“Улаан асрын зүүд” хэмээх эл зохиол бол Хятадын эртний сонгодог уран зохиолын гэрэлт хөшөө юм. Номыг зохиогч Цао Шюэчинь ийм гайхамшигт зохиол бичиж чадсан нь тvvний төрөлх авьяас чадвар, мэдлэг боловсролтой холбоотойгоос гадна туйлын баян чинээлэг байснаа туйлын ядуу зүдүү байдалд орсон амьдралын нөхцөл байдлынх нь өөрчлөлттэй нь холбоотой байсан юм. Цао Шюэчиний өвөө нь Манж Чин улсын Кан Си Ди буюу Энх амгалан хааны үед хааны хайр итгэлийг гүн хүлээсэн хvн байжээ. Гэвч хожим нь Цао овогтын ноён зэргийг нь хурааж, эд хөрөнгийг нь хураан авснаар тэднийх нь өмнөд нутгаас Бээжин хотноо нүүж ирсэн. Залуу насандаа Цао Шюэчинь хvний амьдралын жаргал зовлонг бүхнийг үзэж өнгөрүүлжээ. Өтлөх насандаа Цао Шюэчинь Бээжин хотын баруун дүүрэгт туйлын ядуу амьдарч байх үедээ “Улаан асрын зvvд” хэмээх алдарт зохиолоо бичиж эхэлсэн. Гэвч 80 бүлэг бичээд хүнд өвчлөн дахин үзэг барьж чадсангүй байсаар насан эцэслэжээ.

“Улаан асрын зүүд”-ийг бас “Чулуун тэрийн тэмдэглэл” гэж нэрлэдэг. Цао Шюэчинь зохиолоо бичиж дуусгахаас өмнө, амьд сэрүүн байх үед нь гар бичмэлээр олон нийтийн дунд өргөнөөр тархсан байлаа. Тvvнийг нас барсны дараа Гао Э гэдэг нэртэй бичгийн хvн Цао Шюэчиний зохиолын санааг төсөөлөн бодож, 40 бүлэг нэмжээ.

Зохиогч: ЦАО ШЮЭЧИНЬ ГАО Э

Зургадугаар бүлэг

ЖЯ БАО ЮЙ ЕРТӨНЦИЙН ЖАРГАЛЫГ АНХ ЭДЭЛЖ, ЛЮ ЛАО ЛАО ЭМГЭН РУН ГУОФҮД НЭГЭНТ ОРОВ

Өгүүлэх нь: Чинь авхай, багынх нь нэрийг Бао Юй зүүдэндээ дуудсанд дотроо гайхсан боловч арга буюу нарийвчлан асууж чадсангүй. Тэр үед Бао Юй ямар нэгэн юмаа алдсан мэт сандран босож нойрмоглон энгэрээ ярж, хувцсаа засах гэсэнд Ши Рэнь түүний тэлээг уяж өгөх гээд гараа сунган гуянд нь хүрвэл, нэг хэсэг хүйтэн нялцгай юм тэмтрэгдсэнд цочин гараа татаж: “Яачихваа” гэж асуусанд Бао Юйн царай улс гээд түүний гарыг чимхэв. Ши Рэнь бол угаас цэцэн сэргэлэн хүүхэн бөгөөд Бао Юйгээс хоёр эгч юм. Ойрноос орчлонгийн явдлыг төсөөлөх болсон учир энэ удаад Бао Юйн байдлыг хараад учрыг нь бараг ойлгоод царай нь улайж, ахин юм асууж чадсангүй. Гэвч түүний хувцсыг засаж өмсгөөд Жя Мугийн дэргэд ирэхэд нь дагаж очсоны дараа, өөр эмгэд шивэгчид байхгүйн далимд Бао Юйн хувцсыг сольж өмсгөв. Энэ зуур Бао Юй ичихдээ: “Сайн эгч минь, юу болсныг хүнд битгий хэлээрэй” гэж гуйв. Ши Рэнь ичингүйрч инээмсэглээд: “Чи юунд…” гэж асуун завдсанаа, орчныг хяламхийгээд: “Тэр чинь хаанаас урсан гарч ирэв ээ” гэж сэмхэн асуув. Бао Юйн царай хувьсгээд хариу хэлсэнгүй. Ши Рэнь инээн ширтэв. Удаж, удаж Бао Юй зүүднийхээ учрыг Ши Рэньд тодорхой яриад, өнгөт ертөнцийн учрыг хэлэх үед цаадах нь нүүрээ дараад зөөлхөн хөхрөв. Бао Юй бол Ши Рэний зөөлөн булбарай үзэсгэлэнт сайхныг бахаддаг тул даруй түүнд хандаж хоёулаа зэрэглээн цэцэн Жин Хуань дагины сургасан үйлийг амталж үүсгэсүгэй гэж хүчлэн татахад нь Ши Рэнь ч өөрийг нь анх Бао Юйд өгөхөд Жя Мү цааргалаагүйг мэдэх учраас баахан хульчиганаж мушилзсан боловч арга буюу Бао Юйтэй анх удаа аядан нийлүүлэв. Үүнээс хойш Бао Юй, Ши Рэнийг өөрөөр харж, цаадах нь ч хархүүд улам санаа тавин анхаарах болжээ.

