“Улаан асрын зүүд” хэмээх эл зохиол бол Хятадын эртний сонгодог уран зохиолын гэрэлт хөшөө юм. Номыг зохиогч ЦаоШюэчиньийм гайхамшигт зохиол бичиж чадсан нь тvvний төрөлх авьяас чадвар, мэдлэг боловсролтой холбоотойгоос гаднатуйлын баян чинээлэг байснаа туйлын ядуу зүдүү байдалд орсон амьдралын нөхцөл байдлынх нь өөрчлөлттэй нь холбоотой байсан юм. ЦаоШюэчинийөвөө нь Манж Чин улсын КанСиДи буюу Энх амгалан хааны үед хааны хайр итгэлийг гүн хүлээсэн хvн байжээ. Гэвч хожим нь Цаоовогтын ноён зэргийг нь хурааж, эд хөрөнгийг нь хураан авснаар тэднийх нь өмнөд нутгаас Бээжин хотноо нүүж ирсэн. Залуу насандааЦаоШюэчинь хvний амьдралын жаргал зовлонг бүхнийг үзэжөнгөрүүлжээ. Өтлөх насандаа ЦаоШюэчинь Бээжин хотын баруун дүүрэгт туйлын ядуу амьдарч байх үедээ “Улаан асрын зүүд” хэмээх алдарт зохиолоо бичиж эхэлсэн. Гэвч 80 бүлэгбичээд хүнд өвчлөн дахин үзэг барьж чадсангүй байсаар насан эцэслэжээ.

“Улаан асрын зvvд”-ийг бас “Чулуун тэрийн тэмдэглэл” гэж нэрлэдэг.ЦаоШюэчинь зохиолоо бичиж дуусгахаас өмнө, амьд сэрүүн байх үед нь гар бичмэлээр олон нийтийн дунд өргөнөөр тархсан байлаа. Тvvнийг нас барсны дараа Гао Э гэдэг нэртэй бичгийн хvн ЦаоШюэчинийзохиолын санааг төсөөлөн бодож, 40 бүлэг нэмжээ.

Зохиогч: ЦАОШЮЭЧИНЬ ГАО Э

Хорин нэгдүгээр бүлэг

МЭРГЭН ШИРЭНЬ ЭРХ ЗАНГААР БАО ЮЙГ ЯТГАЖ, СЭРГЭЛЭН ПИН ЭР ЗӨӨЛӨН ҮГЭЭР ЖЯЛЯНИЙГ АВРАВ

Өгүүлэх нь: ШыШянюнь хөхөрсөөр гүйн гарч ирээд, Дай Юйг хойноосоо ирэхээс айж явтал Бао Юй гүйцэж ирснээ: “Гүйж байж бүдэрч унав даа” гэж сануулав. Төдөлгүй Дай Юй хүрээд ирсэнд Бао Юй хаалга алдлаад: “Энэ удаа түүнийг уучилчих” гээд инээв. Дай Юй: “Түүнийг уучилснаас үхсэн дээр” гэв. Түүнийг нэгэнт хоригдон байгааг хараад ШыШянЮнь: “Энэ удаа намайгаа уучлаарай. Эгч минь” гэж хэлэх агшинд БаоЧай хүрч ирээд:

-Би та нараас гуйя. Бао Юй дүүгийн нэр, нүүрийг бодоод та нар больчихоо гэсэнд Дай Юй:

-Та нар үгээ нэгтгэж, намайг элэг доог болгох нуу гэж асуухад нь Бао Юй:

-Хаанаас даа, хэн чамайг амьтны доог болгох вэ. Чи түүнийг шоглоогүй бол тэр чамд юм хэлж чадахгүй шүү дээ гэв.

Тэднийг ийн маргалдаж байхад хүн ирж: “Хоол идэцгээ” гэж хэлсэнд тэд тийш явцгаав. Урд өрөөний тэнд очиход нь нэгэнт зул өргөх үе болсон тул Ван фүрэнь, Ли Вань, ФөнЖе, Ин, Тань, Ши эгч дүү нар цөм Жя Мүгийн дэргэд ирчихсэн байсанд цөмөөр жаахан ярилцаж байгаад байр, байр руугаа явцгаав. ШянЮнь ч Дай Юйгийн өрөөнд ирж унтав. Бао Юй тэр хоёрыг хүргэж өгөөд, араас нь ШиРэнь ирж шаардсан учир харьж унтав. Өглөө үүр цаймагц босож, дээлээ нөмрөн Дай Юйн өрөөнд оров. Энэ хэр ЗиЖюань, ЦүйЛю хоёр харагдахгүй, Дай Юй, ШянЮнь хоёр унтсаар байв. Дай Юй улаан дурдан хөнжлөөр биеэ чанга ороон амарлингуй тайван унтана. ШянЮнь атга дүүрэн хөө хар гэзгээ, дэрний хажуу руу унжуулж тоорын хээтэй улаан чисчүү хөнжлийн хэсэгхэнээр өвчүү төдийхнөө хучаад хоёр булбарай цагаан гараа ил гаргасанд хос алтан бугуйвч нь ил харагдана. Түүнийг хараад Бао Юй санаа алдаж, “Унтавч бас овживгүй ээ. Хэрэвзээ салхи цохичихвол мөр дал өвдлөө гэхгүй л юм байх даа” гээд хөнжлийг нь сэмхэн татаж хучив. Энэ үед Дай Юй сэрж, гаднаас хүн орж байх шиг санагдсанд Бао Юй л байх гэж бодоод харвал, үнэхээр тэр зогсож байсанд: “Өдий эрт энд гүйж ирж юу хийнэ” гэсэнд Бао Юй: “Үүнийг эрт гэдэг юм уу. Чи босоод хар л даа” гэхээр нь: “За тэгвэл чи гарч бай. Бид хувцаслая” гэв.

