“Улаан асрын зүүд” хэмээх эл зохиол бол Хятадын эртний сонгодог уран зохиолын гэрэлт хөшөө юм. Номыг зохиогч Цао Шюэчинь ийм гайхамшигт зохиол бичиж чадсан нь тvvний төрөлх авьяас чадвар, мэдлэг боловсролтой холбоотойгоос гадна туйлын баян чинээлэг байснаа туйлын ядуу зүдүү байдалд орсон амьдралын нөхцөл байдлынх нь өөрчлөлттэй нь холбоотой байсан юм. Цао Шюэчиний өвөө нь Манж Чин улсын Кан Си Ди буюу Энх амгалан хааны үед хааны хайр итгэлийг гүн хүлээсэн хvн байжээ. Гэвч хожим нь Цао овогтын ноён зэргийг нь хурааж, эд хөрөнгийг нь хураан авснаар тэднийх нь өмнөд нутгаас Бээжин хотноо нүүж ирсэн. Залуу насандаа Цао Шюэчинь хvний амьдралын жаргал зовлонг бүхнийг үзэж өнгөрүүлжээ. Өтлөх насандаа Цао Шюэчинь Бээжин хотын баруун дүүрэгт туйлын ядуу амьдарч байх үедээ “Улаан асрын зүүд” хэмээх алдарт зохиолоо бичиж эхэлсэн. Гэвч 80 бүлэг бичээд хүнд өвчлөн дахин үзэг барьж чадсангүй байсаар насан эцэслэжээ.

“Улаан асрын зvvд”-ийг бас “Чулуун тэрийн тэмдэглэл” гэж нэрлэдэг. Цао Шюэчинь зохиолоо бичиж дуусгахаас өмнө, амьд сэрүүн байх үед нь гар бичмэлээр олон нийтийн дунд өргөнөөр тархсан байлаа. Тvvнийг нас барсны дараа Гао Э гэдэг нэртэй бичгийн хvн Цао Шюэчиний зохиолын санааг төсөөлөн бодож, 40 бүлэг нэмжээ.

Зохиогч: ЦАО ШЮЭЧИНЬ ГАО Э

Хорин гуравдугаар бүлэг

ШИ ШЯН ЖИГИЙН УРАН ШҮЛЭГЛЭЛ ХОШИН ҮГСТЭЙ ХОСОЛЖ, МҮ ДАНЬ ТИНГИЙН ЯРУУ ЭГШИГЛЭЛ АРИУН СЭТГЭЛИЙГ ХӨДӨЛГӨВ

Жя Жөнгээр оньсого таалгаж найрласны маргааш Жя Мү олныг цуглуулж их найр хийснийг энд өгүүлэхгүй. Харин Юань Фэй хатан, их үзэсгэлэнт Да Гуань хүрээлэнд биеэр заларч ирээд, ордондоо буцсаны дараа Тань Чүнгээр тэр өдрийн явдлын тухай бичигдсэн шүлэг холбоонуудыг хуулуулан үзээд сайн мууг ялган тогтоож мянган үед дуурсах яруу үйлс болгохын төлөө их үзэсгэлэнт хүрээлэнд чулуун хөшөө босгосугай хэмээн зарлиг буулгажээ. Тийн учир, Жя Жөн уран дархцуулыг сонгож, Да Гуань Юань хүрээлэнд чулуу цавчуулж үсэг сийлүүлэв. Жя Жөнь, Жя Рун, Жя Чян нарыг дагуулж энэ ажлыг удирдав. Энэ Жя Чян бол Вэнь Гуань зэрэг арван хоёр хүүхэн дуурьчныг байрлуулах болон шийд хэрэглэх хувцас хунарын зүйлсийг хийлгээд тун завгүй байгаа учир Жя Жөнь, Жян Чан, Жя Лин нарыг дуудан авчирч ажил хариуцуулав.

Хурмастын сүм, Дамиран хийд хоёрт тус бүр арван хоёр банди, арван хоёр бяцхан бумба байгааг Жя Жөн үзэсгэлэнт хүрээлэнгээс гаргаж, сүмд тараан суулгахаар бодож байжээ. Санаандгүй байтал хойт гудамжинд суугч Жя Чиний эх Жөү овогт эхнэр Жя Жөнтэй уулзаж, хөвгүүндээ их бага нь хамаагүй ажил олгуулж зоос олъё гэж бодож байтал банди нарыг нүүлгэх чимээ сонсоод яаран унаа олж унаад Фөн Жег гуйхаар хүрч очжээ. Фөн Же тэр эхнэрийн хэл ам хурцыг угаас мэдэх учир олон юм яриулалгүй, хэлснийг нь зөвшөөрч хийх ажлаа тунгаан бодоод Ван Фүрэньтэй уулзав. Тэгээд: “Тэр бяцхан хүүхэд, бумба нарыг хэрхэвч өөр газар тарааж өгч болохгүй. Хэзээ нэгэн цагт Нян Нян бас хүрч ирвэл тэр үед хэрэг болно. Нэг л тараачихвал эргүүлж олж ирэхэд хэцүү болно. Би бол тэднийг цөмийг өвгөдийн сүмд аваачиж сар бүр хүн явуулж зардал мөнгө хүргүүлээд хоол ундыг нь авч өгөөд байвал болно. Хэрэглэхээ болохоор дуудахад л хүрээд ирнэ. Хэцүү биш” гэсэнд Ван Фүрэнь, Жя Жөнтэй зөвлөе гэв. Жя Жөн ч: “Миний санаанд ороогүй юм байна. Ёсоор болгоё” гэв. Тэгээд Жя Лянийг дуудуулав.