Энэ тухай үл өгүүлэн өгүүлэх нь: Рун фү бол гурван зуу гаруй хүн амтай учир өдөртөө дор хаяж арав хорин учир тохиолдоно. Ээдрээн будилаан хутгаж, эх захгүй юм болох алийг тэр гэхэв. Тиймээс аль хүн, аль хэргээс эхэлж бичвэл дээр бол хэмээн бодож байтал, өнөөдөр гэнэт мянган газрын алсаас нэгэн элс, хумхын төдий өчүүхэн айлын хүн, Рун фүтэй холын сүлбээтэй учир түүнтэй уулзахаар ирж яваа тул даруй үүнээс эхэлж өгүүлбэл харин ч бас нэгэн сүвэгчлэл болж болно гэж бодогдов.

Тэр өчүүхэн айлынхан бол Ван овогтой, тэндхийн л хүн. Өвгийн үедээ бол бас нийслэл болон хот балгадад багахан түшмэлийн алба хашиж байжээ. Дээр үед Фөн Жэгийн өвөг Ван Фүрэний эцэгтэй танилцаж ван овогтны ашиг сүрд бялдуучилж байгаад угсаа холбож, ач хөвгүүн нь болжээ. Тэр үед ганц Ван Фүрэний их ах Фөн Жэгийн эцэг болон хүүг нь дагаж яваад, нийслэлд суугчид сая ийм нэгэн холын төрөл байхыг мэдэхээс биш, өөр хүн бүр мэдэхгүй болой. Тэр айлын өвөг нь аль эрт нас барж, ганц хүү Ван Чөнгийн гэрийн амьдрал доройтсон тул хотоос гарч хөдөөд очиж суугаад төдий л удалгүй бие баржээ. Түүний хүү нь, багадаа Гөү Эр гэдэг байв. Тэрбээр Лю овогт эхнэр авч нэг хүүтэй болоод Баньь Эр гэж нэр өгчээ. Бас нэг охин төрсөнд Чин Эр гэж нэр өгсөн юм байна. Нэгэн гэрийн дөрвөн ам тариа тарьж амьдарч байжээ. Гөү Эр бол өдөржин амь зуух ажилд шамдаж, Лю овогт нь гэр зуурын ажилд мунгинаж, Чин, Баньь эгч дүү хоёрыг арчлах хүнгүй болохоор хадам ээж Лю Лаолаог гэртээ авчирч хамт амьдарч байв. Энэ эмгэн бол ертөнцийн учир явдал олныг өнгөрөөсөн, хашир бэлэвсэн авгай юм. Зарах хөвгүүнгүй учир хоёрхон мо газраа түшин амь зууж байв. Одоо хүргэн нь, гэртээ авчирч тэжээхэд дургүйцэх гэж байхгүй. Охин, хүргэн хоёртоо үнэн сэтгэлээс хамжаа болж байгаа ажээ. Энэ жилийн намрын сүүлээс тэнгэр гэнэт хүйтэрсэн учир гэрийн эзэн өвлийн бэлтгэлээ хийж амжаагүйдээ баахан бухимдаж, хэдэн хундага архи татчихаад гэртээ уур унтуу болж байхад авгай нь айгаад огт дуугарсангүй. Эмгэн харин дургүйлхэж “Хүргэн минь ээ, чи намайг охиндоо хайртай гэж бүү уурла. Бидний хөдөөгийн хүмүүс, шударгаар амь зууж, аяганыхаа хэмжээгээр будаа иддэг бол та нар багадаа эцэг эхийн буянд шүтэж идэж ууж сурсан улс. Тийм болохоор энэ өдөр зоостой бол өмнө хойнохоо бодохгүй байж болохгүй. Харин зоосгүй бол дэмий уурлах нь эр хүний хийрхэл юм бишүү. Бид өнөөдөр хэдийгээр хотоос зайдуу сууж байгаа боловч мөн л тэнгэрийн хөвгүүний өлмий дор байна. Энэ Чан Ань хотод бол үнэндээ зоос мөнгө газар дүүрэн байх боловч очиж авч чадах хүн үгүй байна. Гэртээ газар дэвслэн багтраад, ямар хэрэг байхав” гэж учирлав. Хүргэн, хадмын үгийг сонсоод:

-Ээж та бол ханзан дээр суугаад дэмий ярихыг л мэднэ. Та намайг тийш явж дээрэм хий гэж байгаа юм уу гэж асуусанд хадам нь:

-Хэн чамайг дээрэм хий гэхэв. Юу ч гэсэн бүгдээрээ нэг арга бодсон дээр бишүү. Тэр мөнгө зоос чинь манай гэрт өөрөө гүйгээд ирэхгүй байлгүй гэв. Хүргэн хүү, хүйтнээр инээмсэглээд:

-Аргатай болоод л энэ хүрч ирэв гэж дээ. Надад татвар хураагч садан алга. Ноён, дарга болсон ах дүү ч алга. Бодоод бодоод арга олдохгүй байна. Арга оллоо гэхэд өршөөхгүй байж ч мэднэ гэсэнд хадам эмгэн:

-Арай тиймгүй байлгүй. “Хэрэг сэдэх нь хүнд бий. Хэрэг бүтэх нь заяанд бий” гэсэн үг бий. Бид бодож сэтгэж чадвал бурханы авралаар бүтэж ч юу магад вэ. Би харин чамд нэг завшааныг хэлж өгье. Дээр үед танайхан, Лингийн ван овогтонтой угсаа холбосон учир бий. Хорин жилийн өмнө тэд та нарыг сайн анхаарч байсан. Одоо бол тануус хүнд ихэрхэж уулзаж учирч, эвсэж найрсахгүй болохоор тэд холдсон биз. Дээр үед би, охинтойгоо нэг удаа очиж байсан. Тэдний хоёрдугаар авгай бол шуурхай зантай, ах дүүдээ огт ихэрхдэггүй хүн байна лээ. Одоо бол Рун фүгийн Жя хоёрдугаар Лао егийн хатан болжээ. Сонсвол, насжаад улам ч ядууг өрөвдөн, настныг асрах болсноос гадна өглөг буян үйлдэхэд дуртай гэнэлээ. Одоо ван овогтны ордон хэдийгээр ноён зэрэг дэвшсэн боловч хоёрдугаар Тайтай мөн биднийг таньж мэднэ. Чи нэг очиж үзэхгүй юү. Тэр бас хуучин найрсагаа бодоод бага сага тус хүргэж магадгүй. Түүнд баахан энэрэнгүй сэтгэл төрж нэг ширхэг шар үсээ сугалавч бидний нуруунаас идрүүн болно гэв. Охин нь өлгөж аваад:

-Ээж минь, таны ярих хялбар. Бид ийм байдлаар яаж тэнд очих юм бэ. Тэдний гадаах үүдний хүн ч, дотогш орж үг дамжуулж өгөхгүй. Дэмий нүүрээ барж юугаа хийх вэ гэсэнд хүү Эр, ашиг бодож нэр хичээдэг хүн болохоор дотроо баахан итгэж, эхнэрийнхээ үгэнд инээд хүрч, хадамдаа хандан:

-Та урьд нь тэр Тайтайтай уулзаж байсан юм чинь, маргааш очоод байдлыг нь туршаад үзэхгүй юү гэсэнд хадам нь:

-Бурхан минь, нээрэн тийм шүү. Тэдний үүд далай мэт. Би ямар амьтан билээ. Тэднийхэн, намайг танихгүй. Очлоо ч талаар болно гэв. Хүргэн:

-Хамаагүй, би танд нэг арга зааж өгье. Та Бань Эрийг дагуулж очоод урьдаар тэдний инж хөтөч Жөү тай ег эрж ол. Хэрэв түүнтэй уулзаж чадвал даруй нэг учир болж болно. Тэр хөтөч бол урьд манай эцэгтэй нэг хэргийг сэдэж үйлдсэн учир байх тул бид хоорондоо сүрхий байсан юмаа гэсэнд хадам нь:

-Би бас мэднээ. Гэхдээ ганц өдөр ч хамт байгаагүй болохоор тэдний байдал ямар байгааг мэдэхгүй юм. За яамай, тэр талаар нэг их юм бодохын хэрэг алга. Чи бол эр хүн. Шинж байдал чинь бас ийм учир яриангүй очиж болохгүй. Манай охин бол нас залуу, бэр хүн болохоор хүний өмнө явж суухад бас хэцүү. Тийм болохоор, хаашдаа л хээгүй болсон би, хөгшин нүүрээ ширлээд нэг очиж үзье. Үнэнхүү олзтой болбол хэн алинд маань тустай юм даа гээд тэр оройжингоо л зөвлөлдөв.

Маргааш нь үүр цайхын өмнө Лю Лаолао эмгэн босож, үс гэзгээ янзлаад Бань Эрд бас хэдэн үг зааж өгөв. Тав зургаан настай жаал хүү, хотод дагуулж явна гэсэнд урамшаад, заасан бүхнийг нь цээжлэв. Ийнхүү хадам ээж, зээ хүүгээ дагуулан хот орж Нин Рунгийн гудамжинд тулж ирэв. Явсаар Рун фүгийн хаалганы чулуун арслангийн хажууд очиж харвал, үүдэнд нь морин тэрэг овооролдож байсан учир зүрхшээд ойртсонгүй. Тэгэвч хувцасныхаа тоосыг гүвж, зээ хүүдээ хэдэн үг зааж өгөөд зовхис хаалганд хүрэв. Тэнд цээж түрж, гэдсээ цүлдийлгэсэн хэдэн хүн гар хөлөө хөдөлгөн элдвийг ярилцаж байв. Эмээ, зээ хоёр мөнөөх хүмүүсийн дэргэд очоод: “Тай е нар мэнд байна уу” гэж асуусанд тэд зэрэг ширтээд: “Хаанаас ирэв” гэж асуув. Лю Лаолао инээмсэглээд:

-Би тай тайгийн хөтөч Жөү даег эрж явнаа. Хэн нэгэн да е биеэ зүдрээж, надад түүнийг залж өгнө үү гэсэнд, тэд цөм ойшоосонгүй нилээд удсаны дараа сая нэг нь:

-Чи тэр цагаан хэрмийн буланд очоод зогсож бай. Мөд тэдний гэрээс хүн гарч ирнэ гэв. Тэгтэл тэдний нэг настайвтар хүн “Хүний явдлыг саатуулаад юу хийнэ” гэснээ, зочныг харж,

– Жөү дае урагшаа юманд явсаан. Эхнэр нь харин гэртээ бий. Чи энүүгээр тойрч гараад, арын гудамжны хаалганд очвол уулзанаа гэв.

Лю Лаолао тал өгөөд, хүүгээ дагуулаад заасан хаалганд ойртон очвол, үүдэнд нь баахан доншуур наймаачид байв.