Бао Юйг үүдний өрөөнд ормогц Дай Юй босож ШянЮнийг сэрээж хувцаслаж дуустал нөгөөх нь буцаж орж ирээд толины дэргэд суув. Энэ үед ЗиЖюань, Цүйлю хоёр орж ирэнгүүт ус цас зөөж, тэдний нүүр гарыг угаалгав. Эхлээд ШянЮнь нүүрээ угааж дууссанд угаадсыг аваачиж асгах гэтэл Дай Юй: “Байз. Би наад бэлэн усаар чинь угаачихъя. Бас ус авчрах гээд яах юм бэ” гээд угааж эхлэв. ЗыЖюань хараад үнэрт ус авч өгөхөд Бао Юй: “Хэрэггүй, энд байна” гэв. Тэдний угааж арчиж байхыг хараад ЗыЖюань ярвайж: “Хэзээ ч энэ муу зангаасаа салахгүй юм” гэв. Бао Юй сонсоогүй юм шиг шүдээ угааж амаа зайлаад. Шянюнийг харвал үс гэзгээ самнаад дуусч байхаар нь “За охин дүү минь гэзэг самнаад аль” гэсэнд цаадах нь: “Ээ энэ горьгүй” гэвэл Бао Юй:

-Чи урьд нь самнаж чаддаг байсан. Одоо яагаад чадахгүй болчихов гэж асуувал ШянЮнь:

-Би одоо нэгэнт мартсан байхаа гэсэнд Бао Юй:

-Би гэрээс гарах биш, тэгсгээд л самнасан болчих л доо охин дүү минь гэхээр нь арга буюу гэзгийг нь самнаж өгөв.

Бао Юй ерөөс малгай өмсөх дургүй. Захын үсээ самнаж, оройны онгон үстэйгээ нийлүүлж шанхалж сүлжээд хэдэн том сувд хэлхэн зүүж үзүүрт нь алтан унжлага уядаг юм. Шянюнь гэзгийг сүлжиж байгаад,

-Энэ сувднууд чинь юу вэ. Гуравхан болоод бас нэг нь биш болж дээ. Өөр сувд байна. Миний мэдэхээр бүгд адилхан л байсан юм. Бусад нь яасан юм бэ гэсэнд Бао Юй:

-Нэгийг л лав хаясан юмдаг гэсэнд Шянюнь:

-Яасан бэ, гадуур явж байж хаяад хүний олз болгосон уу гэсэнд Дай Юй сонсоод, хүйтнээр инээн:

-Үнэхээр гээсэн юм болов уу даа. Хүнд өгсөн үү, тэгсэн бол авсан хүн нь өдийд нэг юманд шигтгээд авсан биз гэв.

Бао Юй дуугарсангүй. Толины тавиурын хоёр талаар тавилсан засал чимэглэлийн хайрцаг савыг эргүүлж тойруулж үзэж байснаа, энгэсэгний савыг атгаад авав. Шянюний нүдийг хариулж байгаад амандаа хийчих санаатай ажиж байтал өнөөх нь мэдчихээд гарыг нь цохиж хайрцгийг алдуулаад,

Энэ өөдгүй муу зангаа хэзээ хаях юм бэ гэж асуув. Тэднийг ийн ярилцаж байтал ШиРэнь орж ирээд Бао Юйг харвал гар нүүрээ угааж гэзгээ самнасан байхаар нь буцаж хариад угааж арчиж эхэлтэл БаоЧай орж ирээд: “Бао Юй дүү хаачив” гэж асуусанд цаадах нь хүйтнээр инээмсэрч “Бао Юй дүүд чинь гэртээ суух чөлөө яаж байх вэ дээ” гэв. Энэ үгийг сонсоод БаоЧай бодлогоширсонд ШиРэнь шүүрс алдаад: “Эгч дүүс эвтэй найртай явахад бас нэг хэмжээ дамжаа байх хэрэгтэй. Өдөр шөнөгүй зууралдаж байх ёс хаана байна вэ. Яаж ч сануулаад үг авах байтугай, сонсох ч хүсэл алга” гэхэд нь БаоЧай дотроо энэ шивэгчин охиныг харин андуу ташаа үзэж болохгүй. Хэлж ярихаас нь үзвэл нилээд ухаантай шүү гэж бодох зуураа ханзан дээр сууж энэ тэрийг ярих далимдаа түүний нас жил, нутаг усыг нь сонирхоод үг яриа, ухаан бодлогыг нь хянаж үзээд хүндэтгэх сэтгэл төрөв. Энэ үед Бао Юй ч орж ирэв. БаоЧай ч зөрж гарав.

