Монгол Улсын тохируулагч агентлаг
Цөмийн энергийн газар болон Японы атомын энергийн агентлагтай хамтран
зохион байгуулж буй семинар өчигдөр эхлэв. Семинар хоёр хоног
үргэлжилнэ. Цөмийн энергийн ашиглалт бол манайдаа цоо шинэ сэдэв. Тэр
тусмаа даяарчлагдаж байгаа дэлхийн хэмжээнд анхаарал татсан бас асуулт
дагуулсан сэдэв болоод байгаа. Японы цунамигаар сүйрсэн атомын цахилгаан
станцын түгшүүртэй зэрэгцээд Монголд атомын цахилгаан станц
шаардлагатай юу гэсэн маргаан нь ч дэгдэж эхлээд байгаа билээ.

Тэгвэл энэ удаагийн семинар нь Монгол Улсад атомын станц барихын тулд
Япон улстай хэрхэн хамтарч ажиллах, тухайн улс бидэнд яаж туслах, Монгол
Улсын Засгийн газар юуг хийх ёстой зэргийг судалж, цаашид хийх арга
хэмжээний талаар санал солилцох зорилготой юм байна. Семинарыг Япон
улсаас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд Т.Кидокоро нээж үг хэлсэн. Тэрээр
хэлсэн үгэндээ “Монгол Улсад цөмийн энергийн станц барих талаар манай
улстай хамтран ажиллаж, туршлага солилцож байгаад баяртай байна.
Япон-Монгол улсын түүхэн найрсаг харилцаа өнөөдөр цөмийн салбарт ч өргөн
цар хүрээтэй хөгжиж байгаагийн илрэл нь энэ удаагийн семинар болж
байна” гэлээ. Энэ удаагийн семинарт Японы Атомын энергийн агентлагийн
захирал М.Сэнзакю илтгэл тавьж хурлыг Монголын Цөмийн энергийн газрын
дэд  дарга Ц.Дамдинсүрэн ахалж байгаа юм байна. Семинараар цөмийн эрчим
хүчийг энхийн зорилгоор ашиглах Засгийн газар байгууллагын зохион
байгуулалт, Цөмийн зэвсэг үл дэлгэрүүлэх хяналтын хүрээ, Аюулгүй
ажиллагаа, цөмийн хамгаалалт гэсэн сэдвийн дор илтгэл тавьж санал
солилцох ажээ.

Дэлхийн 31 оронд 436 цөмийн цахил­гаан станц ажилладаг. Манай улсад ч
гэсэн дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудтай эн зэрэгцэн цөмийн энергийн
станцтай болох боломж бий гэнэ. Учир нь цөмийн энергийн станцыг
ажиллуулах хэмжээний ураны нөөц хангалттай байгааг эрдэмтэд тогтоосон.
Эрчим хүчний аюулгүй байдлыг хангах, эдийн засгийн ачааллыг багасгах,
байгаль, орчинд эерэг нөлөө үзүүлэх цөмийн энергийн станцыг барих боломж
бий гэдгийг эрдэмтэд судалсан.  Цөмийн энергийн газрын дэд дарга
Ц.Дамдинсүрэн  “Манай улсын хувьд 2012 оноос цөмийн энергийн станцыг
байгуулж эхлэх төлөвлөгөөтэй байгаа. Тиймээс энэ удаа Япон улсын Атомын 
энергийн агентлаг болон, Олон улсын атомын энергийн агентлагийн
оролцоотойгоор энэхүү семинарыг зохиож байгаагаараа онцлог. 
Төлөвлөгөөний дагуу бид ажлаа эхэлж чадвал ирэх 2017 онд ашиглалтад
оруулах боломж бий. Станцыг барьж байгуулахаас өмнө цөмийн энергийн
мэргэжилтэй боловсон хүчин бэлтгэх нь нэн чухал асуудал болж байгаа”
гэлээ.