Тэд идэх юм, тоглоом худалдаж байв. Тэгтэл хорь гучаад хүүхэд нэг юман дээр овооролдон шуугилдаж байна. Эмгэн нэгийг нь татаад: “Чамаас нэг юм асууя. Жөү Данян гэдэг хүн гэртээ байна уу” гэсэнд, тэр нүдээ онийлгон нэг хараад: “Аль Жөү Данян нь вэ” Манай энд хэд хэдэн тийм нэртэй хүн бий. Ямар ажил хийдэг юм бэ” гэхэд нь, “Тэр бол Тайтайгийн инж юмаа” гэтэл мөнөөх хүүхэд: “Өө тийм үү, та намайг дагаад яв” гээд тэднийг дагуулан арын хашаанд ороод, нэг хэрэмд хүрч: “Энэ тэднийх” гэж зааснаа: “Жөү ээжээ, нэг хөгшин эмгэн, чамайг эрж байна” гэж дуудав. “Жөү Жүйн эхнэр яаран хүрч ирээд: “Хэн бэ” гэсэнд Лю Лаолао “Жоу бэргээн, та сайн уу” гэж эелдгээр мэндлэв. Мөнөөх эхнэр түгдрэн гайхсанаа инээж: “Өө Лю Лаолао гуай сайн уу. Ойрд уулзаагүй болоод бараг мартжээ. Алив хурдан гэрт орж суугтун” гэв. Зочин эмгэн, гэр рүү явах зуураа “Эрхэм хүн мартамхай” гэдэг боловч Та чинь манийгаа огт мартсангүй санаандаа байлгаж л байжээ” гэв. Эзэгтэй гэртээ оруут зарцаа дуудан:

Цай авчруулж, тэр хооронд “Бань Эр ийм том болох гэж” хэмээн шогширч, түрүүчийн уулзалтаас хойших зүйлүүдээс бага сага ярилцав.

-Та манай энүүгээр, зам таараад явж байна уу. Зориуд хэрэгтэй ирэв үү.

-Уг нь бэргэнээ үзэх, бас далимд нь Тайтайгийн амрыг эрэх гэсэн юмаа. Намайг нэг уулзуулж өгвөл бүр сайн. Чадахгүй бол, бас таныг зовоож, миний хэлснийг дамжуулж өгөхийг хүснэ.

Энэ үгнээс гэрийн эзэгтэй түүний ирснийг багцаалдаад мэдчихэв. Түүний нөхөр, дээр үед нэг хэсэг тарианы газар худалдан авахаас болж маргаан зарга болоход Гөү Эрийн эцэг хүчлэн тусалж байсныг мэдэх учир, эдүгээ Лю Лаолаогийн байдлыг хараад, нэгд түүний хүссэнийг хөсөрдүүлж болохгүй хоёрт, өөрийн нүүрээ гайхуулах нэг завшаан олдлоо гэж бодоод:

-Нагац эмээ минь, сэтгэлээ амар тайван байлга. Тийм холоос сэтгэлээ гүйцээхээр ирсэн таныг юунд үнэн бурхантай уулзуулахгүй байхав даа. Чухамдаа хүн хар, гийчин зочин ирэх нь, надад хамаагүй зүйл. Манай энд бол бүр тус тусдаа өөр ажилтай. Манай нөхөр бол ганцхан намар, хавар хоёр улирлын тарианы түрээс хураахыг л хамаарна. Бусад сул цагтаа агь нараа дагуулж айлчилна. Би бол зөвхөн хатдын гадагш гарч зугаалах ажлыг л хариуцна. Чи бол хатны садан бөгөөд намайг бас хүнд тооцож зорьж эрээд ирсэн тул бүр яамай. Би онцгойлон танд мэдээ чимээ өгнө. Ганц нэгэн учир бий. Түүнийг та мэдэхгүй. Манай энд таван жилийн өмнөхтэй адилгүй болсон. Хатан одоо хэрэг явдал хариуцахаа болиод, бүр Лянь хоёрдугаар гэрийн эрхийг мэдэх болсоон. Чи тэр Лянь хоёрдугаар найнай гэгчийг мэдэх үү. Тэр бол даруй хатны төрхөмийн ач охин. Их нагац Лао егийн охин. Багын нэр нь Фөн Же юмаа гэж ярив.

Түүнийг яриагаа дуусмагц Лю Лаолао яаран “Яана гэнээ хө? Урьд би түүнийг тун амаргүй хүн болно гэж байсан юм. Буруу харсангүй. Тийм бол би бас энэ өдөр түүнтэй уулзмаар байна” гэсэнд, цаадах нь:

-Энэ ч яриангүй хэрэг. Зочид, харийн хүн ирвэл цөмийг Фөн хүүхэн хүлээн авч зочилно. Өнөөдөр уулзахгүй ч гэсэн заавал нэг уулзах хэрэгтэй. Тэгвэл зорьж ирсэн хэрэг чинь бүтнэ шүү гэхэд нь:

-Бурхан минь, энэ бүхнийг цөмийг бэргэн тандаа найдаж байна гэв. Мөнөөх авгай:

-Та юунд ийн хэлнэ вэ. Ерийн үгэнд “Хүнд тус хийвэл, биед тус ирнэ” гэдэг. Би зөвхөн нэг үг дамжуулж өгөх төдийгөөс биш над ямар гарз байхав гэснээ, бяцхан зарцаа дуудаж, хойш харсан арын танхимд сэмээрхэн очоод, Лю тайтайгийн өрөөнд хоол оржуу, үгүй юү үзээд ир гэж захиж явуулав.