-Энэ БаоЧай эгч чамтай их шимтэнгүй ярьж байснаа намайг үзмэгц гараад явчихав гэж асуусанд ШиРэнь дуугарсангүй. Дахиад асуухаар нь, ШиРэнь:

-Надаас асуугаад яахав, би та нарын явдлыг мэдэхгүй шүү дээ гэхэд нь Бао Юй түүний царай хуучинтайгаа адилгүй байгааг ажиглаад “За яагаад уурлачих вэ” гэсэнд цаадах нь хүйтнээр инээж:

-Би тийм сүрхий уурладаггүй шүү дээ. За чи харин өнөөдрөөс эхлэн энд битгий орж ир. Чамайг арчлах хүн байгаа болохоор намайг зарах хэрэггүй. Би Лао тайтайг арчилж тойлно гэж хэлээд ханзан дээр гаруут нүдээ аниад хэвтэв.

Түүний үгийг сонсоод баахан гайхсанаа өөрийн эрхгүй гуйж аргадав. Яаж ч гуйгаад ШиРэнь огт тоосонгүй. Энэ үед ШөЮэ орж ирэв. Түүнээс: “Энэ эгч чинь яачихваа” гэсэнд цаадах нь: “Би яаж мэдэх вэ. Чи өөрөөс нь асуу. Тэгээд мэдэж ав” гэв. Бао Юйн урам хугарч: “Намайг тоох хүн алга. Би бас унтана” гээд ханзнаас буугаад орон дээр гарав. ШиРэнь баахан чагнавал тэрбээр жаахан хурхирч байгаад бүрэн унтах шиг болохоор нь нөмрөг авч дээр нь тавив. Тэгтэл шурдхийн нөмрөгийг авч шидээд унтсан дүр үзүүлэв.

-Чи битгий ундууц. Өнөөдрөөс эхлээд би ч явахаа бодож, чамд үг хэлэхгүй гэсэнд Бао Юй босож суугаад:

-Би яасан юм бэ. Чи юү гэж ятгаад байгаа юм бэ. Би чамайг яагаа ч үгүй. Тэгтэл чи яагаад гөлрөөд хэвтээд байгаа юм бэ. Учрыг нь олоогүй байтал одоо бас намайг ундууцлаа гэнэ. Би ямар үгээр намайг ятгасныг сонсоогүй шүү гэв. ШиРэнь: “Сайн мэдэж байгаа юмаа чи надаар хэлүүлмээр байна уу” гэж асуув. Хариу хэлэх гэтэл нэг нь “Жя Мү хоолоо ид гэж байна” гэсэнд Бао Юй үг дуугүй босож яван очиж хам хум хоол идсэн болоод буцаж ирэв. Харвал, ШиРэнь үүдний өрөөний ханзан дээр унтаж, ШөЮэ хажууд нь суугаад цаасан даалуугаар оролдож байв. Тэр хоёр маш дотно байдгийг Бао Юй мэдэх учир тэднийг ойшоолгүй шууд дотор өрөөндөө оров. ШөЮэ хойноос нь орж ирсэнд Бао Юй: “Аймшиггүй үл зүдээнэ” гээд цааш түлхэв. ШөЮэгийн инээд нь хүрээд гарч хоёр бяцхан шивэгчин дуудаж оруулав.

Бао Юй нэгэн бичиг авч харж байгаад ус уух санаатай өндийвэл бяцхан шивэгчин үүдэнд зогсож байв. Тэдний нэг гайгүй царайлаг шивэгчингээс: “Чиний нэр хэн бэ” гэсэнд цаадахь нь “Шян” /анхилмал/ гэсэнд нөгөөх нь: “Хуй Шян” /Цахирмаагийн анхилмал/ гэв. Бао Юй: “Та нарт хэн ийм нэр өгсөн юм бэ” гэж асуусанд Хуй Шян “Миний угийн нэр ЮньШян /Харборын анхилмал/ гэдэг. Хуань эгч /ШиРэнь/ хэлж өгсөн юм гэсэнд Бао Юй: “Хуй чи /Чивэл муу/ гэсэн бол яах вэ. Чи эгч дүү хэдүүл вэ гэсэнд “Дөрвүүл” гэж хариулав. Цаашлуулж “Чи хэд дүгээр нь вэ” гэсэнд “Би дөрөвдүгээр нь” гэв. Бао Юй:

-Чи маргаашаас эхлэн Сы Эр /Дөрөвдүгээр/ гэгтүн. Хуй Шян, Лань Чи /Цахирмаагийн үнэр/ гэх хэрэггүй. Тэдгээр хуар цэцэгтэй зүйрлэж болох хэн байна вэ. Битгий тэр сайн нэр, сайхан овгийг гутаагтүн гээд түүгээр цай аягалуулав.

Түүний яриаг үүдний өрөөнөөс ШиРэнь, ШөЮэ хоёр баахан чагнаад амаа дарж хөхрөлдөв.

Энэ өдөр Бао Юй гэрээсээ гарсангүй. Ганцаар бухимдахдаа хааяа ном бичиг эргүүлж уйтгараа сэргээн бас бийр бэхээр оролдож, хүн амьтныг ч дуудсангүй, ганцхан Сы Эрээр асруулав. Энэ Сы Эр нь сэргэлэн охин байсан тул Бао Юй түүнийг шадар хэрэглэхийг үзээд элдэв арга сүвэгчлэн сэтгэлийг нь татахаар оролдож байв. Оройн хоолны дараа Бао Юй хэдэн хундага архи уусанд нүд нь сүүмийж, царай нь улайв. Урьд нь бол ШиРэнь зэрэг олон хүнтэй инээлдэн наадаж их наргиантай байдаг байв. Гэтэл энэ өдөр нам гүмхэн, ганцаар дэнгийн дэргэд урамгүй сууна. Найз нөхдөө эрж олъё гэвэл, тэд нийлэн зориг орж хожим нийтэд үглэж яншихаас болгоомжлов. Хэрэв дэгтэй хүн болж, тэднийг загнаж, сүрдүүлье гэвэл даанч хайр найргүй хандсан болох мэт санагдав. Тэгээд нэг мөсөн сэтгэл юүгээ чангалж, “Тэд цөм үхсэн ч би бас амьд явна” гэж бодмогц харин ч үнэхээр таталдах зүйл өчүүхэн ч үгүй болоод дотор нь онгойв. Тийнхүү Сы Эрийг дуудан, лааны голыг хайчлуулж, цай хийлгээд өөрөө “НаньХуажин” хэмээх бичгийг1 үзэж хавсралт хуудасны “Авдар уудлах”2 хэмээх бүлэгт хүрвэл, түүнд өгүүлсэн нь:

