүрхэв” гэж байдаг бөгөөд энэ одоо биеэ “Гадалийн зочин” гэсэн болохоор буга бишүү. Хурдан бугын өвчүүг чанаж авчрагтун гэсэнд цөм хөхрөлдөв. Тань Чүнь инээж:

-Чи алиа хошин дээр намайг харааж байна шүү. Чи битгий яар. Чамд сайхан таарах нэр би олоод байна гээд тэднийгээ нэг ширвэж хараад, эртний ӨХуан, Ню Ин хоёр нулимсаа хулсан дээр дусааснаар цоохор хулс бий болсон гэдэг бөгөөд тийм хулсыг одоо хатан хулс гэдэг. Одоо энэ бас Шяо Шянгуаньд суудаг бөгөөд бас уйлах дуртай тул хожим тэр хулс бас цоохор болно. Тийнхүү үүнийг бүгдээр: “Шяо Шянгийн хатан” гэцгээе гэсэнд бас л хөөрч алга ташицгаав. Дай Юй бөхийсгээд чимээгүй сууна. Ли Вань “Би Шюэ охин дүүд нэр бодож олсоон. Бас гуравхан үсэг” гэв. Цаадуул нь “Хэлээч” гэж шаардав. Ли Вань, “Хөн Ү-гийн эзэн” гэж өргөмжилж болох уу гэсэнд Тань Чүнь: “Энэ яг таарчээ” гэв. Бао Юй:

-Би юү гэх вэ. надад бас нэгийг оноогоод өгчих гэсэнд Бао Чай: “Чинийхийг аль цагийн бодсон байхаа. “Яарах явдалгүй” гэсэн үг л дуулдаад байна” гэсэнд Ли Вань: “Чи тэр хуучин “Сувдлаг цэцгийн эзэн” гэдгээ хэрэглэвэл яасан юм бэ” гэтэл Бао Юй инээж: “Багын явдлаар яах юм бэ” гэв. Бао Чай “Би чамд нэг нууц нэр бэлэглэе. Ерийн л нэр, чамд таарна. Дэлхий дахинд баян эрхэм нь ховор чухаг зүйл болой. Сул сэлүүн явах нь, бас олдохуйяа бэрх бөгөөд энэ хоёр зүйл ер давхацдаггүй байтал чамд давхацсан тул даруй “Сэлүүн баян” гэе гэв. Бао Юй инээж:

-Энэ надад хүнддэх нэр байна. Та нар дураар дуудтугай гэсэнд Дай Юй:

-Дураар дуудаж яаж болох вэ. Чи И Хунд сууж байгаа тул “И Хуний аги” гэвэл ямар вэ гэсэнд цаадуул нь “Бас ч болох юм” гэцгээв. Ли Вань, хоёрдугаар авхай, дөрөвдүгээр авхай ямар цол авах юм бэ гэж асуув. Ин Чүнь: “Шүлэг бичиж чадахгүй байж хоосон нэрээр юү хийх вэ” гэсэнд Тань Чүнь: “Хэдий тийм ч гэсэн, нэг юмтай байсан дээр” гэтэл Бао Чай “Энэ Зы Лин Жөүд сууж байгаа болохоор “Лин Жөү” гэе. Дөрөвдүгээр охин дүү Оу Шян Шед сууж байгаа юм чинь “Оу Ше” гэвэл яасан юм бэ” гэв. Ли Вань “Энэ мэтээр нэр цолтой болж болно. Харин би эгч болохоор та нар миний үгийг дага. Хэлэлцэж зөвлөлдөөд санаа таарвал, бид долуулаа цуглаан байгуулж, хоёрдугаар, дөрөвдүгээр авхай бид хэд шүлэг бичиж чадахгүй болохоор тоонд оруулаад яахав. Бид хэд яахав дор бүрнээ нэг ажил хариуцая гэв. Тань Чүнь: “Хойшид нууц нэрийг буруу дуудвал торгох дүрэм байх хэрэгтэй” гэсэнд Ли Вань:

-Урьдаар цуглаанаа байгуулчихъя. Тэгээд дүрэм журмаа тогтъё. Манайд зайтай учир цуглаанаа тэнд байгуулъя. Би хэдий юм зохиож чадахгүй боловч энэ шүлэгчид намайг бүтэлгүй гэж голохгүй байх. Гол эзэн болговол би аяндаа авьяаслаг болчих биз. Тэгээд намайг цуглааны дарга болгочих. Хоёр дэд дарга байх хэрэгтэй. Лин Жөү, Оу Ше хоёр, бичгийн хүн урьж, нэг нь сэдэв гарган холбоо барьж, нэг нь хуулан сийрүүлж, хянан байцаана.

Бид гурав бас яг бичихгүй ч биш, сэдэв таарвал ганц нэг бадаг бичнэ. Харин та дөрөв бол дандаа бичиж оролдоно. За ийм байвал цуглаанаа байгуулсугай. Миний санаагаар болохгүй гэвэл би даган баясаж чадахгүй гэв. Ин Чүнь, Ши Чүнь хоёр угаас шүлэг дуулалд төсөө болохоор, түүний үг санаанд нь ихэд таарч тэд: “Туйлын зөв” гэж зэрэг хэлэв. Тань Чүнь нар ч энэ санааг мэдэж байсан агаад цаадуулаа баярламагц тэр дороо дагав. Тийнхүү инээсээр, “Энэ үг ч яахав. Би нэг үг сэдтэл, та гурав намайг захирах болсон нь инээдтэй л юм” гэсэнд Бао Юй: “Ийм болхул бид Дао Шян цүньд очъё” гэв. Ли Вань “Ганц чи юунд яарна вэ. Өнөөдөр бол зөвлөлдөж л байна. Дараа нь би урина” гэсэнд Бао Чай:

-Хэд хоноод нэг цуглахаа тогтъё гэсэн санал гаргав. Тань Чүнь:

-Ойр ойр олон цуглавал ашиггүй болно. Тиймээс сард хоёр гурван удаагаас хэтрэхгүй байвал ямар вэ гэсэнд Бао Чай:

-Сард хоёр удаа л болно. Харин тогтсон хоногтоо элдэв саатал цас бороо ч юм уу ярьж саатаж болохгүй. Яахав, яваандаа авьяас хөгжөөд ирэхээр цуглах өдрөө нэмж болно. Гэртээ залж ч болно. Дагалдан ирсэн ч болно. Ингэвэл сонин болох бишүү гэсэнд цаадуул нь нэгэн дуугаар зөвшөөрөв. Тань Чүнь:

-Үүнийг би анх сэдсэн тул би урьдаар нэг уривал миний хөөрсөн санаа гүйцнэ гэсэнд Ли Вань:

-Тийм бол чи маргааш эхэлж урьтугай гэсэнд Тань Чүнь:

-Маргааш урьснаас өнөөдөр урьсан дээр. Одоо ингээд эхэлцгээе. Чи сэдэв гарга. Лин Жөү холболтыг тохиож, Оу Ше хянан байцаана биз гэсэнд Ин Чүнь:

-Нэг хүн сэдэв гаргаж, холболт тохиох хэрэг алга. Савх татвал шударга болно гэтэл Ли Вань,

-Сая би ирэх замдаа, тэд хоёр пэнс хайтан авч орохыг харлаа. Их сайхан цэцэг байна. Та нар юунд түүнийг шүлэглэхгүй вэ гэж асуусанд Ин Чүнь,

-Түүнийг чинь бүгдээрээ хараагүй шүү дээ. Тэгэхээр яаж шүлэг бичих вэ гэв. Бао Чай: -Цагаан хайтан төдий бий. Эрхбиш харсан хойноо шүлэглэх гэж юү вэ. Эртний хүмүүсийн шүлэг дууллын аль аль нь урам хөгжсөнөөр уянгалан нийлүүлээгүй юм бэ. Үзсэн хойноо бичихэд хүрвэл, одоогийн энэ олон шүлэг бий болж чадахгүй шүү дээ гэв. Ин Чүнь:

-Тийм бол даруй холболт тохионо гэсээр, бичгийн хоргоны дэргэд очоод, нэг дэвтэр шүлэг авч, тааралдсанаа сөхөж үзвэл, цөм долоон үгийн хэмжээт шүлэг байсан тул цаадуулдаа харуулаад цөмөөр долоон үгийн хэмжээт шүлэг зохиох хэрэгтэй гэв. Ин Чүнь шүлгийг дараад нэгэн охинд: “Алив чи нэг үг хэл” гэсэнд охин, үүд түшин зогсож байснаасаа санаа авав уу гэлтэй “Үүд” гэж хэлэв. Ин Чүнь инээгээд: “За энэ үүд гэсэн үгэнд холболт хийнэ” гээд холболтын пайзны хайрцаг авчирч, мөнөөх шивэгчнээр шургуулганаас гарын нь аяар дөрвөн пайз татуулсанд “Пэнс”, “Сүнс”, “Нулимс”, “Бүрэнхий” гэсэн үгтэй пайзнууд байв. Бао Юй:

-Энэ пэнс, үүд хоёр үгээр зохиоход хэцүү гэв.

Ширээн дээр дөрвөн цаас бийр тавьсанд бүгдээр чив чимээгүй бодоцгоов. Ганцхан Дай Юй л уянгат модоор оролдож, инж нартай энэ тэрхнийг ярьж, хааяа намрын үзэмжийг цонхоор харж суув. Ин Чүн бас инжээр “Амтат зүүдний хүж” асаалгав. Энэ хүж бол гурван ямх урт, голын өвсний хэр бүдүүн. Энэ хүжний шатаж дуусахаар шүлэг бичихийг хязгаарлана. Хэрэв хүж шатаж дуусах хугацаанд бичиж амжихгүй бол торгуулна.

Хамгийн түрүүнд Тань Чүнь бийр шүүрэн авсан нь бодож гүйцсэн гэсэн үг. Тэрбээр бичсэнээ нэг удаа засаад Ин Чүньд гардуулав. Тэгээд “Хөн Үгийн эзэн бодоод олчихов уу” гэсэнд Бао Чай:

-Олох нь олсон. Олигтой болохгүй юм гэв. Бао Юй, нуруугаа үүрэн гудмаар нааш цааш холхисоор байхдаа Дай Юйгээс: “Тэд цөм бодчихоо юу даа” гэж асуусанд: “Чамд хамаагүй” гэв. Бао Чайг бичсэнээ сийрүүлж байхыг хараад Бао Юй:

-Үнэхээр хэцүү байна. Хүж ганцхан ямх үлдсэн байдаг. Би сая дөрвөн шад бодож оллоо гээд Дай Юйд “Хүж ноцож дуусах нь. Юу гэж тэр чийгтэй газар суугаад байгаа юм бэ” гэсэнд цаадах нь огт тоосонгүй. Бао Юй: “Би харин чамайг бодох завгүй болов. Муу болсон ч хамаагүй бичиж дуусгаяа” гэсээр ширээнд очиж суув. Ли Вань:

-Бид шүлгийг үзнэ. Үзэж дуустал бичээд тушаахгүй бол эрхбиш торгоно шүү гэсэнд Бао Юй: “Дао Шянгийн хөгшин тариачин, хэдий зохиоход муу боловч үзэхэд сайны дээр их голч тул чиний шүүмжилснийг бид цөм биширнэ” гэв. Бүгд толгой дохин зөвшөөртөл, очиж Тань Чүний шүлгийг үзвэл:

ЦАГААН ХАЙТАНГИЙН ШҮЛЭГЛЭЛ

Бор наран, жихүүн өвсөнд давхар үүд хаагдав

Борооны дараах пэнсэн дотор ногоон хөвд бүрхжээ

Цагаан хаш сүлд буюу цэврийг адилтгахуйяа бэрх

Цасан бол арьс, яс, сүнсийг завхруулахуйяа хялбар

Үнэрт цоморлиг, нэгэлхэн бөмбөлөг хүч үгүй нялцгай

Үзэмжит навчис, гурван жинд сарны дотор сүүдэртэй

Өндөрт одохоо цагаан дагина битгий чадархан өгүүл

Үлэмж сэтгэлээр над лугаа шар бүрийд дуулму!

