-Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн тэргүүнийг суудлаа тавьж өгөх ёстой хэмээх эсэргүүцлийн тань цаана улс төрийн зорилго нуугдаж байгаа гэж хардах хүн цөөнгүй байна. Тухайлбал, “Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл Ардын намын эрх ашигт үйлчилдэг учир Ардчилсан намынхан энэ бүхнийг зохион байгуулж байгаа” гэсэн яриа гарсан байна билээ?
-Сэтгүүлчдэд хардах эрх бий. Тиймээс энэ бүхнийг хүндэлж хүлээж авна. Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлээс гаргасан дүрмийн дагуу “Их хурлаараа тэргүүнээ сонгоно” гээд заачихсан байгаа юм. Харин Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн өмнөх тэргүүн саналаараа огцроход одоогийн тэргүүнийг хурал хийж сонгоогүй. Тиймээс бүх зүйлийг хууль, журмын дагуу хийе л гэсэн юм.
-Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн тэргүүн саналаараа огцорвол дараагийн тэргүүнийг хэрхэн сонгохыг юу гэж дүрэмлэсэн байдаг юм бэ?
-Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн дүрэмд тэр талаар тусгаагүй байдаг юм билээ. Зөвхөн тэргүүнийг их хурлаас сонгоно л гэсэн заалт бий. Тэгэхээр тэрнээс хойш их хурал хийж, тэргүүнээ сонгоогүй учир Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл одоо болтол тэргүүнгүй байна гэсэн үг. Хэн нэгэн өөрийг нь дарга гэж сонгоогүй байхад одоогийн тэргүүн гэгдээд байгаа Т.Баасанхүү өөрийгөө “Би дарга” гэж яриад явах нь зөв үү гэсэн асуулт тавьж байгаа юм л даа. Тухайн хүн Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, олон ном бүтээл туурвисан байж болно. Өнгөрсөн хугацаанд багш, ах гэдэг утгаар нь хүндэлж, хүлээцтэй хандаж ирсэн. Гэтэл бидний шаардлагад тодорхой хариулт өгсөнгүй.
-Та бүхэн ямар шаардлага хүргүүлээд ямар хариулт авсан бэ?
-Т.Баасанхүүг ямар учраас Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн тэргүүнээр сонгосныг тайлбарлах, их хурлыг зарлах шаардлага хүргүүлсэн. Харамсалтай нь шаардлагын хариуг хангалттай өгч чадаагүй. Тиймээс бидний хэсэг сэтгүүлч их хурал зарлаж, тэргүүнээ сонгохоор шийдсэн. Одоогоор хурлын тов тодорхойгүй байгаа ч сэтгүүлчид даруйхан хуралдуулж, энэ асуудлыг нэг тийш шийдэх хүсэлтийг тавьж байгаа. Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийг тогоотой зүйрлэвэл хуучин нийгмийн хоолны үлдэгдэл энэ тогооны ёроолд наалдчихаад салахгүй байгаа юм. Тиймээс энэ тогоог усаар дүүргэж байгаад сайтар угаах хэрэгтэй байгаа юм. Тухайлбал, 2005 оноос хойш олон хэвлэл, мэдээллийн байгууллага шинээр бий болсон. Гэтэл Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн төлөөлөгчид нь ч солигддоггүй, ямар үйл ажиллагаа явуулж байгаа нь ч мэдэгдэхгүй хэвээрээ л байна шүү дээ. Тус байгууллагын явуулж буй үйл ажиллагаа нь явцуу хүрээнд болоод өнгөрсөн тухай хэзээ хойно сургаар нь л мэдэж байна. Сэтгүүлчдийн холбоо 1990 оноос хойш хэд, хэдэн удаа нэрээ сольж, улсаас байр гаргуулсан гэсэн. Харин дараа нь Монголын чөлөөт сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлтэй нэгдээд хувьчлагдсан юм билээ. Ингэснээрээ үйл ажиллагаа нь сайжраагүй. Харин ч дотроо олон жижиг холбоонд хуваагдаж, сэтгүүлчдийн эрх ашгийг хамгаалах газар үгүй болсон. Тухайлбал, Залуу сэтгүүлчдийн холбоо гэж саяхан байгуулагдсан юм билээ. Тэд бидэнтэй “Хэрэв Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл үнэхээр өөрчлөгдөж байгаа юм бол бидэнд ийм холбоо байгуулах шаардлага алга” гэж ярьсан.