…Тийнхүү эрдэмтдийг тэвчиж, мэргэдийг огоорвол их дээрэм даруй дарагдана. Хашийг таягдаж, сувдыг хэмхчвэл бага дээрэм босохгүй. Итгэмжлэл3-ийг шатааж тамгыг хэмхчвэл иргэд сая шударга болно. Дөүг цуцалж, жинлүүрийг хугалбал иргэд нь өрсөлдөхгүй. Дэлхий дахины богдын зарлиг бүхнийг бүрмөсөн устгасан цагт иргэд сая чөлөөтэй өгүүлэлдэх болно. Зургаан эгшгийг4 самууруулж, хуур хөгжмийг устган сохор Куангийн5 чихийг тагласан цагт, ертөнцийн хүний чих сая сонор болно. Утга уянгыг балруулж6 өнгө будгийг саринууланЛижу7-гийн нүдийг цавуудсан цагт ертөнцийн нүд сая гярхай болно. Шугам сундмыг эвдэж, горьтиг зуруулыг орхин Гүн Чүйн8хурууг тасарсан цагт ертөнцийн хүний гар сая уран болно гэжээ.

Энд хүртэл уншаад, урам бах нь оргилон бадарч архины халуунаар бийр авч түүнийг залган бичсэн нь,

Цэцгийг шатааж, заарыг цацсан9 цагт Гүн хүрээлэнгийн хүмүүсийн ятгалгыг сая зогсоож болно. Эрдэнийн хатгуурын10 гоёмсог өнгө төрхийг устгаж, бараан хашийн11 ой билгийг арилган найрсаг сэтгэлийг үгүй болговол Гүн хүрээлэнгийн хүмүүсийг сая сайн муугийн ялгаагүй болгож болно. Тэд нар ятгалгүй болбол сая артир, зэсэд оддын зовнил12 үгүй болно. Гоёмсог дүрийг устгавал янаг амрагийн эрэмцэл үгүй болно. Ой билгийг арилгавал авьяасанд бахдах сэтгэл үгүй болно. Тэдгээр хатгуур, хаш, цэцэг, заар13 гэгч бол цөм цалам хаяж, өгөөж малтагчид учраас ертөнцийн хүмүүсийг балайруулан мунхруулж, ураглан гэнэдүүлэгчид мөн болой гэжээ.

Ийнхүү дээрх бичээсийг залган биччихээд бийрээ тавиж толгой дэр дээр хүрмэгц унтаад шөнө турш юу болсныг бүү мэд. Үүр цайсан хойно сэрээд жаахан хөрвөж байгаад өндийж харвал ШиРэнь хөнжлөө нөмрөлгүй бүхлээр унтаж байв. Бао Юй өчигдрийн яриаг хэдийн мартсан тул даруй түүнийг сэрээн “Ороо засаж хэвт” гэж үглэв. Уг нь ШиРэнь бол Бао Юйг өдөр шөнөгүй охин дүү нартайгаа зууралдан алиа марзан зан гаргаад байхаар нь, шууд хэлэхээр үг авахгүй байх гэж бодоод даруй эрх зан гаргаж сэрэмжлүүлсэн ажээ. Анх бодохдоо, хэдэн цаг их бодоод хагас өдөр болоход эедэнэ гэж санасанд цаадах нь эргэхгүй байсан тул ШиРэний арга мохож, сүүлдээ шөнө ч олигтой унтаж чадахгүй болов. Гэтэл Бао Юй гэнэт ийм байдал гаргасанд сэтгэл нь эргэж гэж бодсон ч зориуд ойшоохгүй царай гаргав. Бао Юй түүнийг тоохгүй болохоор хувцсыг нь тайлах гээд энгэрийн товчийг нь тайлтал цаадах нь гарыг нь түлхээд товчоо товчлов. Тэгэхээр нь, гарыг нь бариад: “Чи ер нь яагаад байгаа юм бэ” гэсэнд ШиРэнь: “Би яагаа ч үгүй. Чиний нойр ханасан бол нүүр гараа угааж үсээ самна. Тэгэхгүй бол чи хождоно шүү” гэсэнд цаадах нь: “Би хаа очих юм” гэж асуув. ШиРэнь,

-Чи надаас асууж яана. Би мэдэхгүй. Хаана очих дуртай бол тэндээ оч. Үүнээс хойш чи бид хоёр хувь хувиа хөөж, тахиа нохой мэт хэрэлдэн амьтны элэг доог болохыг болиё. Чи тэнд очихгүй гэвэл энд Сы Эр, Ү Эр гэгчид чинь байх тул над мэтийн амьтан бол “Сайн нэр, сайхан овгийг гутааснаас” өөр юу байхав гэв. Бао Юй инээж:

-Чи өнөөх өддөгөө мартаагүй л байна уу гэхэд нь,

-Чамтай адилхан, маний үгийг чихэндээ ойртуулдаггүй, үдэш хэлсэнээ өглөө мартдаг хүн бишээ. Би бол зуун жил болсон ч мартахгүй гэж ШиРэнь хэлэв.