Үүнийг сонсоод бүгд магтацгаав. Тэгээд Бао Чайн шүлгийг үзэв.

Ганган байдлыг бахархан хайрлахуйяа өдрөөр үүд дарна

Гар хувинг өөрсдөө авчирч цэцгийн пэнсийг усална.

Оо, энгэсэг угаагдан арилж намрын яндарт сүүдэрлээд

Мөс цасны бүрэлбаа сүнс сүүдэрт тавцанд тусав

Цэцгийн өнгө сэгсрэхийн туйлд нэн хээнцэр нь мэдэгдэнэ

Цэвэр хаш гунихын ихэд нулимсан үгүй хэрхэх вэ

Намрын сахиулсан Бай Ү-д ачилсугай гэвэл ариун цэгээ байлтай

Нам дуугүй зогссоор байтал бас бүрий болов.

Ли Вань “Хаашдаа л Хөн Үгийн эзэн болой” гээд Бао Юй гийн шүлгийг уншив.

Намрын цэцэг гийвэл, цайвал давхар үүднээ сүүдэрлэн

Навчлаг гишүүний цас хяруу пэнс дүүрэн буув.

Угаалаас гарсан Тай Жэнь хатан, мөсөөр сүүдэр болгож

Урлаг гоо Ши Зы авхай хашаар сүнс хийв.

Өглөөний салхинаа үл саринах мянган урмын гунил

Үдшийн борооны дахин нэмсэн нэгэн зурвас нулимс

Зурагт хашлагыг ганцаар түшихэд бодлого болох мэт

Жихүүн саваа, гомдолт лимбэ шар бүрүйг үднэ.

Бүх шүлгийг уншиж дууссаны дараа Бао Юй: “Тань Чүний шүлэг сайн” гэв. Ли Вань, Бао Чайн шүлгийг өргөж: “Энэ шүлэг гүн утгатай” гээд Дай Юйг шаардав. Тэрбээр: “Та нар цөм бичиж дуусав уу” гэсээр бийр авч, нэг амьсгаагаар бичиж дуусаад наадуулдаа өгөв. Ли Вань нар түүний бичсэнийг үзвэл:

-Хулсан орхиулыг хагас өргөж үүдийг хагас хаав

Хумагласан мөсөөр шороо болгож хашаар пэнс хийжээ

Ийн унштал Бао Юй дуу алдаж: “Яаж бодож олов оо” гээд цааш уншив.

Алимын цэцгээс гурван хувь цагаан өнгийг олоод,

Ариун тэргүүлэгчээс нэгэн сэжим сүлд сүнсийг зээлэв.

Бүгдээр дуу алдан: “Үнэхээр хүнээс ангид өөр байна. Санаа ч өөр байна” гэцгээн цааш нь уншаарай гэцгээв.

Сарны агуйд сахиулсан дагина цагаан хувцас оёж,

Суух өрөөндөө гомдолт охин, нулимсныхаа ормыг арчина.

Ичмэг зөөлөн сэв сэмхэн хэнтэй тооцно вэ.

Өрнийн салхинд алжаан түшихүйеэ шөнийн харанхуй болжээ.

Бүгдээр хэлэлцээд “Энэ бадаг бусдаасаа илүү байна” гэсэнд:

-Уран нарийн, соргог сэвүүнийг өгүүлбэл, энэ яриангүй давуу байна. Багтаамж гүн идрүүн чангыг өгүүлбэл, Хөнгийн шүлэгт хүрэхгүй гэсэнд Тань Чүнь:

-Энэ шүүмж зүйтэй. Шяо Шяны хатны шүлэг дараа нь орно гэсэнд Ли Вань:

-И Хунгийн агь адагт орох нь. Чи зөвшөөрнө үү гэсэнд Бао Юй: “Миний шүлэг тааруухан болсон тул зөв шүүмжилж байна” гээд инээж: – Хөн Шяогийн хоёр бадгийг дахиж засмаар юм гэсэнд Ли Вань:

-Шүлгийг ерөөсөө би шүүмжлэх тул та нарт хамаагүй. Дахин энэ тэр гэвэл эрхбиш торгоно шүү гэж сануулав. Бао Юй, энэ үгийг сонсоод хариу хэлсэнгүй. Ли Вань:

-Үүнээс хойш сар бүрийн шинийн хоёр арван зургаанд хоёр удаа цуглаан хийхээр тогтлоо. Сэдэв гаргах, холболт тохиох зэргийг би л мэднэ. Энэ хооронд та нар өдөр сонгоод цуглаж болно. Тэр бүү хэл, өдөр болгон цугласан ч болно. Харин та нар, миний тогтоосон өдөр очих ёстой гэсэнд Бао Юй: “Цуглаандаа, нэр өгвөл ямар” гэж асуув. Тань Чүнь:

-Үйл явдлыг мохоох чанартай нэр хэрэггүй. Бас этгээд сонин нэр ч дэмий. Бид үйл хэргээ хайтан шүлгээр эхэллээ. Тэгэхээр “Хайтан шүлгийн цуглаан” гэвэл ямар вэ. Нэг их бадрангуй биш боловч, учир явдал үнэн юм чинь, бас ч болмоор юм” гэсэнд, бүгдээр зөвлөлдөж байгаад, гэртээ харих нь харьж, Жя Мү, Ван Фүрэнийхээд явах нь явсныг үл өгүүлэн өгүүлэх нь:

Тэр нэг хуудсыг үзмэгц Бао Юй санд мэнд, Цүй Мо зарцыг дагаад гарсан тул Ши Рэнь ямар учраас яарсныг мэдээгүй ажээ. Дараахан нь, харуулын эмгэн, хоёр пэнс хайтан цэцэг авчирч өгөхөд Ши Рэнь: “Юун цэцэг вэ” гэж асуусанд, тэрбээр наадтай цаадтай учрыг нь нарийн тодорхой хэлж өгчээ. Ши Рэнь цэцгийг аятайхан газар тавиулаад, мөнөөх эмгэнд, зургаан цэн мөнгө, гурван зуун зоос өгч: “Энэ мөнгийг тэр цэцэг авчирсан хүүхдэд өг. Харин энэ зоосыг та өөрөө авч дуртай юмандаа зарцуул” гэжээ. Харуулын эмгэн баясан инээмсэглэж, талархан мөргөөд мөнгө зоосыг авсангүй. Ши Рэнь: “Нэгэнт өгсөн юмаа эргүүлж авахгүй” гэсэнд арга буюу аваад явав. Ши Рэнь араас нь арын хаалганы үүдэнд зогсдог хүүхэд байна уу гэж асуусанд эмгэн эргэж:

-Доторх явдалд зарах гэж өдөр бүр дөрвөн хүүхэд тэнд гаргадаг. Авхай танд хэрэгтэй бол би очиж хэлье гэсэнд Ши Рэнь:

-Надад ямар явдал байхав даа. Өнөөдөр Бао Эр Еэ, Хөү Еэгийн гэрт хүн илгээж, Ши авхайд юм явуулах гэсэн юм. Тэгтэл яг та нарын ирэх арын үүдэнд байх хүүхдээр нэг тэрэг хөлслүүлэн ирүүлчих. Эргэж ирээд эндээс зоосоо ав. Тэд урагш очиж дэмий үймүүлсний хэрэггүй гэсэнд харуул эмгэн за гээд л явж одов. Ши Рэнь гэртээ ороод пял таваг авч Шян Юньд өгөх юм хийх гэтэл тавагны хорго хоосорсон байв. Эргээд үйл ураа оролдож байгаа Чин Вэнь нарын зүг: “Энд байдаг судалтай цагаан мана таваг хаачив” гэсэнд хэдэн охин хэлэх үггүй бие биеэ хараад гайхаж байтал Чин Вэнь инээж байснаа сая санав бололтой:

-Гуравдугаар авхайд баржгар лууны нүд хийгээд явуулсан. Авчирч өгөөгүй байна гэсэнд Ши Рэнь:

-Ойр зуурын юм хүргэх сав зөндөө байхад, очиж, очиж түүнийг явуулдаг нь гэхэд Чин Вэнь:

-Би ч бас тэгж бодсоон. Гэхдээ ганцхан тэр пяланд шинэ жимс хийвэл ангид сайхан харагддаг юм. Намайг аваачиж өгөхөд авхай пялтайгаа байх сайхан гээд тэр дор нь өгөөгүй юм. Тэгээд би орхиод ирсэн юмаа. Тавиур дээр байсан, нэг хос хэлхээ лонхыг бас буцааж авчраагүй чи бас мэдээгүй юү гэсэнд, Чю Вэнь: “Тэр лонхыг бодохоор миний инээд хүрдэг юм. Манай Бао Эр Еэгийн ачлах сэтгэл нэгэнт хөдөлбөл үнэхээр бас давхар хувиар давуулна. Тэр өдөр, гэртээ тавих гээд хүрээлэнгээс гавир цэцэг хоёрыг тасдаж авчраад: “Өөрийн хүрээлэнд анх дэлгэрсэн цэцгийн дээжийг сонирхохгүй байж яаж болох вэ” гээд ийш тийш харж байснаа тэр хос лонхыг авч ус хийж цэцгээ дүрээд хүнээр бариулан Лао тайтай болон тайтайд нэг нэгийг аваачиж өгчээ. Түүний ачлах сэтгэл хөдөлбөл дагаж очсон хүнд ч хишиг хүртээнэ гэдгийг хэн санах вэ. Тэр өдөр түүнийг аваачиж өгөхөд би таарсан тул Лао тайтай үзээд баярласныг яана. Уулзсан бүхэнд л хаашдаа л Бао Юй намайг ачлахыг би мэднэ. Нэг мөчир цэцэг оловч намайг бодож байхад, хүмүүс түүнийг хэтэрхий их саналаа гэж гомдоллож байх юм гэж байв. Лао тайтай надтай дэл сул юм ярьдаггүй л дээ. Би бол тэр их настны нүдэнд төдий л үзэгддэггүй байтал тэр өдөр хүн дуудаж, хэдэн хэлхээ зоос өгүүлээд, бас: “Хөөрхий энэ охины бие баахан дорой төржээ” гэж билээ. Энэ бол үнэхээр зүүдэнд оромгүй буян болой. Хэдэн хэлхээ зоосны хэрэг бага боловч энэ нүүр олдошгүй билээ. Дараа нь тайтайгийн тэнд очсонд, тайтай залуудаа өмсөж байсан өнгөт хувцсаа эрж, аль нэгэнд өгнө хэмээн хоёрдугаар найнай, Жао найнаа болон хэдэн хүнтэй хамт авдраа онгичиж байв. Намайг ормогц хувцсаа хүртэл эрхээ болиод ирж цэцэг үзнэ. Хоёрдугаар найнай бас хажуугаас нь шоглож, Бао Эр Еэг аав ээжээ ихээхэн ачилна. Сайн мууг сайхан танина хэмээн өргөн магтаж, ортой оргүй үгийг түүнд овоолно. Энэ үг тайтайгийн нүүрэнд өнгө нэмснээр барахгүй, улсын амыг ч хаав. Тайтай тэгэхэд баяр хөөр болсондоо надад бэлэн хувцас хоёр зах хайрлав. Үнэндээ бол жил бүр олж байдаг хувцасны хэрэг бага. Харин энэ нь ямар ч тэргүүн шагналаас давах зүйл гэж ярив. Тэгтэл Чин Вэнь шоолох аястай инээж: – түй гээд:

-Юмны бараа хараагүй муу өлөгчин. Сайныг нь хүнд өгөөд үлдсэн мууг нь өгч байхад нүүр оллоо гэж баярлан гайхуулна гэсэнд Чю Вэнь: “Тэглээ ч гэсэн тэр хүний энэрэл хайр шүү дээ” гэв. Чин Вэнь:

-Би бол авахгүй. Тэр хувцас ширвэгдээд үлдсэн ч бай, хамаагүй. Цөмөөрөө энэ айлд байж, хэн нь хэнээсээ эрхэм дээгүүр юм бэ. Мууг нь над өгч байна гээд авахгүй гэх нь тайтайд халдаж байгаа юм биш. Би ерөөсөө энэ доромжлолыг хүлээхгүй гэсэн үг гэж эрсхэн хэлэв. Чю Вэнь:

-Энэ гэрийнхэнд нь өгсөн бэ гэх юм. Түрүү хэдэн өдөр би өвдөөд, гэртээ харьсан тул хэнд өгснийг мэдсэнгүй. Сайн эгч минь, надад хэлж аль гэсэнд Чин Вэнь:

-Би хэлж өгвөл чи тайтайд буцааж өгнө үү гэв. Цаадах нь:

-Битгий чалч! Би зүгээр сонсъё гэсэн юм. Энэ гэрийн нохойд өгөөд үлдсэн юм байсан ч тайтайгийн хишгийг хүртэхээс биш, өөр учрыг бодохгүй гэсэнд бүгд хөхрөлдөн:

-Үнэхээр сайхан хараажээ. Яг тэр оросын цоохор хавд өгсөн бишүү гэсэнд Ши Рэнь инээж:

-Энэ муусайн уруул ам нь сэтрэгсэд, зав гарвал л намайг шоолон хонжино. Цөм сайнаар үхэхгүй дээ гэв. Чю Вэнь инээж:

-Эгчид өгсөн ажээ. Би үнэхээр мэдсэнгүй. Миний буруу болжээ гэв. Ши Рэнь:

-Дэмий бүү цалгайр. Нэг нь явж тэр пялыг авчир гэсэнд Шө Юэ:

-Тэр лонхыг бас юүлж авчрах болжээ. Лао тайтайгийн гэрт бол яамай. Харин тайтайгийнд бол орж гарах хүн хар, хуруу хумс олон, бусад нь гайгүй боловч тэр нэг бүлэг эзэд эндэхийн юм гэж мэдвэл, муу санаа гарган эвдэж болзошгүй. Тайтай бас эдгээр учрыг төдий л хайхрахгүй тул эртхэн авчирсан дээр гэв. Чин Вэнь, зүү утсаа хурааж:

-Энэ бол намайг явахыг хүлээсэн хэрэг гэсэнд Чю Вэнь “Би лонх авчиръя. Харин чи пяландаа яв” гэв. Чин Вэнь:

-Энэ удаа би явна. Юм олох завшаан болгоныг та нар эдлээд байхад би нэг удаа олохыг бодож болох уу гэсэнд Шө Юэ инээж:

-Чю охин сая л нэг удаа хувцас олсон юмаа. Өнөөдөр яалаа гэж чамд завшаан тохиолдох вэ дээ гэхэд цаадах нь хүйтнээр инээж:

-Хувцас олохгүй ч гэсэн, тайтай миний хичээнгэтэй, хөнгөн шаламгайг үнэлж, сарын мөнгөнөөсөө хоёр лан мөнгө надад өгч магадгүй шүү дээ гэснээ зүгээр инээж: – та нар ер нь нууж хавчганах хэрэггүй. Тэр болгоныг чинь би мэднэ гээд гарч гүйв. Чю Вэнь араас нь явж Тань Чүнийхээс пялаа авчрав. Ши Рэнь юм хумаа янзлаад Сун Мамаг дуудан “Чи үс гэзгээ самнаж, угааж арчаад гадагш явахаар хувцаслаад ир. Чамаар би Ши авхайд юм хүргүүлье гэсэнд Сун Мама, өөр бас захих юм байвал хамтатгаад нэг мөсөн яваад ирье гэсэнд Ши Рэнь, хоёр нарийн сүлжмэл багвар авчирч нээвэл, нэгд нь зангуу хэрээний нүд хоёр зүйлийн шинэ жимс хийжээ. Нөгөөд нь нэг пял гавирын чихэрт жигнэсэн туулайн бөөрний гурилын ээдэм байв.

-Эд нар бол энэ жил манай хүрээлэнд суулгасан үрээс ургасан шинэ жимс тул тэднийг сонирхож амталж үзэг гэж бодсон юмаа. Тэр өдөр авхай манай энэ мана пялыг тоож байсан учир сонирхог. Энэ боодол дотор надаар оёулсан юм нь байгаа. Авхай болхи толхи гэж гололгүй шиг аргалаад хэрэглэчихээ гэж хэл. Эр Еэгийн өмнөөс сайныг асууж, маныг төлөөлөн амрыг эрэхээс өөр юмгүй гэж Ши Рэнь хэлэв. Сун Мама: “Бао Эр Еэд хэлүүлэх үг байвал хэлээд ирье” гэсэнд Ши Рэнь: “Сая гуравдугаар авхайн тэнд байв уу” гэж Чю Вэнигээс асуув. Цаадах нь:

-Тэд тэнд цөмөөр байна. Ямар нэгэн шүлэгчдийн цуглаан байгуулах гэж зөвлөлдөж, бас шүлэг бичиж, ярилцаж байсан. Тийм болохоор чи зүгээр л юмаа аваад ир гэсэнд Сун Мама явав. Түүнийг гарахад нь Ши Рэнь:

-Чи хойт үүдээр гараад оч. Тэнд зарц хүүхэд, тэрэг хүлээж байгаа гэж хэлэв.