Зарцыг гарсны дараа хэсэг зуур ярилцаж байтал Лю Лаолао:

-Энэ Фөн охин энэ жил арван найм есөөс хэтрээгүй дээ. Тэгтэл ийм их чадалтай болж, ийм их айлыг толгойлох нь үнэхээр хялбар биш дээ гэсэнд цаадах нь:

-Хай, Лаолао минь, чамд хэлэхийн аргагүй. Энэ Фөн хүүхэн бол нас нь бага боловч хийдэг явдал нь, хэнээс ч хэтэрхий их. Одоо үнэхээр бадран дэлгэрэгч цэцэг мэтээр, дотроо багадаа л түмэн ухаантай. Ам хоншоор гэвэл, хэлэмгий арван эр түүнийг давахгүй. Мөд чи уулзаад мэднэ дээ. Ганц нэг гэм нь, доод хүнд даанч чанга… гэтэл бяцхан зарц орж ирж: “Буурай Тайтайгийн гэрт хоол ороод хоёрдугаар найнай, тэнд байна” гэж хэлэв.

Эзэгтэй яаран босож: “Хурдан очъё. Энэ хэр ганцхан хоол идэхийн чөлөө байна. Бид урьдаар очоод хүлээж байя. Нэг л алхам хожимдвол, хэрэг мэдүүлэх хүн олшроод төвөг болно. Үдийн нойрны цаг болчихвол, бүр зав гарахгүй” гэсээр цаадахыгаа яаруулан дээл хувцсаа засаад гарч, нааш цааш мурилзан явцгаасаар Жя Ляний гэрийг чиглэв. Урьдаар арын танхимд орж тэнд Люй Лаолао, Бань Эл хоёрыг суулгаж орхиод, Жөү Рүйн эхнэр цааш явж Фөн Жэгийн дотны шадар шивэгчин Пин Эр гэгчийг олж, Лю Лаолаогийн ирсэн учир явдлыг хэлж: “Тэр өнөөдөр их холоос таны амрыг эрэхээр иржээ. Үүнээс өмнө хатан үргэлж авч уулздаг байсан тул би түүнийг дагуулаад ирлээ. Хоёрдугаар найнай гарч ирсэний дараа би учир явдлыг тодорхой мэдүүлбэл, намайг балай аашиллаа гэж уурлахгүй байх” гэж хэлэв.

Пин Эр сонсоод, “Тэднийг урьдаар оруулж ирээд, энд суулгаж байж болно” гэхэд нь мөнөөх эхнэр буцаж ирээд хөдөөний хоёрыг аваачив. Гол гэрийн яндарт гартал бяцхан шивэгчин хаалганы улаан эсгий үүдийг өргөхөд дотогш ортол нэг сайхан анхилам үнэр сэнгэнэн үнэртсэнд юуны үнэр болохыг мэдсэнгүй. Бие нь даруй үүлэнд дэгдсэн мэт болов. Гэр дүүрэн эд бараанаас гэрэл цацарч нүд гялбуулан эрээлжлүүлж толгой дүйрүүлжээ. Лю Лаолао толгой сэгсрэн шагшран гайхаж, маани уншихаас өөр учрыг мэдэхээ болив. Зүүн тийш эргэж дотогш орвол Жя Ляний охины унтдаг өрөө байв. Пин Эр ханзны хажууд зогсож Лю Лаолао хяламхийн хараад мэнд мэдэн суудал тавьж өгөв. Суугаад, Пин Эрийг ажин харвал, бүх биеэ торгонд ороож, алт мөнгөн чимэг зүүсэн нь цэцэг мэт харагдуулсан тул Фөн Жэг хэмээн эндүүрч “Хө, найнай” гэж дуудан завдтал Жөү Рүйн эхнэр амжиж “Энэ бол Пин охин шүү” гэв. Тэгтэл Пин Эр мөнөөх эхнэрийг “Жөү Да Нян” гэж дуудахад нь, сая л түүнийг эзэндээ нүүр тал олсон шивэгчин төдийг мэдэв. Лю Лаолаог ханзан дээр гаргаж, нөгөө хоёр нь ханз ирмэгдэн суутал бяцхан шивэгчин цай аягалав.