Жя Лянь, Фөн Же хоёр хоол идээд сууж байтал дуудлагын мэдээ очив. Аягаа тавиад Жя Лянийг ухасхийхэд цаадах нь:

-Байз гэм. Чи жаахан хүлээж миний үгийг сонс. Бусад юм бол над хамаагүй. Харин бяцхан лам нарын тухай бол чи урьдаар миний хэлэх үгийг дуулаад, намайг дэмж гээд цааш нь үг зааж өгөв. Жя Лянь толгой сэгсэрч:

-Би чадахгүй. Чи тийм сүрхий юм бол өөрөө очиж хэлэхгүй юү гэсэнд Фөн Же инээх ч биш, уурлах ч биш царай гарган савхаа тавиад, цаадахыгаа ширтэн:

-Чи нээрэн хэлж байна уу, тоглож байна уу гэж асуусанд Жя Лянь:

-Баруун захын тавдугаар бэргэний хөвгүүн Юнь Эр нэг ажил олж хийх гэж намайг хэд хэд гуйсан юмаа. Би зөвшөөрөөд хүлээлгэсэн юм. Арай чамай ийм болтол чи бас дундуур нь орно гэв. Фөн Же:

-За чи тайван бай. Хүрээлэнгийн зүүн хойт буланд олон арван нарс майлс тарьж, байшингийн тэнд бас баахан өвс цэцэг тарина гэж Нян Нян хэлсэн. Энийг эхлэхээр тэр Юнь Эрд хариуцуулах гээд байгаа юм гэсэнд цаадах нь: “Тэр чинь болно” гээд инээснээ, би цаад шөнө чамаар жаахан өхөөрдүүлье гэсэнд чи яагаад мурчиганаад байсан бэ гэсэнд Фөн Же тэрхэндээ түй гэчихээд хоолоо савхдав. Жя Лянь инээсээр гарч одов.

Замдаа Жя Жөнтэй таарвал, бяцхан хуушаан нарын тухай ярих гэж дуудсан байсан тул Фөн Жегийн хэлснээр Юнь Эрийг тэнд ажил хариуцагч болгоод цалин мөнгө, хоол ундны зүйлийг тийш нь өгч байх шийдвэр гаргуулахаар болжээ. Жя Жөн ийм аар саар юмыг хайхардаггүй учир Жя Ляний хэлсэн бүхнийг ёсоор болгов. Тэгээд юу болсныг Фөн Жед хэлэхэд цаадах нь Жөү овогтын авгайд хэлээд эцэст нь эх хүү хоёрын халуун талархлыг хүлээгээд дуусав.

Түүнээс хойш Фөн Же ч гурван сарын зардал өгч баримт бичүүлэн, Жя Лянийгаар тамгалуулаад өгөв. Дараа нь Жя Чинь хэдэн тэрэг хөлсөлж, Рун Гуофү ордны хажуу хаалганы өмнө ирээд хорин дөрвөн хуушаан бумбыг дуудаж гарган, тэрэгт суулгаж, шууд хотын гаднах Те Кань Сы сүмд хүргэснийг үл өгүүлэн өгүүлэх нь:

Юань Фэй хатан ордондоо “Их үзэсгэлэнт хүрээлэнгийн сэдэвлэсэн их уянгаллыг” дэс дугаарлан эмхэлж суухдаа, гэнэт тэр хүрээлэнгийн өнгө үзэмжийг санаад биеэр очиж үзсэнээс хойш эцэг Жя Жөн нь хүндэтгэн битүүмжлээд хүн оруулахгүй болгосон бол хүрээлэнгийн нэрийг муутгах бишүү. Тэрчлэн төрхөмд нь шүлэг бичдэг хэдэн охин, хүү байхад юунд тэднийг оруулж суулгахгүй вэ, тэднийг суулгавал сайхан охидод гэрэл нэмж цэцэг мод ч өнгө орох бишүү. Бас Бао Юй хар багаасаа эгч дүүсийнхээ дунд өсөөд, бусад ах дүү нараасаа өөр учир оруулахгүй бол түүнийг өнчрүүлж мэдэхийн хамт Жя Мү, Ван Фүрэнь нар бас дургүйцэж мэднэ. Тиймд түүнийг бас заавал оруулан суулгавал зохино гэж бодоод даруй тайган Шя Шөү жунг зарж, Рун Фүд очуулж нэг зарлиг буулгуулсан нь “Хүрээг хаалгүйгээр Бао Чай нарыг хүрээлэнд оруулан суулгаж Бао Юйг бас хамтад нь оруулж бичиг ном үзүүлэгтүн” гэжээ. Жя Жөн, Ван Фүрэнь нар зарлигийг хүлээн авч Шя Шөүжунг явсны дараа Жя Мү айлтгаад хүн оруулж хүрээний доторхийг цэвэрлүүлэн, орхиул хөшиг, ор дэр зэргийг төхөөрүүлжээ. Үүнийг сонсоод бусад нь гайгүй байхад ганцхан Бао Юй л тэсгэлгүй баярлаж, Жя Мүд: “үүнийг авна, түүнийг хэрэглэнэ” хэмээн зөвлөж байтал гэнэт нэг шивэгчин ирж: “Лаое, Бао Юйг дуудаж байна” гэв. Үүнийг сонсоод Бао Юй сандран, царай нь цайгаад эрч нь харьсан дээс шиг болоод Жя Мүгаас зуурч үхэвч очихгүй гэв. Жя Мү аргадаж:

-Амин гол минь ээ, юу хамаатай юм, оч оч. Намайг амьд байх цагт тэр чамайг зовоож чадахгүй. Тэрчлэн чи тийм сайн зохиол бичээд Нян Нян чамайг хүрээлэнд очуулж суулгах гэж байхад, бодвол тэр чамайг дотор орж төрхгүйтэхээс болгоомжлон, чамд хэдэн сургамжийн үг хэлэх гэсэн төдий л биз. Тэр юу хэлсэн ч, чи сайхан сонсож авбал барав гээд хоёр эмгэн зарцыг дуудаж, Бао Юйг сайхан дагуулж яв. Эцгээр нь бүү айлгуулагтүн гэж захив. Бао Юй арга буюу явахдаа, хүн нэг алхвал хоёр ухарч урамгүй нь аргагүй хүрч очвол Жя Жөн, Ван Фүрэньтэй ажил зөвлөлдөж, шивэгчингууд саравчны дор зогсож байв. Бао Юйг ирэхийг хараад тэд жуумалзан дооглож, шивэгчин Жинь Чуань, түүнийг өөртөө татаад: “Би уруул дээрээ сайхан амттай, сайхан энгэсэг түрхсэн, чи долооно уу” гэтэл Цай Юнь түүнийг түлхээд: “Хүн дотроо дэн дунтай байхад чи бас тоглоно уу” гэснээ Бао Юйд гайгүй байгаа дээрээ хурдан орж уулз гэсэнд арга буюу гэтэн оров. Жя Жөн, Ван Фүрэнь хоёр дотор өрөөндөө байв. Шивэгчин, орхиулыг сөхөж өгсөнд Бао Юй орж очвол цаад хоёр нь ханзан дээр суугаад юм ярилцаж, доогуур эгнүүлсэн сандлууд дээр Ин Чүнь, Тань Чүнь, Ши Чүнь, Жя Хуань дөрөв сууж байснаа түүнийг хараад цөм босож зогсов. Жя Жөн өмнөө зогсож байгаа Бао Юйг эхэлж хараад цог сүлд нь бадарч өнгө зүс үнэхээр сайхан байна гэж бодоод, Жя Хуанийг харвал бие нь дэндүү жижиг тэгсэн хэр нь болхи харагдахад гэнэт Жя Жуг санагалзах зуур Ван Фүрэнийг харав. Түүний биеэс ганц энэ нэг хөвгүүн бий тул эрдэнэ сувд мэт хайрланам. Өөрийн үс сахал нь нэгэнт буурал болсон учир ерийн өдөр Бао Юйг жигшдэг сэтгэл юүгээ санамсаргүй найм есөн хувиар бууруулав. Тийнхүү байснаа, Бао Юйд хандаж:

-Нян Нянгийн захисан ёсоор чамтай яръя. Чи өдөр бүр гадуур хэсэж тоглоод, хичээл сурлага чинь улам суларчээ. Одоо чамайг эгч дүү нарын чинь хамт хүрээлэнд оруулж, бичиг номд чангалан сургах гэж байна. Чи одоо сэтгэл тавьж суралцах хэрэгтэй. Хэрэв тэгж хэвээ сахиж, ёсоор явахгүй бол надад битгий гомдоорой гэв. Бао Юй хэдэнтээ “За” гэж хэлэв. Ван Фүрэнь түүнийг дэргэдээ суулгав. Охидууд суудалдаа суусны дараа Ван Фүрэнь Бао Юйн хүзүүг илбээд: “Уржигдар өгсөн үрэл эмийг бүгдийг уусан уу” гэж асуусанд цаадах нь: “Нэг үрэл бий” гэв. Ван Фүрэнь:

-Маргааш бас арван үрэл авчирч өгнө. Өдөр бүр унтахын өмнө Ши Рэнийг өгөхөөр нь нэгийг уугаад унтаарай гэсэнд Бао Юй: “Тайтайгийн хэлсэн ёсоор Ши Рэнь орой болгон уулгаж байгаа” гэсэнд Жя Жөн:

-Шивэгчинд хамаагүй нэр өгч яана вэ. Хэн түүнд энэ хачин нэр өгөв гэсэнд Ван Фүрэнь, түүний дургүй байгааг мэдээд Бао Юйгээс зайлуулж “Лао тайтай өгсөн юмаа” гэв. Жя Жөн:

-Лао тайтай яаж ийм үг мэдэх вэ. Энэ Бао Юй өгөөгүй юү гэсэнд, тэр зайлж чадахгүй болсноо ойлгоод арга буюу босон зогсож:

-Ерийн үед шүлэг унших үед эртний хүмүүсийн “Цэцгийн үнэр хүнд аясвал өдөр дулаарсаныг мэднэ” гэсэн нэг шүлгийн мөрийг цээжилж, энэ шивэгчин Хуа /цэцгийн/ овогтой тул даруй санаанд нийлүүлэн нэрлэсэн юмаа гэв. Ван Фүрэнь: “Хариад өөрчилчихгүй юү дээ” гэснээ, Лаое бас энэ мэт бага сага юманд уурлах хэрэггүй гэсэнд Жя Жөн:

-Үнэндээ бас болохгүй гэх газаргүй. Өөрчлөх ч хэрэггүй. Үүнээс Бао Юйн төв явдалд шуудрахгүй зөвхөн тэр амт үнэр ихтэй шүлэг дуунд сэтгэл хандуулдгийг мэдэж болно гээд: “Нүгэлт адгуус чи одоо харихгүй юү” гэж чанга дуугаар зандарсанд Ван ФүРэнь: “Яв яв. Лао тайтай хоол идэх гээд хүлээж байгаа” гэв. Бао Юй ухран гарахдаа Жинь Чуаний өөдөөс хэлээ гаргачихаад зарц эмгэдээ дагуулан арилж өгөв. Дуулгат гудамжны хаалганд тулж ирвэл Ши Рэнь үүд түшин зогсож байхдаа Бао Юйг хараад инээв. Бодвол мэнд ирлээ гэж баяссан бололтой.

-Чамайг юунд дуудав.

-Гойд юмгүй. Намайг хүрээлэнд ороод алиалж маргазанав гэж анхааруулж, сургаал хэлж байна.

Тэр хоёр ийн ярилцаад Жя Мүгийнд оров. Тэнд Дай Юй байхыг хараад Бао Юй: “Чи хаана байвал сайн бэ” гэж асуусанд цаадах нь” надад Шяо Шян Гуань хороонд байх зүгээр юм шиг санагдаад байна. Би тэр нэгэн муруй хашлага, бөөн хулсанд халхлагдаад, бусдаас далд сэлүүн байдагт нь дуртай” гэсэнд Бао Юй алга ташиж инээн: “Миний санаанд нийцлээ. Би ч мөн чамайг тэнд суулгах гэж байв. Би өөрөө И Хун юань хүрээнд сууна. Бид хоёр ойр бөгөөд сэлүүн болно” гэв. Тэр хоёрын зөвшиж байтал Жя Жөн хүн явуулж Жя Мүд хэлсэн нь, хоёр сарын 22 бол өлзийт өдөр тул хүүхэд охидыг нүүлгэн оруулж болно. Ойрын хэдэн өдөр хүн очуулаад цэвэрлүүлмээр байна гэжээ. Түүнээс И Хун юань хүрээлэнд Бао Чай, Шяо Шян Гуань хороонд Дай Юй, Жүй Жиньлөү асарт Ин Чүнь, Чю Шуан бичгийн гэрт Тань Чүнь, Ляо Фөншюань вань тагтад Ши Чүнь, Дао Шян Цүнь тусахад Ли Вань, И Хун Юань хүрээлэнд Бао Юй тус тус суух болж, газар бүрд хоёр эмгэн, дөрвөн шивэгчин нэмж, дор бүрний нь хөхүүл эх, шадар шивэгчингээс гадна бас тусгай цэвэрлэгч хуваарилж өгөв.

22 болоод цугаар нүүн очсонд, хүрээлэнгийн дотор агшин зуур хуар цэцэг, торго дурдан алаглаж, уд найлзуур салхинаа нахилзаад урьдын уйтгарт явдлыг мартуулав гэсэн үүнийг үл өгүүлэн өгүүлэх нь:

Бао Юй энэ хүрээлэнд ирснээс хойш сэтгэл тун ханамжтай болж, сэтгэл санаа нь тайвшран, элдэв юм бодолхийлэхийг болив. Өдөр бүр эгч дүү нар зарц шивэгчин нарын хамт бичиг үзэж, эсвэл шатар тоглож ятга хөгжим чавхдаж, зураг зурж, шүлэг бичиж, гарди галбингаа хатгаж, өвс ноцолдуулж, цэцэг зүүж аяархан дуулж, сэмхэн гиншиж, үсэг задалж, тоо сувих¹ зэрэг хийхгүй юмгүй болжээ. Энэ бүхэн ихэд тааламжтай болов. Түүний зохиосон дөрвөн цагийн тэмдэглэл гэгч шүлэг нь хэдийгээр төдий сайн биш боловч бас ч мөн үнэн юмыг бичсэн ажээ.