Бао Юй гэртээ ирүүт мөнөөх хайтан цэцгийг үзээд шүлэгчдийн цуглаан байгуулснаа Ши Рэньд хэлэв. Тэрбээр Сун Мамаг зарж Ши Шянюньд, юм илгээснээ ярив. Цаадах нь ихэд талархан “Түүнийг таг мартжээ. Санаанд нэг юм байх шиг боловч орж ирэхгүй байсан юм. Ашгүй чи гаргаж хэлжээ. Даруй залахаар очно. Энэ шүлэгчдийн цуглаанд, тэр дутвал ямар олиг байх вэ” гэсэнд Ши Рэнь хориглож:

-Зүгээр л тоглоом төдий юманд яарч юү хийнэ. Тэр бас таны адил гэр зуураа эзэн мэдэж, эрх дураар байх биш. Хэдий хэл өгч ирээч гэхэд санааны зоргоор ирж эс чадвал санаа нь зовно. Харин дуудахгүй бол дээр гэсэнд Бао Юй:

-Хамаагүй, Лао тайтайгийнханд очиж, хүн явуулж авчруулна… гэтэл Сүн Мама буцаж ирж ядарлаа гэж Ши Рэньд зовлон тоочсоноо: “Эр Еэг юү хийж байна гэж асуулаа. Авхай нартай шүлэгчдийн цуглаан хийж, шүлэг зохиож байна гэлээ. Тэгсэн чинь Ши авхайг сонсоод ихэд бачимдаж, намайг яагаад дуудуулсангүй вэ гэж байна гэлээ” гэв. Ийм үг дуулуутаа Бао Юй гарч гүйн Жя Мүгийнд очоод, хүн явуулж, Ши Шян юнийг авчруулахыг шаардсанд: “Өнөөдөр нэгэнт орой болжээ. Маргааш эрт хүн явуулъя” гэж Жя Мү хэлэв. Арга буюу үгийг нь дагаж Бао Юй гэртээ хариад баахан бухимдаад өглөө эрт босож хүн явуулахыг шаардав. Тэгтэл ашгүй, үдээс хойш өнөөх Ши Шянюнь ирж Бао Юйгийн санааг амраав. Тэд шүлэгчдийн цуглаан байгуулснаа ярилцаж, Ши Шянюнигийн бичсэн шүлгийг Бао Юй эхэлж үзээд, сайн болсон бол цуглаандаа залж оруулах, муу байвал, түүнийг нэг удаа цуглаанд бэлтгүүлэхээр торгохоор ярилцсанд Ши Шянюнь:

-Намайг цуглаанд урихаа мартсан тул би эхлээд та нарыг торгоно. Цуглаандаа намайг оруулбал, би хичнээн газар шүүрдэж хүж асаасан ч хамаагүй гэсэнд цаадуул нь урамтай байна гэж үзээд баярлалдаж, “Урьд өдөр түүнийг мартсан буруугаа” хүлээгээд, шүлэг зохиолгох холболт хэлж өгөв. Ши Шянюний урам хөгжиж, бодох сэтгэх гэж цаг авсан ч үгүй, бусадтай ярилцах зуураа шүлгээ бодож, ганц хоёр үг үсэг тэмдэглэж, инээж хөхрөн байснаа: “Сайн мууг мэдэхгүй. Ямар ч гэсэн та нарын захиа даалгаврыг дагаж хоёр бадаг бичлээ” гээд шүлгээ өгөв. Цаадуул нь бид дөрвөн бадгийг эцтэлээ бодоод, цааш бодож чадахгүй болж байсан байхад чи энүүхэн хооронд хоёр бадаг зохиочихно гэнээ. Яаж ийм олон үг олов? Манийхыг дууриагаагүй биз гэж наргиан болгосоор шүлгийг үзвэл ийм ажээ.

ЦАГААН ХАЙТАНГИЙН ХОЛБОЛТТОЙ НИЙЛҮҮЛСЭН НЬ

Хувилгаан сахиусан нийслэлийн үүдэнд өчигдөр бууж ирээд

Ховор сайхан Лань Тянь хашийг нэгэн пэнс тарьжээ

Хяруу, мөсний Шуан Ө дагина хүйтэнд бахархахын харгаа

Хайрын учир Чянь Нюй авхай сүнс салахыг хүсэх биш

Өн намарт ямар газраас цасыг дуудаж авчрав аа.

Өнжих шөнийн шиврээ бороон ор мөрөө үлдээжээ

Үнэхээр баярлалтай нь, уянгалуулж үл алжаахад

Өглөө үдшийг юү гэж илим жилим өнгөрүүлнэ вэ

***

Тоорой сүгбаа индэр бүрхэн ороонгот үүднээ нэвтэрэхүйеэ

Туурган буланд тохирох бөгөөд пэнс дотор ч тохирно

Цэвэрт бахархах цэцэг нь хань олохуйяа бэрх.

Намарт гунихрах хүн нь, сүнс тасрахуйяа хялбар

Хаш лабын урсах нулимс салхины дотор мөрөөднө

Хаалганы энтээгээс, болор орхиул саран дээр үзэгдэнэ

Санаа сэтгэлээ Чан Ө дагинад тоочсугай гэвэл

Саруул хөндий, сарны өнгө бүрэнхий болсныг хэрхсү.