Энэ үед Лю Лаолаогийн чихэнд, нэг хэвийн таг тиг гэх дуу сонсогдоход ийш тийш гайхан харвал үүдний өрөөний дунд тулгуурт нэг хайрцаг өлгөөд, доороос нь жинлүүрийн туухай шиг юм унжуулсанд тэр нь зогсолтгүй сажласхийж байхыг үзээд дотроо: “Энэ юу гээч эд юм бол. Ямар хэрэгтэй юм бол доо” гэж гайхан мэлэрч байтал гэнэт “Данхийн” дуугарч алтан хонх, гуулин толь1 хангинах мэт болсонд цочиж нүд цавчилгүй харсанд залгаагаар найм есөн удаа дуугарав. Асуух гэтэл бяцхан шивэгчингүүд ийш тийш гүйлдэн “Найнай ирлээ” гэлцэв. Пин Эр, Жөү Рүйний эхнэр хоёр бас яаран босож: “Лао Лао та бол эрээлэлгүй сууж бай. Цаг болохоор бид ирж чамайг аваачина” гээд гарцгаав. Тэрбээр амьсгаагаа дарж, чих тавин хүлээж суутал холоос хүмүүсийн инээлдэх дуун гарч байснаа төдөлгүй арав хорин хүүхний хормойн чимээ сонсогдсоор үүдний өрөөнд орж ирснээ хажуугийн нь өрөө рүү эргэв. Дараа нь хоёр гурван бүсгүй гал улаан будагтай хайрцаг барин орж ирээд хүлээв. Тэртээ талаас “Хоол оруул” гэх дуун гартал хүмүүс явцгааж шөл, зууш зөөдөг хэдэн хүн л үлдэв. Нилээд удтал огт чимээ аниргүй болов. Гэнэт хоёр хүн, нэг ширээ авчирч ханзан дээр тавив. Түүн дээр аяга, пял таваг өрөөд, мах загас тавьснаас ганц нэгийг хөндсөн төдий байв. Бань Эр түүнийг үзмэгц хүүхэд юм болоод шохоорхон “Мах идье” гэхэд эмээ нь нудраад авав. Энэ үед Жөү Рүй авгай инээмсэглэсээр орж ирээд гараар далласанд Лю Лаолао учрыг мэдээд хүүгээ хөтлөн ханзнаас буугаад үүдний өрөөнд орвол эхнэр хэдэн үг шивнээд хажуу талын өрөөнд оров. Харвал, үүдний гадаах гуулин дэгээнд улаан цэцэгтэй зөөлөн орхиул өлгөж урд цонхны доорх ханзан дээр улаан эсгий дэвсэж, зүүн талын туургыг дагуулан алтан хээтэй магнаг түшлэг болон чихт дэр тавьж дээр нь алтан утсаар нэхсэн том олбог дэвсээд хажууд нь мөнгөөр хийсэн ойр зуурын хог, нулимах сав тавьжээ. Фөн Же гэр зуурын маягаар хар булган зоогоор хийсэн хулгавч малгай өмсөж сувдан бүч бүчлээд цацмал цэцгэн хээтэй улбар шар тэрлэг өмсөж, саарал хэрмэн нөмрөг нөмөрч улаан янжуу гадартай зүрхэвчин хормойвч бүслээд оо, энгэсгийн өнгийг харшуулан гартаа гуулин савх барьж, төвлүүхэн сууна. Пин Эр ханзны хожууд таваг дээр тавьсан аягатай цай хоёр гараараа барин зогсоно. Фөн Же цайг нь ч тосон авахгүй, толгойгоо ч хөдөлгөлгүй байснаа “Яагаад залж оруулахгүй байгаа юм” гэснээ өндийж, аягатай цайг авах гэтэл Жөү Рүй авгай хоёр хүн дагуулж ирээд өмнө нь зогсов. Тэднийг хараад Фөн Же өндөс гэснээ, их л баярласан дулаан царайгаар мэндлээд, хажуугаар нь Жөү Рүй эхнэрт “Юунд эрт хэлсэнгүй вэ” гэж зэмэлтэл, Лю Лаолао хэдэнтээ мөргөн найнайгийн амрыг нь эрэн завдав. Фөн Же яаран,

-Жөү эгчээ, түргэн өргөж босго. Битгий мөргүүл. Би залуу хүн болохоор сайн танихгүй байна. Аль үеийн маань төрөл болохыг мэдэхгүй учир чухам яаж дуудахаа ч мэдэхгүй байна гэсэнд Жөү Рүй авгай,

-Энэ бол миний сая мэдүүлсэн Лю Лаолао юмаа гэсэнд Фөн Же толгой дохисонд, Лю Лаолао ханзны ирмэгт суув. Бань Эл түүний ард нуугдаад “Гарч ёсолтугай” гэж эмээ нь дуудавч эмээгээсээ зуураад болсонгүй.

Фөн Же инээж: “Садангууд хоорондоо уулзахгүй байсаар баахан холдчих юмаа. Мэдэх нэг нь, биднийг голоод ирэхгүй. Мэдэхгүй хэдэн өчүүхэн хүн бол харин бидний нүдийг даруулав гэнэ” гэсэнд Лю Лаолао санд мэнд маани уншиж “Бидний гар мөхөс, ганзага татуу. Явж чадахгүй ээ. Энд ирээд, илүүдээ найнай таны нүүрийг барна. Гэрийн мэдээчин нар үзэвч бас эвгүй” гэсэнд Фөн Же инээн

-Энэ үг илүүдээ хүний дургүйг хүргэнэ. Өвөг эцгийн хоосон нэрд шүтэж ядуу ноён суусан төдий болой. Хэний гэр гэж юутай билээ. Хоосон цээжээр татах төдий болжээ. Ерийн үгэнд “Хаан эзэнд ч гурван ядуу садан бий” гэдэг байтал чи биднийг нэг юун өгүүлнээ гэхчилэн ярилцаж байснаа “Тайтай, мэдүүлэв үү” гэж Жөү Рүй эхнэрээс асуусанд цаадах нь: “Найнайгийн зааврыг хүлээж байна” гэсэнд “Өө тэгвэл чи очоод, асуугаад ир. Юу гэхийг нь сонс” гэв. Эхнэр ч тэр дороо гарч одов.

Энэ завсар Фөн Же боов чихэр авчруулж, Бань Элд өгөөд ийн тийн хэдэн үг сольж байтал гэрийн мэдээч, сахиулууд ирж учир мэдүүлсэнийг Пин Эр дуулгав.