Бао Юй түүний эрх зан нүүрээрээ дүүрэн гэрэлтэхийг хараад сэтгэл юүгээ дарж ядан, дэрний нь тэндээс нэг хаш хатгуур авч хугалан хоёр хэсэг болгоод: “Би хэрэв дахиж чиний үгийг тоохгүй бол даруй энэ хатгуур мэт болтугай” гээд шидсэнийг нь ШиРэнь түүж аваад,

-Хар үүрээр босоод ингэж аашлах чинь юү вэ. Миний үгийг сонсоно уу, тооно уу чиний дурын хэрэг гэсэнд Бао Юй:

-Чи ер нь миний дотор яаж цухалдаж байгааг мэдэж байна уу гэж асуув. ШиРэнь,

-Чи бас дотор цухалдахыг мэднээ! Миний дотор ямар байгааг чи мэдэх үү. За хурдан явж нүүрээ угаа гэсэнд хоёул зэрэг босож нүүр гараа угааж үс зүсээ засацгаав.

Бао Юйг дээд өргөөнд орсны дараа Дай Юй хүрч ирээд түүнийг эзгүйг далимдуулан ширээн дээрх бичиг цаасыг нь эргүүлж үзэв. Өчигдрийн номд залгаж бичсэн зүйлийг авч хараад уур, инээд хоёр нь ээлжлэв. Тэгээд бийр авч ингэж бичив.

Аль язгуурын “Нань Хуа” бичгийг хулгайлан хуулж

Аальгүйтэн бийр эргүүлэх нь хэн гэгч вэ?

Алд биеийн мэдлэг дульханд гэмшихгүй харин

Аймшиггүй, муу үгээр бусдыг хадран дайрах юун! гэжээ.

Дай Юй ингэж биччихээд дээд өргөөнд орж Жя Мүд бараалхчихаад Ван Фүрэнийнд очив. Энэ үед ФөнЖегийн охин ЧяоЖе гэнэт өвдөөд, эмч залж, судас бариулахаар үймж байв. Тэгтэл эмч түүнийг сургийг сонсоод: “Олон тайтай найнай нарт мэнд хүргэе! Наад охинд чинь цэцэг өвчин тусчээ” гэж хэлүүлсэнд Ван ФүрэньФөнЖе нар сандран хүн явуулж “Энэ хүнд өвчин үү” гэж асуулгасанд: “Халдвартай өвчин боловч заслага хийхээр гайгүй. Ялма модны өт, гахайн сүүл хоёр бэлтгэж бай” гэж хэлүүлжээ. ФөнЖе сонсоод тэр дороо яарч эхлээд байр байшингаа цэвэрлүүлэн, “Цагаан эмгэн14 тахих дараа нь гэрийн хүмүүст хуурч хайрахыг цээрлэ гэж захив. Тэрчлэн ЖяЛяньгаас тусдаа байх гэж өөр өрөөнд тусгай ор дэвсгэр бэлтгүүлэв. Бас улаан эд авчирч хөхүүл эмгэд, шивэгчин зэрэг шадар зарц нарт хувцас эсгүүлжээ. Гадаах хүрээнд цэвэр байр бэлтгүүлж, тэнд хоёр эмчийг хүндэтгэн байрлуулав. Тэд өдөр бүр охиныг үзэж, эм өгч арван хоёр хоног сувилав. Энэ завсар ЖяЛянь арга буюу бичгийн өрөөнд сууж, ФөнЖе, Пин Эр нар Ван Фүрэнийд байж “Цагаан эмгэн” тахисныг үл өгүүлэн өгүүлэх нь:

-Энэ ЖяЛянь гэгч бол ФөнЖегээс хөндийрвөл л хэрэг тарьдаг хүн. Тэрбээр ганцаараа баахан уйтгарлаж байгаад шөнө болмогц бяцхан зарц нарын дотроос нэг гайгүй царайлгийг нь байрандаа авчраад бахаа хангаж байжээ. Энэхүү төр бадруулагч ордон РунГуофүгийн дотор үл бүтэх зантай нэг тогооч байдаг ажээ. Түүний нэрийг ДуоГуань гэнэ. Түүнийг үхээнц дорой болохоор нь хүмүүс дүвэй /эргүү/ гэж хочилдог. Хоёр жилийн өмнө аав нь эхнэр авч өгсөн юм. Тэр нь эдүгээ хорьхон настай. Тэрчлэн эргүү Дуо архи, мах, зоос байвал өөр юм төдийлөн сонирхдоггүй, хэл ам хийдэггүй нь завшаан болдог учир Нин, Рун хоёр ордны хүмүүсийн хэн нь ч эв завыг нь олохоос буцдаггүй ажээ. Энэ хүүхэн бол сэлгэн хэлэлцэхэд онцгой, садарлан дэвэлзэхэд шалгарсан тул бүгдээр түүнийг “Дуо голт зүрх” гэж дуудна. ЖяЛянь түүнийг хараад л шүлсээ гоожуулсан боловч амраг гэргий болон олон зарц шивэгчингээсээ зовоод санасандаа хүрч чаддаггүй байв. Гэнэт санаандгүй юм болж, гадна хүрээнд гачигдан суух цаг тохиолдов. Тэр Дуо зүрх бас аль хэдийн ЖяЛяньд санаа тавиад бас л эв нь олдохгүй байсан ажээ. Тэгтэл ЖяЛянь бичгийн өрөөндөө ирж суусныг сонсоод ямарч хэрэггүй мөртөө тэр хавиар өдөрт гурав дөрвөн удаа явдаг болов. Тэгж байгаад ЖяЛянь гэгч өлөн хулганы нүдэнд өртөөтхөв. ЖяЛянь ч шадар хөвгүүдтэйгээ зөвлөлдөөд ихээхэн алт мөнгө, эд бараа өгүүлээтэхэд бүтэхгүй юм гэж хаана байхав. Ядахдаа энэ хөвгүүд нь угаас тэр хүүхний найз нар болохоор ЖяЛянийг ам нээмэгц л хамаг хэрэг нь бүтэв. Тэр шөнө Дуо согтоод ханзан дээрээ унаад ухаан мэдрэл алдсаны дараа, шөнө дунд болж хүний хөл тасарсан үед ЖяЛянь орж ирээд залуу эхнэрийг хараад ухаан мэдрэл нь алдарчээ. Олон таван юм ярих зав ч болсонгүй шууд л явалдаж эхэлжээ. Энэ хүүхэн бол төрөлхийн хачин авьяастай, эр хүний биед хүрмэгц хамаг бие яс нь зөөлрөн сулдайгаад, хүнийг хөвөн мяндсанд хэвтүүлсэн мэт болгож, элдвээр аяглаж маяглахаараа янхан эхнэрүүдээс ч давна. Энэ хэр ЖяЛянь түүний биед хайлж уусахаа шахжээ. Эхнэр, зоримгоор сэртэндэн өдөж доороос нь “Чиний охин цэцэгтэж “Цагаан эмгэн” тахиж байхад чи чухам хэдэн өдөр цээрлэвэл зохих атал харин ч минийхээр биеэ бузарлаж яахнав даа. Одоо эртхэн яв” гэсэнд цаадах нь харин ч хөдөлгөөнөө хурдасган амьсгаадаад: “Юуны чинь цагаан, магаан эмгэн бэ. Тэр надад ямар хамаатай юм бэ. Харин чи л “Цагаан эмгэн” боллоо” гэхэд нь мөнөөх эхнэр бүр ч наалинхайтан маяглаж цаадахийгаа бүр эзэмдэж авав. Энэ явдал дууссаны дараа тэр хоёр тэнгэр газраар андгайлж, тогтмол болзоо тогтоон салж төвдөхгүй болов.

Нэгэн өдөр ЧяоЖе охины бие сайжран аг арилж бодоо харьж15 цагаан сорви үлдсэн учир арван хоёр хоног дээр нь “Цагаан эмгэнийг” залж мордуулан гэр хотлоороо тахил тавьж тайллага хийж зул хүж өргөн баяр болсоны дараа ЖяЛянь гэртээ харилаа. Шөнө нь ФөнЖетэйгээ амрагласанд, үнэхээр энгийн ярианд байдгаар “Удтал салбал шинээр хуримласнаас илүү гарна” гэгчээр юм болж тэр хоёрын тэр шөнийн хэмжээгүй амрагласныг хэлэхэд үг хомсдоно.

Маргааш өглөө нь, ФөнЖег дээд өргөө рүү явсны дараа Пин Эр гаднаас авчирсан орны хэрэгслийг янзалж байтал дэрний уутнаас бөөн гэзэг үс унав. Пин Эр учрыг нь дороо мэдээд ханцуйлан гарч нөгөө өрөөнд ороод ЖяЛяньд харуулан: “Энэ юү вэ” гэж асуусанд түүний царай улсгээд ухасхийн булаах гэв. Пин Эр зугтах гэтэл барьж аваад ханзан дээр дарж мөнөөх үсийг авах гэж оролдов. Пин Эр: “Өө чи чинь хүний сайныг мэддэггүй амьтан юм. Би сайн сэтгэл гарган, түүнээс нууж чамаас учрыг нь асуух гэж ирсэн юм. Тэгтэл чи надад эр бяр гаргана гэнээ. Би түүнийг ирэхээр гайгүй хэлээд өгнөө. Чи тэгээд яахыг нь үзээрэй” гэсэнд цаадах нь инээд алдан: “Сайн найз минь, наадахаа надад өгчих. Би чамд дахиж эрэлхэхгүй” гэв. Пин Эрийг юм хэлэх гэтэл гадаа ФөнЖегийн дуу гарав. ЖяЛянь сандарч: “За дүү минь, битгий түүнд мэдэгдээрэй” гэж гуйв. Тэгтэл ч ФөнЖе ороод ирэв. Пин Эрд хандаж:

-Тэр хайрцаг савыг түргэн онгойлгоод тайтайд үлгэр олоод өг гэж хэлсэнд цаадах нь яаран босоод эрж байх зуур ФөнЖе нөхөр рүүгээ хяламхийснээ, нэг юм бодов бололтой Пин Эрд хандан: “Эндээс аваачсан юмсыг бүрэн авчрав уу” гэж асуусанд: “Авчирсаан” гэв.