Шүлгийг уншиж дуусахад бүгдээр, мөр бүрийг гайхан магтаж “Энэ үнэхээр хайтангийн шүлгийг зүгээр нэг зохиосонгүй. Чухамдаа “Хайтангийн чуулганыг” байгуулах болжээ гэдгийг илтгэж байна гэцгээв. Шян Юнь:

-Маргааш намайг нэг удаа торгож, надаар нэг чуулганыг хийлгэвэл ямар вэ гэсэнд бүгдээр: “Нэн сайн болно” гээд, түрүүний бичсэн шүлгүүдийг шүүмжлэн яриулахаар өгөв.

Орой нь Бао Чай, Шян Юнийг хүрээлэнд аваачиж амруулав. Дэнгийн гэрэлд, Шян Юнь цуглааныг хэрхэн эхэлж явуулах хөтөлбөр зохион сонирхуулсан нь Бао Чайн санаанд нийцсэнгүй.

-Цуглааныг хийе гэвэл эрхлэн сайн бэлтгэх ёстой. Хэдий тоглоом төдий боловч наанатай цаанатай сайн бодож өөрт ашигтай, бусдыг гомдоохгүй байвал цөм урам орно. Чи гэртээ дураар байж чадахгүйн дээр сар бүр хэдэн мянган зоос оллоо ч хэрэглээнд хүрдэггүй байх. Энэ удаад ийм хэрэггүй юманд мөнгөө үрвэл авга ах чинь тун их буруутгана. Чи хамаг мөнгөө авчраад цуглаанд хэрэглэхэд тэр чинь хүрэхгүй дээ. Тэгэхээр хаанаас мөнгө олох вэ гэдэг бөөн явдал шүү дээ гэж Бао Чай хэлэв.

Энэ ярианаас санаа аваад Шян Юнь эргэлзэж эхлэв.

-Би нэг арга бодлоо гэж Бао Чай хэлсэнээ, манай барьцаагаар мөнгө зээлүүлдэг пүүст нэг зарц бий. Тэдний тэнд сайн наймалж гардаг юм. Уржигдар хэдийг авчирч өгсөн юм. Эндэхийнхэн, Лао тайтайгаас эхлээд дээд гэрийн хүмүүс хүртэл цөмөөрөө наймалж идэх дуртай. Төлдөр нагац эх бас Лао тайтайг залж, хүрээлэнгийн гавир цэцгийг үзүүлэх далимд нь наймалж идүүлэх гэж байсан боловч ажил давхцаад чадаагүй юм. Одоо чи шүлэгчдийн цуглааныг дурдалгүйгээр, энгийн ёсоор нэгэнт залбал, тэднийг тарсан хойно бид шүлэг бичихэд болохгүй нь юү билээ. Би ахад хэлээд, хэдэн сагс тарган том наймалж авчруулж, дэлгүүрээс хэдэн ваар сайн архи аваад, бас хэдэн таваг янз бүрийн жимс тавьчихвал хялбар дөхөм юм бишүү. Хөөр наргиантай ч болох байх гэж хэлэв. Шян Юнь баярлаж: “Бүрэн дүүрэн боджээ” гэж магтав. Бао Чай бас л инээж:

-Чиний төлөө би үнэн сэтгэлээсээ л хэллээ. Нэг их бодох юм байхгүй. Чи өөрийгөө доогуур үзлээ гэхгүй биз. Хэрэв тэгж бодож байвал бидний найз өнгөрнө шүү. Чиний санаанд иймээ тиймээгүй болж байгаа бол би дав даруй бэлтгүүлчихье гэсэнд Шян Юнь баясангуйгаар:

-Эгч минь ээ, миний тухай ийм үг хэлбэл, муу санаж явдаг юм байна гэж бодоход хүрнээ. Би эрхбиш хүн байна даа, сайн мууг ялгахгүй мунхарна гэж яаж байж болох вэ. Чамайгаа төрсөн эгч мэт үзнэ. Гэр зуурын яршиг төвөгтэй юм таарч байсныг тооцохгүй мартана гэсэнд Бао Чай нэг зарц эмгэнийг дуудаад:

-Маргааш хоолны дараа Лао тайтай болон нагац эхийг залж, цэцэг үзүүлэх тул, эртдийнх шиг хэдэн сагс наймаалж авчир гэж даяад хэл. Чи, намайг өнөөдөр заллага өглөө, яавч мартаж болохгүй гэж хэлж өгөгтүн гэж захив.

Эмгэнийг гарсны дараа Бао Чай: “Шүлгийн сэдвийг бас дэмий шинэ сэвүүн гаргах хэрэггүй. Эртний хүмүүст ч мөн хаанаас л тийм жигтэй сонин сэдэв, хэцүү холболт дандаа таараад байв гэж. Сэдэв хэтэрхий шинэ сэвүүн, холболт хэцүү болчихвол баахан гачигдал болоод сайхан шүлэг гарч чадахгүйд хүрнэ. Шүлэгт хэдий эгэл үгийг цээрлэх боловч бас дэмий цулгайран албадах хэрэггүй болой. Утга санаа нь тодорхой сайхан болбол үг даруй эгэл биш болно. Энэ ч бас яамай. Чи бидний угийн чадвар гэвэл утас зүүний үйл юм. Зав чөлөөндөө тэдгээр ой, махбодод ашигтай бичгийг хэдэн анги үзвэл, харин үнэнхүү ёсон болой” гэв.