-Одоо би зочинтой байна. Чухал учир байвал чи түүгээр гүйцэтгэ гэж шивэгчинд хэлээд гаргатал Жөү Рүй эхнэр хүрч ирэв.

-За юу болов?

-Тайтай, өнөөдөр завгүй. Хоёрдугаар найнай хүлээн авсан бол ялгаагүй. Марталгүй санаж ирсэнд тань талархаж байна. Зүгээр ирсэн бол яахав. Хэлж ярих юм байвал хоёрдугаар найнайд хэл гэж байна.

Тэгтэл Лю Лаолао “Нэг их хэлээд баймаар ч юмгүй. Зүгээр ирж Тайтай нартай уулзах нь, садан төрлийн л ёс юм” гэсэнд Жөү Рүй эхнэр “Хэлэх хүсэх юмгүй бол яахав. Хэрэв юм байвал хоёрдугаар найнаад л хэл. ТайТайтай ялгаагүй шүү” гээд нүдээр дохио өгөв. Цаадах нь учрыг мэдүүт, царай нь улс гээд, юм хэлэхгүй буцвал юуны төлөө ирсэн хэрэг вэ гэж бодоод:

-Анх удаа уулзаж байгаа болохоор нэг их юм ярихгүй нь зүй юм. Гэвч тэр холоос таныг зорьж ирсэн мөртөө юу ч хэлэлгүй буцаж бас болмооргүй байна… гэтэл баруун хаалганы зарц нэр “Зүүн ордны бага Да е ирлээ” гэж хэлүүлжээ. Фөн Же зочиндоо гараар дохиж “Та байж бай” гээд, тэр Рун Да е чинь хаана байна вэ гэж асуув.

Хөлийн нь чимээ тод дуулдсаар, нүд сэргэлэн, царай өнгөлөг, дээл малгайн нь чимэг гэрэлтсэн, хөнгөн цувцаа дээл дээр хашийн бүс бүсэлсэн арван долоо найм хэрийн насны туранхайвтар залуу орж ирэв. Лю Лаолао сууж ч болохгүй, босож ч чадахгүй сандрахыг хараад Фөн Же: “Та сууж бай. Энэ хамаагүй, миний зээ хүү” гэсэнд сая тайвширч ханз ирмэгдэн суув. Залуу, амар эрээд инээж: “Манай эцэг намайг явуулж, авга эхээс ийм юм гуйлгаж байна. Анх нагац Тайтайгийн авга эхэд өгсөн тэр ханзны шилний халхавчийг маргааш нэг чухал зочин ирэх тул түр аваачиж тавиад авчирч өгсүгэй” гэлээ гэсэнд Фөн Же: “Чи оройтжээ. Өчигдөр хүнд өгчихсөөн” гэв. Залуу үүнийг сонсоод инээсээр ханзны ирмэг дээр хагас дутуу сөгдөөд “Авга ээж өгөхгүй бол аав намайг үг хэлж чадсангүй гэж нэг сайн занчина. Сайн авга ээж минь намайг өрөвдөхгүй юм уу” гэсэнд цаадах нь инээгээд: “Манай ван овогтын эд цөм сайн болохоор юу байна вэ. Танай тэнд төдий арвин сайхан эд тавьж байгаад миний юмыг эс үзвэл гайгүй. Нэгэнт үзвээс аваачих гэж оролдоно” гэв. Жинь Рун инээж: “Авга ээж минь өршөөтүгэй” гэсэнд Фөн Же: “Өчүүхэн төдий эмтэлбэл, арьс махтай чинь ярина шүү” гээд Пин Эрд түлхүүр өгч томоотой хэдэн хүнээр эргүүлж авчруулаарай гэв. Залуу баярлахдаа ангайн инээж:

-Би хүн авчирч, аваад явъя. Юмыг яаж мэдэх вэ, юм мөргүүлээд хагалчихаж мэднэ гээд гарч одов.

Фөн Же гэнэт нэгийг санах мэт цонхоор “Рун Эр нааш ир” гэж дуудсанд, түүний үгийг хэдэн хүн цааш дамжуулж “Рун Да ег ир гэж байна” гэж хашгирав. Төдөлгүй мөнөөх залуу санд мэнд эргэж ирээд, юү гэхийг нь хүлээн зогссонд цаадах нь юм хэлэлгүй цай ууж сууснаа “Чи одоо зүгээр л харь, оройн хоолны дараа эргэж ирэхээр чинь хэлье. Одоодоо би зочинтой. Бас ядарч байна” гэсэнд цаадах нь жуумалзасгээд юм хэлэлгүй гарч явав.

Нэгэнт тогтуун тайван болсон Лю Лаолао “Би ач хөвгүүнийг чинь авч ирсэн нь, энүүнтэй холбоотой биш. Харин үүний эцэг эх нь хоол ундгүй. Түүн дээр тэнгэр бас хавчаад… ач хөвгүүний чинь хамт энэ авгай юугаа хийж яваа юм бэ гэж асууж болох юм” гээд Бань Эр хүүдээ хандаж аав чинь гэртээ чамд юу заасан билээ. Бид хоёрыг юуны учир явуулсан билээ хэл хэл… Энэ маань боов идэхийг л мэднэ дээ гэв. Фөн Же учрыг хэдийн мэдсэн учир “Цааш яриа хэрэггүй, би мэдэж байна” гээд Жөү Рүй эхнэрээс “Эд нар хоол идсэн юм уу” гэж асуусанд Лю Лаолао ам урьтан “Бид хоёр чинь аль эрт энд ирсэн улс. Хоол идэж завдаагүй” гэхэд нь Фөн Же: “Хоол авчир, хурдал” гэж тушаав. Жөү Рүй эхнэр нөгөө өрөөнд хоол бэлтгүүлчихээд эмээ, зээ хоёрыг аваад гарахад хоёрдугаар найнай Жоу эгч наадуулаа зочлоод байж байгаарай. Би одоо явлаа” гэснээ авгайгаас “Сая Тайтайд хэлэхэд, чухам юу гэсэн бэ” гэж лавлав.