-Дутсан юмгүй юү.

-Сайн үзсээн, дутсан юмгүй.

-Нэмэгдсэн юм байна уу.

-Дутаагүй л бол боллоо. Хаанаас нэмэгдэх вэ дээ.

-Энэ арван хэд хоногт түүнийг цэвэр байсан гэж батлах арга байхгүй. Учирсан найз нар нь алчуур мэтээ мартаад явсан байж болзошгүй шүү дээ.

Тэр хоёрыг ийн ярилцахыг сонсоод ЖяЛяний царай шаралж Пин Эрд нүдээр дохио өгч толгой сэгсрэв. Түүний “Халхлаад өнгөрөөрэй” гэж гуйж байгааг ойлгосон боловч Пин Эр үл мэдэгч болон инээж:

-Миний санасан найнайгийнхтай яасан адилхан юм бэ. Би бас учир байх магад гэж бодоод, зариуд сайн нэгжиж үзсээн. Өчүүхэн ч өө сэв олоогүй. Найнай та итгэхгүй бол өөрөө үзээрэй гэсэнд ФөнЖе инээж:

-Тэнэг охин чи, түүнд үнэхээр юм байсан ч бидэнд үзүүлэх ёс бий юү гэж хэлээд үлгэрийн номыг шүүрч аваад гарч одов. Пин Эр толгой сэгсрэн инээж: “Миний ачийг тоож байгаа хүн алгаа” гэсэнд ЖяЛянь ухасхийн түүнийг тэвэрч аваад: “Элэг зүрх минь, ачтан минь” гэж магтав. Пин Эр нөгөө гэзгийг харуулан “Энэ бол чиний нэг насны гэрч шүү. Сайн бол яахав, муу бол гаргаад л ирнэ” гэсэнд цаадах нь: “За яахав, чи сайн хадгалж байгаарай. Харин түүнд яасан ч мэдүүлж болохгүй” гэснээ, түүний гэнэгүй байгааг далимдуулан мөнөөх үсийг шүүрч аваад, чамд байхад баттай биш. Харин би аваад шатаачихвал хэн ч мэдэхгүй өнгөрнө гээд гутлынхаа түрийдхийчихэв. Пин Эр хөмхий зууснаа: “Чи ч муухай санаатай амьтан даа. Дахиад чи, өөрийнхөө өмнөөс худлаа хэлүүлнэ гэж битгий горьдоорой” гэв. ЖяЛянь, түүний хэлснийг тоосон ч үгүй, харин сэтгэл хөдлөм хээнцэр хөөрхнийг нь хараад гэнэт дур нь хөдөлж, ухасхийн тэвэрч аваад дарах гэтэл цаадах нь холби үсрэн зугтав. ЖяЛянь уурсаж:

-Муу янхан чи, хүн өдөж хийг нь хөдөлгөчихөөд зугтана гэнээ гэсэнд Пин Эр цонхны цаанаас:

-Хэн чамайг хийгээ хөдөлгө гэсэн юм бэ. Ганцхан чиний тааламжид нийлүүлэхийг бодоод, түүнд хэлэх юм бол намайг ад үзэх бишүү гэв. ЖяЛянь:

-Чи түүнээс айх хэрэггүй. Хэзээ нэгэн өдөр миний уур хүрч тэр зэтгэрийг хэмх нүдвэл миний сүрхийг та нар мэднэ. Тэр намайг дандаа хулгайч мэт сэргийлж байдаг мөртөө тэр эр хүнтэй ярьж болдог, би эм хүнтэй үг сольж болдоггүй нь юү билээ. Намайг эм хүнтэй уулзлаа л бол сэжиглэнэ. Гэтэл түүнийг хэнтэй ч уулзаж ярьж хөөрөхөд би сэжиглэдэггүй. Ах дүү, ач нар зээ нар их бага хэнтэй ч уулзаж бололгүй яахав. Одоо би түүнийг хэнтэй ч уулзуулахгүй гэсэнд Пин Эр:

-Тэр чамайг сэргийлэх нь зүйн хэрэг. Чи түүнд атаархаж болохгүй. Хүнийг биедээ татахгүйгээр яаж хүнтэй ярилцах юм бэ. Чи бол хөдлөх бүрдээ муу зан гаргана. Тэгэхээр чинь, тэр байтугай би хүртэл сэтгэл зовно гэсэнд ЖяЛянь:

-За болтугай болтугай! Та нарын хийдэл дутагдал цөм зөв. Харин минийх бол цөм буруу. Тийм биз. Та нар эрт орой хэзээ нэгэн цагт миний гарт дууснаа гайгүй гэв.

Тэднийг ийнхүү ярилцан байтал ФөнЖе хашаанд орж ирээд Пин Эрийг гадаа байхыг хараад:

-Юм ярихдаа, гэрт гадаа хоёроос ярьдаг чинь ямар санаа вэ гэсэнд ЖяЛянь дотроос үгийг нь тосож аваад: “Чи цаадахаасаа асуу. Гэрт бар орчихоод түүнийг барьж идэх гээд байгаа юм байлгүй” гэв. Пин Эр:

-Гэрт гаднаас хүнгүй байхад, би ганцаараа түүний дэргэд байж юү хийнээ” гэсэнд ФөнЖе инээж:

-Өөр хүнгүй бол сая дөхөм бишүү гэхэд нь:

-Намайг хэлж байгаа юмуу гэж асуув. ФөнЖе:

-Чамайг хэлэхгүй, өөр хэнийг хэлэх вэ дээ гэсэнд:

-Бүү надаар хороо малтуулагтүн гэж хэлээд үүдний орхиулыг нь ч өргөж өгөлгүй ундууцан явж одов.