                “Хаврын шөнийн тэмдэглэлд” өгүүлсэн нь

Туяархаг торгон үүл, цацарт энгээрээ дэлгэгдээд

Тэртээх гудамжнаас мэлхийн дуу бүдэг сонсогдном

Дэрний дэргэд чимээгүйхэн болж гэгээвчийн цаана бороошоод

Дэлгэрэх хаврын өнгө тодорч зүүдний хүнийг санагдуулнам

Туналзан мэлмэрэх нулимс хэнээс болж урсана вэ

Тормогонон тормолзох Бадмаагийн зовнил миний төлөө ууралнам

Дагуул шивэгчин хараахан угаас эрх танхи сураад

Даарч ядан хөнжлөө хумивч өгүүлэх, инээх нь олон

                “Зуны шөнийн тэмдэглэлд” өгүүлсэн нь

Ажилд зүдэрсэн сайхан хүний шөнийн зүүд урт

Алтан чингэлэгийн тоть шувуу цай усыг дууднам

Гэгээвчээр тусах тэргэл саран ордны толийг нээлгэж

Гэрт тунарах арцны үнэр харшийн хүжсийг анхилуулнам

Бор хув хундаганд асгарах лянхуйн шүүдэр нударнам

Болор шилэн хашлагад хурах уд модны салхи сэрүүн

Усны мухлагийн энтээ тэнтээ чи торго дэрвэлзэхүйеэ²

Улаан асрын орхиул эвхэгдэн үдшийн чимэглэл хураагдана

“Намрын шөнийн тэмдэглэлд” өгүүлсэн нь

Улаан сөлийн өрөөний дотор үймээн шуугиан тасарч³

Ургах сарны тунарах гэрэл улбар хөшгийг нэвтэлнэ.

Хөвдөд бүрхэгдсэн чулууны ангал унтсан тогорууг агуулаад

Хүрээнээс баагисан уянгатын шүүдэр үүрлэсэн хэрээг норгоно

Хучлагыг зөөгч шивэгчин ирэхүйеэ алтан гарди суниаж⁴

Хатавчийг түшигч хүн явахад охьюу ногоон цэцэг зулгарна⁵

Үдшийн гүнд үл унтах нь архидаж цангасны учир

Унтарсан галыг дахин шилээбэрдэх нь цай чануулахыг хүсэв

                “Өвлийн шөнийн тэмдэглэлд” өгүүлсэн нь

Цэцэг нойрмоглож, хулс зүүдлээд гурван жин болтол

Цэлмэн хивс, өдөн хөнжилд нойрсож үл чадав

Хүрээ дүүрэн нарс сүүдэрлээд тогоруу ганцаар харагдаж

Хээр газар дүүрэн цас унаад гургалдай үл донгодов

Бяцхан шивэгчний охью ханцуйд шүлгийн урмас хугараад⁶

Бага гүнжийн булган малгайд архины хүч буурав.

Шивэгчин зарц, умд даруулахыг мэдсэн харин ч баярлалтай

Шинэхэн орсон цасыг хамж түргэн зуур цай буцалгав.

Бао Юйн дэмий шиншихийг үл өгүүлэн өгүүлмүй. Тэр үед нэгийн зэрэг бялдууч эр, энэ хэдэн бадаг шүлгийг Рун Гуофү ордны арван хоёр гаравхан настай агь зохиосныг үзүүт хуулж аваад газар бүхэнд магтан гайхуулав. Бас нэгэн бүлэг хөнгөн завхай залуус, түүний доторх ганган хээнцэр, этгээд үгсийг нь сонирхон дэвүүрийн хавтаснаас эхлээд байшингийн хананд бичиж, дахин давтан уншиж бахдан сайшаав. Түүнээс хойш хүмүүн ирж, шүлэг гуйж бичүүлэх буюу яаж бичихийг асууж, зарим нь зураг зуруулсанд Бао Юй бүр омогшиж, өдөр турш гадуур энэ тэрийг хөөцөлдөнө. Гэтэл зүв зүгээр байтал хэрэг мандах алийг тэр гэхэв.

Нэг өдөр гэнэтхэн дотор нь эвгүйцээд энэ ч таарамжгүй, тэр ч зохимжгүй оргиод гаран орон бухимдав. Хүрээлэнд байгаа охид бол юу ч мэдэхгүй бурхан цагаан сэтгэлтэй, сууж хэвтэхдээ ч эрээлдэггүй, шоглож хөхрөлдөхөд ч уурлаж уравганадаггүй тул Бао Юйн бодол сэтгэлийг яаж мэдэж болох вэ. Бао Юй бухимдаад хүрээнд тогтох дургүй болж, гадаа явж, юм үзэхийг бодсон ч санаснаар болохгүй болохоор яах учраа олохыг болив. Энэ байдлыг Мин Янь ойлгоод, түүний сэтгэлийг яаж сэргээхээ байн дахин бодож үзээд, даруй номын дэлгүүрт очиж эрт эдүгээгийн үлгэрийн ном авчирч уншуулахаар шийдэв. Фэй Янь, Хө Дө, Ү Зө Тянь, Ян Гүйфэй нарын “Сул шаштир”⁷ Дуурсхалт үлгэрийн тоглолтын дэвтэр⁸ зэрэг номыг худалдан аваад Бао Юйд өргөн барив. Түүнийг хараад Бао Юй ховор эрдэнэ олсон мэт баярлав. Мин Янь:

-Хүрээлэнд авч орж болохгүй. Хүнд мэдэгдвэл толгой даахгүй хэрэг болно гэж захив. Бао Юй яахин авч орохгүй байж чадах вэ. Гэсэн ч, утга зүй нь яруу хэдэн ном сонгон авч ороод орныхоо дээр нуун тавьж, хүнгүй үед авч уншина. Бусад номыг бичгийн гэрт нуув. Тэр өдөр гурван сарын дунд угаалга⁹ тохиолдсон учир өглөөний хоолны дараа “Хуй Жэньжи” бичгийг¹⁰ авч Чинь Фангийн гүүрний цаадах тоорын цэцгийн дорх нэгэн чулуун дээр очиж суугаад үг бичгийг эхнээс нь үзэж: “Зулгарсан цэцэг жигдрэн эгнэв” гэсэн үгсийг хартал гэнэт хуй босон модон дээрх нэг атга тоорын цэцгийг бутраан тэр хавийг нэлэнхүйд нь үртсээр бүрхэв. Бао Юй хувцсаа гөвөн, газраар унасныг нь гишгэхгүй гэж түүж аваад нуурын хөвөөнд очиж усанд цацав. Тэдгээр цэцгийн бутархайнууд усан дээр хөвж, хэлбэлзэн халбалзсаар Чинь Фангийн гүүрний доогуур орон одов. Бао Юй орчныг ажиглан харвал, энд тэндгүй л цэцгийн тасархай үзэгдэхэд гайхширан байтал ард нь хөлийн чимээ гарч “Чи энд юу хийж байгаа юм бэ” гэхэд нь эргэн харвал Дай Юй ирж явав. Тэрбээр цэцэгт алчуур мөрлөөд, тэрүүн дээрээ торгон уут тавиад цэцгийн хээтэй шүхэр барьсан ажээ. Бао Юй инээж: “Чи яг сайхан таарч ирлээ. Чи энэ бутарсан цэцгүүдийг цуглуулж аваад тэр усанд хая. Би сая баахныг түүж ус руу хаясан” гэсэнд цаадах нь: “Усанд хаях муу. Эндэхийн ус цэвэр боловч урсаж очсон газар нь хүн амьтан юү эс байхав. Мөн цэцгийг ч бузарлах байх. Тэртээ буланд миний нэг цэцгийн бунхан бий. Одоо чи эднийг шүүрдэн авч торгон уутанд хийж аваад тэнд булчих. Яваандаа шороонд шингээд ариудна гэв.

Бао Юй урамшаад: “Би номоо тавьчихаад ирье. Тэгээд хоёул түүж цэвэрлэе” гэв. Дай Юй: “Юун ном бэ” гэсэнд цаадах нь номоо нууж “Өө тийм, “Ер дунд”, “Их Суртахуй”¹¹ төдий юм гэсэнд: “Чи бас намайг залилах санаатай юу. Үнэнээ хэлээд надад үзүүлбэл дээр юм бишүү” гэв. Бао Юй: “За охин дүү минь, би чамаас нуух учиргүй. Чи үзээд хүнд л хэлж болохгүй. Энэ бол адбиш сайн зохиолууд. Чи хэрэв үзвэл, хоол ундыг ч мартана” гэж хэлээд гар дээр нь тавив. Дай Юй цэцгийн сав мэтээ газар тавиад, номуудыг авч үзвэл, машид сонин санагдсан тул будаа чанахын хэр бололгүй гарчгуудыг уншвал үг өгүүлбэр нь гайхалтай, үнэр амт нь аманд амтагдах шиг болоод, үзэх тусам сэтгэл татаж, зарим хэсгийг нь шууд цээжлэв. Бао Юй: “За дүү минь, ямар байна даа” гэсэнд цаадах нь толгой дохиход нь “Би бол өвчин зовлон ихтэй хүн. Чи бол төр гүрнийг эвдэх зүстэй хүн¹²” гэхэд, Дай Юйн царай чихээ хүртэл улайж, атирсан хоёр хөмсөг нь агшин зуур дээшилж, инээмсэглэсэн хоёр нүд нь дүгрэглэмэгц улбар хацарт нь хилэн тодорч, энгэсэгтэй царай нь хувьсгээд, хуруугаар чичин:

-Үхлээ эрсэн чи, ёс бусын юм ярина уу. Зүв зүгээр байгаад эдгээр самуун сарьдаг эгшиг дууллаар дур гутаан чалчиж, намайг доромжилж байна уу. Би нагац аав, ижийд хэлнэ. Энэ чинь доромжлол шүү гэхдээ зовхи нь улайгаад цааш эргэн одов. Бао Юй сандран ухасхийж хориглон:

-Дүү минь ээ, намайгаа өршөөж хайрла. Би чамайгаа яалаа гэж санаатай доромжлох вэ дээ. Хэрэв тийм бол энэ нуурт унаж, лаг мэлхийн хоол болоод яст мэлхий болж хувилаад хожим хойно чамайг “Тэргүүн зэргийн үнэмлэхүй танаа”¹³ болж, өтөлгөө насандаа баруун тэнгэрт очих цагт би бунхан дээр чинь очиж, нэг насаараа гэрэлт хөшөөгий чинь үүрье” гэсэнд, Дай Юй писхийтэл инээд алдаад, нүдээ нухлан:

-Өчүүхэн муу зүрхтэй байж бас дэмий чалчинаа. “Мөнгөөр бүрсэн тугалган жад”¹⁴ юмаа чи гэхэд Бао Юй тайтгаран инээмсэглэж:

-Чиний энэ чинь бас юү гэсэн үг вэ. Би бас очиж хэлнэ дээ гэсэнд Дай Юй:

-Чи нүд хүрвэл бүх хуудсыг цээжилнэ гэдэг бол би яагаад нэг ширвэж харахад арван мөр үзэж болдоггүй юм бэ гэв. Бао Юй номоо аваад “Тийм юм яриад яах юм. Түүний оронд хурдхан цэцэг түүж тэнд аваачиж булсан дээр” гээд хоёул зулгарсан цэцгүүдийг түүв. Тэд цэцэг булаад дуусаж байтал Ши Рэнь хүрээд ирэв.

-Чи хаана очив. Би эрээд… Тэгтэл чи энд ирсэн байжээ. Тэр гэрийн настай далаоегийн бие чилээрхэж гэнээ. Эгч нар мэнд мэдэж, эргэхээр явчихлаа. Лао тайтай чамайг бас ир гэж байна. Шалав харьж, дээл хувцсаа соль гэсэнд Бао Юй яарч Ши Рэний хамт харихаар явсныг үл өгүүлэн өгүүлэх нь:

Түүнийг явсны дараа Дай Юй, эгч дүүс нь юманд яваад гэр нь эзгүйг сонсоод, уйтгарлан буцаад Ли Шян Юань хүрээлэнгийн гадаа хүрвэл тэндээс лимбийн сайхан эгшиг урин зөөлнөөр сонсогдоно. Энэ бол мөнөөх дуурийн охидын боловсруулж байгаа шинэ бүтээл гэдгийг мэдээд Дай Юй сонсоод ганц хоёр үг бадаг тогтоож авсны дотор “Харахад сайхан хүрэн булбарай улаан газар бүхнээ дэлгэрэв. Ийм сайхан атлаа цөм эвдэрсэн худаг, нурсан хэрэмд дарагдана” гэсэн нь нүднээ харагдах мэт болно. Дай Юй энэ бүхнийг сонсоод, сэтгэл нь хямарч, цаашлан сонсвол, “Сайхан өглөөний гоёмсог өнгө арга барагдуулах цагт сэтгэлийг амраах баярт хэрэг хэний хашаанд байна вэ” гэхэд улам гайхан дотроо” Урьд үзсэн шинүүдэд бас сайхан утга уянга бий. Харамсалтай нь, ертөнцийн хүн гагцхүү ший үзэхийг мэдэхээс биш доторх амт шимтийг нь аль хэр ухаардаг юм болдоо гэж бодоод цаашлан хэрэгтэй, хэрэггүй юм сонссоноо бүр урам нь хугараад чагнахаа больдог ч юмуу гэтэл “Ганцхүү чиний цэцгийн бие сайхан хүсэл, ус мэт урсан өнгөрөхийн учраа”¹⁵ гэж дуулах сонсогдоно. Сэтгэл нь улам уймран байтал “Чи бол тансаг гэрт дур биеэ хөөрхийлүүлнэ” гэхийг сонсоод бүр эргүү мангуу болох мэт болж, гуйвлан явсаар нэг чулуун дээр очиж суув. Санаанд нь “Цэцгийн бие сайхан хүсэл, ус мэт урсан өнгөрөх” гэсэн найман үг тодорч, ер амтагдах ч шиг болно. Бас урьд өдөр нь уншсан хуучны шүлэг доторх “Ус урсан цэцэг зулгарахын алин нь ч гунигтай” гэсэн мөр бодогдов. Бас нэг дуулалд “Ус урсан, цэцэг зулгарч хавар өнгөрөхүйеэ тэнгэрийн дор хүний орчлонд”¹⁶ хэмээх мөр байсан ба саяхны үзсэн “Ши Шянжи” бичигт бас “Цэцэг зулгарваас урсах усан улаан, илүүц зовнил түм бумаа” гэсэн үгс байсан нь сэтгэлд тодорч бүх мөр бадаг нэг дор цугларах мэт болно. Энэ бүхнийг нарийвчлан бодвол санаандгүй зүрх нь өвдөж, сэтгэл нь хөвхөлзөн, нүдэнд нь нулимс хурав. Тайтгарах аргаа олж ядан байтал араас нь нэг хүн сэмхэн хүрч ирээд мөрөнд нь зөөлхөн гар хүрсэнд эргэж харав. Чухам хэн байсныг мэдье гэвэл дараах бүлэгт үзэгтүн!

Тайлбар:

1. Тоо сувих-Архины урмыг хөгжөөх нэг зүйлийн наадам. Нэг хүн нь гарын алгандаа гуулин зоос буюу буурцаг зэрэг гарын үзүүрт байгаа ямар нэгэн жижиг хэмжээтэй зүйлсийг атгаж, дан тоо ба давхар тоо, эсвэл чухам хэд байгааг бусдад таалгаж, таагаагүй хүнийг архиар торгодог.