-Тэд угаасаа нэг гэрийнхэн биш. Тэдний өвөг нь, манай дээд ноёдтой хамт ноён сууж байснаар сүлбээтэй болжээ. Ойрын жил ирж, очилцож, харилцсангүй. Тэр дээр үед бол тэднийг ирэх бүрийд ер хоосон буцаасан удаагүй. Одоо биднийг эргэж ирсэн нь, мөн түүний сайн санаа болох тул битгий гомдоо. Тэд ярих юмаа хоёрдугаар найнайд хэлнэ биз. Зохисыг үзэж болгоотугай гэсээн гэв.

Түүний үгийг сонсоод Фөн Же: “Тийм байхаа тэр. Нэг гэрт байсан бол би яагаад огт мэдэхгүй байх вэ” гэв.

Тэднийг ийн ярилцаж байхад Лю Лаолао зээтэйгээ хоёул хоол идээд тамшаалж, ам хамраа арчсаар гарч ирээд, талархлаа илэрхийлэв. Фөн Же инээгээд: “Та суу. Би таны санааг сайн мэдлээ. Садан төрлийн хувьд ир, оч гэхийг хүлээлгүй, эргэж тойрч байх нь зүйн хэрэг. Одоо бол айл гэрийн учир явдал асар арвины дээр Тайтай бас насжсан тул хааяа бодож санаагүй юм гарна. Одоо би, гэрийн явдлыг залган хариуцаад, байгаа мөртөө тэдгээр төрөл садныг төдий сайн мэдэхгүй. Гаднаас нь харахад хэдий сүр бадрангуй боловч ихэд, ихийн зовлон байхыг үл мэднэ. Хүнд хэлэхэд итгэж ядна. Та нэгэнт холоос зорьж ирсний дээр, бас надад анх удаа ам нээж байгаа тул яалаа гэж хоосон буцааж болох вэ. Өчигдөр Тайтай инж охидод дээл хий гэж над өгсөн хорин лан мөнгийг ашгүй хөдөлгөөгүй байсан юм. Та чамлахгүй бол аваад зарж бай” гэв.

Лю Лаолао залуу хатныг урьтаж зовлон тоочихыг сонсоод горь тасарч байсан боловч хорин лангийн сураг дуулаад баярлан магнай нь тэнийж, “Таны зовлонг бид бас мэдэлгүй яахав. Гэвч хууч үгэнд “Турж үхсэн тэмээ, адуунаас том” гэдэг юм. Юу ч болсон, та нэг ширхэг шар үсээ сугалавч маний нуруунаас идэрүүн болой” гэв. Жөү Рүй эхнэр түүнийг бүдүүлэг үг хэлсэнд, нүдээр дохиж зогсоов. Фөн Же ойшоосон янзгүй инээгээд, Пин Эрээр боодол мөнгийг авчруулж бас нэг хэлхээ зоосны хамт эмгэнд гардуулж өгөөд,

-Энэ бол хорин лан мөнгө. Аваачаад энэ хүүд өвлийн хувцас хийж өмсгө. Сүүлээр завтай бол ирж байгаарай. Энэ бол садан хүний санаа. Нар ч орой болж байх шив. Та нарыг хоно, өнж гэж шалахгүй. Хариуд, амар эрэх ёстой хүнд бидний мэндийг хүргээрэй! гээд босов.

Лю Лаолао туйлын ихээр баярлаж талархлаа илэрхийлээд Жөү Рүй эхнэрийн хамт гадаа гарч ирлээ. Жөү Рүй эхнэр “Та минь ээ, яагаад түүнийг хармагц үг хэлж чадахгүй болов. Ам л ангайвал, “Ач хөвгүүн чинь” гээд байх юм. Би чамд дургүйгий чинь хүргэх үг хэлье. Төрсөн ач хөвгүүн болсон ч төлөвийг мэдэж хэлэх ёстой. Харин тэр Рун даяа бол түүний ач хөвгүүн яах аргагүй мөн. Бас яагаад ач хөвгүүн гараад ирэв ээ? гэж асуув. Цаадах нь инээж: “Бэргэн минь ээ, би түүнийг үзээд, үнэн голоосоо санаад бас завдахгүй байтал юуны бас хэлэх үг олдоно вэ” хэмээн ярилцсаар Жөү Рүй гэрт хүрч очив. Тэгээд тэнд жаахан байгаад явах болохдоо Лю Лаолао авгай “Хүүхдэд боов авч өг” гээд мөнгө өгөх гэсэнд цаадах нь халгаасангүй. Тийн учир хөдөөний авгай, зээ хүүгээ дагуулаад гэрийн зүг одов. Тэд яваад юу болсныг мэдэхгүй. Харин хойнох бүлэгт үзэгтүн.

Тайлбар:

1.            Гуулин толь-Эртний нэгэн зүйл хөгжим.