ФөнЖе өөрөө орхиулаа өргөж орж ирээд: “Пин охин галзуурч байна. Яваандаа намайг ч айлгаж мэднээ. Арьс махтай чинь ярина даа” гэж үглэхэд нь ЖяЛянь ханзан дээр алгаа ташин өнхөрч:

– Пин Эрийг ийм хэцүү хүн гэдгийг би ер мэдсэнгүй. Өнөөдрөөс эхлээд түүнийг бишрэх хэрэгтэй боллоо гэв.

-Цөм чиний өдөөснөөс болж байгаа юм. Хэргийг нь чамтай л холбож ярих ёстой гэж ФөнЖег хэлсэнд цаадах нь газар руу нулимж:

-Та нар хоорондоо таарахгүй болсон уураа надад гаргаж байна уу. Би л зайлбал таарах юм даа гэтэл ФөнЖе:

-Чиний хаашаа зайлахыг үзье гэв. ЖяЛянь:

-Миний очих газар мундахгүй гээд гарах гэтэл ФөнЖе:

-Чи битгий яв. Чамтай ярих юм байна гэв. Юу ярих гэсэн юм бол гэдгийг мэдэх хүсэл байвал дараах бүлэгт үзэгтүн.

Тайлбар:

1. “НаньХуажин”-байлдаант улсын үеийн бумбын сургаалтан ЖуанЖөүгийн зохиол “Жуанзы” гэдэг бичиг. Тан улсын үед бумбын суртахуун их дэлгэрээд, энэ сургаалыг үндэслэгч Ли Эл /Дань/-ийн зохиосон “Лузи” гэдэг бичгийг “ДуаДэжин” бичиг гэж өргөмжлөөд ЖуанЖөүгийн “Жуанзы” бичгийг “НаньХуаньжин” бичиг гэж дээдлэв.

2. “Авдраа уудлах”-Энэ бол Жуннзы бичгийн нэг бүлэг. Чухамдаа авдраа уудлах гэсэн нь хулгайлах, дээрэм гэсэн үг.

3. Итгэмжлэл-Эртний хүмүүс хоорондоо итгэмжлэл болгон хулс, мод, хаш, гадаль зэрэгт үсэг бичээд нэг бүтэн юмыг хоёр хуваагаад, хоёр тал, нэг нэгээр авч хожим тааралдахдаа уг юмаа нийлүүлж үздэг байжээ. Үүнийг итгэмжлэл гэнэ.

4. Зургаан эгшиг-Эртний дуу хөгжмийн аялгуунд голлох дундат хөг, их чуулгант, ариун оргил, хөлөгдүүлэн зочлооч, гамшгийн үүсэл, тасарсаны залгамж гэх зэрэг аргын зургаан хөгийг хэлнэ.

5. Сохор Күван-ЧүньЧюгийн үеийн нэрт хөгжимчин ШиКүванг хэлнэ. Түүний нүд нь муудсан тул сохор гэж нэрлэжээ.

6. Утга уянгыг балруулах-Хятадын эртний бичигт, утга уянга гэдэг үг бол өнгө будгийг хэлнэ. Хожим утга шилжээд бэх /хар/ шунх /улаан/ ба бэх шунхаар бичдэг зохиолыг хэлэх болжээ. Тиймээс энэ үгийг бэх, шунхыг үгүй болгоно гэсэн утгаар ойлговол зохино.

7. Лижу-бас Ли Лөү гэнэ. Уламжлалаар дээр эртний хуандийн үедэх хамгийн соргог нүдтэй хүн гэнэ.

8. Гүн Цүй-Уламжлалаар Юа хааны үеийн нэрт дархан.

9. Цэцгийг шатааж, заарыг цацах-цэцэг гэдэг бол ШиРэний Хуй овгийг ёгтолж, заар гэдэг бол ШөЮэгийнШө үсгийг хэлжээ. Тиймээс энэ үг бол ШиРэнь, ШөЮэ хоёр шивэгчнийг үгүй болгоно гэсэн утгатай.

10. Эрдэнийн хатгуур-БаоЧай

11. Бараан хаш-Дай Юй

12. Артирзэсэдийн зовнил-Зөрчилдөх зовлон. Артир зэсэд гэдэг бол хорин найман гараг одны доторх хоёр одны нэр. Артир бол баруун зүгт байгаа од. Зэсэд нь зүүн зүгт байгаа од. Энэ хоёр од, нэгийгээ гарч ирэхээр нөгөөх нь алга болоод хэзээ ч уулздаггүй учраас эртний хятад хэлэнд зөрчил гэдэг санааг илэрхийлдэг болжээ.

13. Хатгуур, хаш, цэцэг, заар-БаоЧай, Дай Юй, ШиРэнь, ШөЮэ нарыг хэлсэн.

14. Цагаан эмгэн –Мухар сүсгээр нялх хүүхдийн бодоо буюу цэцгийг туулгах, улаан хижиг гарах зэргийг хамаардаг сахиус.

15. Агарилан, бодоо харьж-бодоо туулсан хүүхдийн биед цагаан сорви үлдэхийг хэлнэ.