Шян Юнь түүний санааг дагаж инээн: “Өчигдөр хайтан цэцэг шүлэглэсэн. Одоо удвал цэцгээр сэдэвлэвэл ямар вэ” гэсэнд Бао Чай: “Удвал улиралдаа нийцнэ. Харин эртний шүлэгчдийн бичсэн нь даанч олон байдаг юм” гэж хариулав. Шян Юнь: “Би бас өмнөхтэй давхардахад дургүй” гэв. Бао Чай бодлогошрон:

-Болох юмаа. Бид Удвалаар зочин болгоод, шүлэгч нь эзэн болоод хэдэн сэдэв зохиож, ил далд хоёр санаагаар холбон, ил санаандаа удвалыг шүлэглэн, далд санаандаа хэрэг учрыг илтгэвэл, хэдий эрт дээр үеийн хүмүүс ийнхүү бичсэн байлаа ч дэмий давхардахгүй болно. Үзэмжийг дүрслэн, бодисыг шүлэглэх хоёрыг нэгтгэвэл харин шинэхэн мөртөө эвтэй болох байх” гэсэнд цаадах нь:

-Маш сайн болжээ. Харин тэр далд санаанд ямар үг хэрэглэхийг мэдэхгүй байна. Чи нэг бодож үзээч гэсэнд Бао Чай: “Удвалын зүүдэн” гэвэл зүгээр юм бишүү гэв. Шян Юнь: “Яг байна. Би Удвалын сүүдэр гэе гэж бодож байлаа. Хэрэглэж болох болов уу” гэсэнд Бао Чай “Бололгүй яахав. Харин өөр хүн бичсэн юм даа. Олон сэдэв олбол үүнийг дагуулж болно. Өөр ч бас олдоно доо” гэсэнд Шян Юнь:

-Чи хурдан хэлээч гэхэд нь Бао Чай:

-Удвалаас асуусан нь гэвэл яах вэ гэсэнд Шян Юнь:

-Тэгвэл Удвалыг сурвалжилсан гэж ч болмоор юм шиг санагдаж байна гэв. Бао Чай “Болж л байна. Бүр арвыг төлөвлөж бичээд сонгосон ч яадаг юм” гэв.

Ийн ярилцаж байгаад тэд бэхийн зууруул авчирч Шян Юнь бичиж цаадах нь уншсаар төдөлгүй арван сэдэв гаргачихав. Тэгснээ Шян Юнь арав чинь тэгш зэрэгцэж чадахгүй. Тиймээс арван хоёр болгочихъё. Эртний хүмүүсийн бичлэг, хуудастай адил болно гэснийг Бао Чай зөвшөөрч, дарааллыг нь тогтооё гэв. Шян Юнь:

-Энэ ч тун аятай боллоо. Удвалын бүртгэл болжээ гэлээ.

-Эхний бадагт “Удвалыг мөрөөднө”, мөрөөдөөд эс олбол сурвалжилж үзнэ. Хоёрдугаарт, “Удвалыг сурвалжилна”. Сурвалжилж үзээд даруй тарина. Гутгаарт, “Удвалыг тарина”, тарьвал бадран дэлгэрэх тул түүнийг харж зогсоно. Дөтгөөрт, “Удвалын зүг” гэж болно Харахад урам хөгжөөд бүр тасдаж аваачаад лонхонд хийж, чимэг болгон тавина. Тавд “Удвалыг тавина”. Чимгийг үзэн эс уянгалбал удвал нь өнгө сүлдгүй болно. Зургаад “Удвалыг шүлэглэнэ”, Шүлэглэхэд бэх зууруул үл хэрэглэнэ. Долоод, “Удвалыг зурна”, зураад өнгө дуугүй болбол удвалын гайхамшгийг мэдэхгүй. Ийнхүү асуухад хүрнэ. Наймд, “Удвалаас асууна” Удвал хариу өчвөл хүн тэсгэлгүй баярлан улам ойртон янагшина. Есөд “Удвалыг хатгана”. Энэ мэтээр хүний үйлийг цөмийг гүйцэтгэвэл, удвалын уянга магтуу дуусашгүй. “Удвалын сүүдэр”, “Удвалын зүүдийг” арав арван нэгд залгаж, “Удвалын үлдэгдлээр” өмнөх сэдвийг тоймлон хураасан санааг оруулна. Энэ бол намар цагийн гайхамшигт үзэгдэл, үйл явдлыг батгаасан болно гэж Бао Чай ингэж дурааллыг тогтоов. Шян Юнь сэдвийг сийрүүлэн бичээд “Одоо ямар холболт тохирох вэ” гэж асуув. Бао Чай:

-Би ерөөсөө холболт тохиох дургүй. Илтэд сайхан шүлэг болох атал юу гэж доод айлын бичигтэнийг дууриаж холболтоор гацаана вэ. Сэдэв гаргахаас биш, холболт тогтоохгүй. Угаас бүгдээр үг, уянга найруулж баярлан хөөрөлдөх санаа буюу. Харин үүгээр хүнийг гацааж болохгүй гэв.

-Энэ үг зөв санагдлаа. Олны шүлэг гарцаагүй дээшлэх нь үүнд бий. Гэвч бидний таван хүний дунд, хоёр сэдэв болсонд хүн бүр эрхэтгүй арван хоёр бадаг бичих үү гэж Шян Юнийг асуусанд Бао Чай:

-Энэ бас хүнийг зовооно. Энэ сэдвийг сайхан сийрүүлээд, цөм долоон үгийн хэмжээгээр зохионо гэж маргааш зарлал хадъя. Тэд үзээд, өөр өөрийн чадах сэдвийг бичиг. Чадалтай бол арван хоёрыг цөмийг нь бичсэн ч хамаагүй. Чадахгүй нь, ганц бадаг бичсэн ч болно. Мэргэн чадамгай бол дээд болой. Арван хоёр бадгийг бүрэн бичсэн байтлаа бас нэхэмжлэн зохиолчдыг торгоно гэв.

Шян Юнь: “Энэ болно” гээд хоёул цааших явдлаа зөвлөлдөн тогтов. Тэгээд зарлалаа бичиж дуустал дэн унтарч тэднийг унтахыг сануулав. Түүнээс хойш юу болсныг мэдье хэмээвээс хойнох бүлэгт үзтүгэй!