Станц газар хөдлөлтийн хамгийн бага мужид байх шаардлагатай, усан
хангамж сайтай, дэд бүтэц хөгжсөн зэрэг 19 шаардлага байдаг. Энэ
шаардлагын дагуу станцыг барих юм байна. Үүний дагуу судалгаа хийж
байгаа, тухайлбал өнгөрсөн онд Монгол Улсын зүүн хэсэгт судалгаа хийсэн
аж. Хамгийн гол нь атомын цахилгаан станцыг бага оврын, том оврын
гэдгийг нь хаана барих ёстойг судалсан байх шаардлагатай гэнэ. Хүн ам
төвлөрсөн газар том оврын атомын цахилгаан станцыг барьж харин хүн ам
багатай, дэд бүтэц бага хөгжсөн газар жижиг атомын станц барих нь зүйтэй
гэж хуралд оролцогсод хэлж байсан. Өөрөөр хэлбэл монголчууд бага, том
аль алиныг нь ашиглах нь зүйтэй гэж үзэж байгаа юм. Энэ удаагийн хуралд
оролцогсод цөмийн зэвсэг үл дэлгэрүүлэх зарчмаа баримтлах, тэр дундаа
атомын станцын аюулгүй байдалд анхаарах хэрэгтэйг онцолж байсан.
Эрдэмтэд Дорнод Дорноговь аймгийн нутагт цөмийн энергийн станц барих нь
зүйтэй гэж үзсэнээр судалгааг тодорхой хугацаанд хийсэн. Хүн амын
нягтаршил багатай, газар хөдлөлийн идэвхигүй бүс, газрын гадарга нь
тэгш, үер усны давтамж бага газарт Цөмийн энергийн станцийг барьж
байгуулах учиртай. Харин мэргэжлийн боловсон хүчин хангах асуудлаар
МУИС-иас анхаарч магистр, докторантыг өндөр хөгжилтэй оронд сургахаар
захиалга өгөөд сургаж байгаа гэсэн.

Уран нь байгаль дээр өргөн тархалттай металл юм. Дэлхийн царцдас
бүрхүүлийн хэмжээнд алтнаас 400 дахин, мөнгөнөөс 20 дахин их тархалттай,
далай тэнгис, рашаан булаг, газар доорхи ус, нүүрс болон зарим
чулуулагт агуулагддаг. Байгаль дээрх уран гурван изотопоос бүрдэх бөгөөд
99.27 хувийг U-238 изотоп, 0.72 хувийг U-235, 0.0058 хувийг U-234
изотоп тус тус эзэлдэг. Изотоп гэдэг нь атом жингээрээ ялгаатай (цөм дэх
нейтроны тоо нь өөр) боловч тухайн элементийг тодорхойлогч протоны тоо
нь ижил химийн элементийн төрлүүдийг хэлдэг. Сүүлийн 50 гаруй жил асар
хурдацтай хөгжиж буй цөмийн физикийн салбар 20 орчим ураны изотопыг
лабораторийн төвшинд гаргаж авсан боловч зөвхөн дээрх гурван изотоп л
байгаль дээр оршиж байдгийг тогтоогоод байна. Цацраг идэвхит элемент
гэдэг нь байгаль дээр тогтвортой изотоп байдаггүй, өөрөөсөө ионжуулагч
бөөмс болон цахилгаан соронзон цацраг ялгаруулан задарч атом жингээ
алдан нэг элементээс нөгөөд шилжих замаар тогтвортой элемент болтлоо
задардаг элементийг хэлдэг. Лабораторийн төвшинд гаргаж аваад байгаа
болон байгаль дээр орших нийт 120 шахам химийн элементүүдийн 40 орчим
нь цацраг идэвхит элемент юм. Тухайн элементийн цацраг идэвх нь нэгж
хугацаанд задарч буй цөмийн тоогоор илэрхийлэгддэг. Аливаа элементийн
атомын бүтцийг хамгийн энгийнээр тайлбарлавал нэмэх цэнэгтэй протон
болон цэнэггүй нейтроноос бүрэлдэх цөм, түүнийг бүрхэн орших сөрөг
цэнэгтэй электрон бүрхүүлээс тогтдог. Өнөөдрийн байдлаар арав гаруй
төрлийн ионжуулагч бөөмсийн цацраг тогтоогоод байгаагаас голлох хоёр
төрлийн цацраг нь хоёр нейтрон болон хоёр протоноос тогтох нэмэх цэнэг
бүхий альфа (б), электроноос тогтох сөрөг эсвэл нэмэх цэнэгтэй бетта
(в-/ в+) цацраг юм. Дээрх альфа, бетта бөөмсийн цацрагийг дагалдан
саармаг цэнэгтэй цахилгаан соронзон долгион буюу гамма (г) цацраг бий
болдог. Дээрх альфа, бетта, гамма цацрагууд нь байгаль дээр их бага
хэмжээгээр байнга байдаг.