2. Чи торго дэрвэлзэхүйеэ-Эртний Чи улсын торго бол онц сайн байснаас хожмын хүмүүс нарийн сайн гэж хэлдэг заншилтай болжээ. Энд бол торгон дэвүүр дэрвэлзэж байгааг дүрсэлжээ.

3. Улаан сөлийн өрөө-Бао Юй нар их үзэсгэлэнт хүрээлэнд нүүж очихоос өмнө сууж байсан өрөөндөө өөрсдөө өгсөн нэр.

4. Алтан гарди суниаж-Алтан гардийн зурагтай хатгамал бүхий ор дэр дэлгэгдэв гэсэн дүрслэл.

5. Охью цэцэг зулгарна-Охью бол хар ногоон өнгө. Хятад үндэстний эртний шүлэг зохиолд энэ бол бүсгүй хүний толгойн заслыг хэлж байна. Охью цэцэг зулгарна гэвэл бүсгүй хүний унтахыг хэлнэ.

6. Охью ханцуй-Үүгээр хүйтэн сэрүүн, жихүүнийг дүрсэлдэг. Тиймээс охью ханцуй гэвэл хүйтэн ханцуй гэсэн үг ажээ.

7. Фэй Янь нарын “Сул шаштир”-Энэ зохиолын Фэй Янь бол Зу Фэй Янь юм. Зэ Тиян нь Ү Зэтиян юм. Энэ хоёрыг тавдугаар бүлгийн тайлбараас үзэгтүн. Хэй Дэ бол Хан улсын үеийн нэгэн хатан. Юй Хуань гэдэг нь Тан Шюэ вань Зүн хааны хатан Янь Хүйфэйн багын нэр. “Сул шаштир” бол түүхэнд тэмдэглээгүй явдлыг түүхчилсэн ном юм. Олонх нь, өнгө сэтгэлийн амьдралтай холбоотой байдаг.

8. Дуурсхалт үлгэрийн тоглолтын дэвтэр-Хөгжим, жүжгийн зохиол.

9. Сарын дунд угаалга-Хятад үндэстний эртний үед, арван өдөр бол нэг удаа угааж цэвэрлэх хугацаа юм. Түүнийг угаалгын өдөр гэдэг байв. Дунд угаалга гэдэг нь сарын дундуур болсон угаалгыг хэлнэ.

10. Хуй Жэнжи бичиг-Тан улсын Юань Жэний зохиосон дуурсхалт үлгэр. Бас “Ин Ингийн шаштир” гэнэ. Хожим Юань улсын зохиолч Ван Шифү өөрчлөөд “Ши Шянжи” гэдэг хөгжимт жүжиг болгожээ. Энэ зохиолд оюутан Ван Шэн, Эзэн дээд сайд Цүй Шян Гөгийн охин Цүй Ининтэй янаг сэтгэлтэй болж, шивэгчин охин Хуан Нянгийн дэмжлэгээр феодалын ёс суртахууны элдэв хүлээснээс ангижран эцэст ханилсан учрыг бичжээ.

11. “Ер дунд”, “Их суртахуй”-“Ёслолт номын” доторхи хоёр хуудас. Сүн улсын Зу Ши үг үсгийг тайлбарлаад Мэнз болон “Шүүмжлэлт өгүүлэлтэй” нийлүүлэн “Дөрвөн бичиг” болгожээ.

12. “Өвчин зовлон ихтэй хүн”, “Гүрэн төрийг эвдэх зүстэй хүн”-Энэ бол Ши Шянзи доторх хоёр өгүүлбэр. Нэг нь Зан Шэнг дүрсэлж, нөгөөх нь Ин Инг дүрсэлжээ.

13. “Тэргүүн зэргийн үнэмлэхүйт анаа”-Хаанд итгэгдсэн тэргүүн зэргийн сайдын хатан

14. “Мөнгөөр бүрсэн тугалган жад”-Ши Шянзид байгаа үг. Үзэх нь сүрхий боловч үнэндээ хэрэггүй эд гэсэн утгатай.

15. “Гагцхүү чиний цэцгийн бие сайхан хүсэл, ус мэт урсан өнгөрөхийн учир”-Энэ бол Му даньтин “зохиолын доторх До Линянгийн хаврын гунигласан дууллын үг. Энэ зохиол бол Мин улсын Тан Шянь зугийн зохиосон дуулалт жүжиг. Бас “Дахин амилсан үлгэр” гэнэ. Жүжгийн дотор Нан Ан газрын тайж Ю түшмэл До Баогийн охин До Ли ниян зүүдээр оюутан Лю Мэнмэйтэй учраад, сэрсэнийхээ дараа сэтгэлийн өвчтэй болж үхээд, гурван жилийн дараа Лю Мэнмэйг Нан Ан газар эмч хийж байхад мөнөөх До Линиян амилаад тэр хоёр ханилсан тухай зохиолыг бичиж, сайн дурын янаг дурлалыг эрхэмлэн феодлын ёс суртахууныг шүүмжилжээ.

16. “Ус урсан цэцэг зулгарч хавар өнгөрөхүйеэ тэнгэрийн дор хүний орчлонд”-Энэ бол өмнөд Тан улсын сүүлийн эзэн Ли Юйн зохиосон “Лан Туша” хэмээх дууллын доторх хоёр өгүүлбэр.