-Сонин, телевиз, сайтууд тус тусдаа өөрсдийн гэсэн холбоотой байгааг Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл ажлаа хийж чадахгүй байна гэж бодож болохгүй байх. Ингэж тус, тусдаа холбоо байгуулах нь өөрсдийн эрх ашгийн төлөө дуугарах гэсэн нэг хэлбэр биш гэж үү?
-Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл гэдэг бол том байгууллага. Энэ байгууллага дотор дэд салбараараа ангилагдаж болно. Тухайн дэд сэлбарынх нь хүч дутагдвал нэгдээд хүчээ нэгтгэх нь байх ёстой үзэгдэл. Гэтэл үнэн хэрэгтээ Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийнхэн дэд салбаруудынхаа хүч нь хүрэхгүй байгаа асуудлыг зохицуулах нь бүү хэл ямар ч үйл ажиллагаа явуулахгүй байна. Үүний хамгийн тод жишээ нь, оноос өмнө УИХ-аар Дэгийн тухай хууль батлахдаа сэтгүүлчдийг маш өндөр цензуртайгаар Төрийн ордонд нэвтрүүлэхээр болсон байсан. Тэгэхэд сэтгүүлчид өөрсдийн эрх ашгийг хамгаалж, УИХ-ын үйл ажиллагааг мэдээлэхгүй байх шийдвэр гаргаж байсан. Энэ үйл явдал үр дүнгээ өгч, Дэгийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан ч тэр үед төсвөөс цалинждаг хэвлэл, мэдээллийн байгууллагууд энэ үйл ажиллагаанд нь оролцоогүй. Хэрэв Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл ажлаа хийдэг байсан бол зохицуулалт хийж, Парламентын сэтгүүлчдийн холбоог төсвөөс санхүүждэг байгууллагын сэтгүүлч даргалах ёстой юу гэдгийг хөндөж, улам боловсронгуй болгох боломж байсан.
-Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл хувьчлагдсанаасаа хойш хэн нэгний, тэр дундаа Ардын намын гар хөл болж байгаа гэдэгтэй та санал нийлэх үү?
-Тухайн байгууллага ямарваа нэгэн үйл ажиллагаа явуулахгүй байгаа учир яг тэгж хэлж чадахгүй байна. Хэрэв үйл ажиллагаа явуулдаг байсан бол үйл ажиллагааных нь илэрцээр нь “Тэр намын эрх ашгийг хамгаалж байх шиг байна” гээд ямар нэгэн баримт гаргаж тайлбарлаж болох байсан юм. Гэхдээ үйл ажиллагаа явуулахгүй байна гэдэг нь хяналтын үүргээ гүйцэтгэж чадахгүй байна гэсэн үг. Тиймээс хэн нэгний халаасанд орсон байж болзошгүй гэсэн таамаг гарч байгааг үгүйсгэхгүй.
-Ирэх жил УИХ-ын сонгууль болно. Сонгуульд хэвлэл, мэдээллийн байгууллагын оролцоо маш чухал. Тиймээс УИХ-ын сонгуулиас өмнө энэ байгууллагыг Ардчилсан намынхан хараандаа авах нь гэсэн яриа гараад байгаа учраас л ингэж асуугаад байгаа юм?
-Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийн цаад эзнийг ил болгох бодлого баримталдаг. Бид ч гэсэн ийм зорилготой. Тэгэхээр бидний ард хэн нэгэн байгаа хэмээн хардах хэрэггүй. Хэрэв бид энэ байгууллагыг шинэчилж чадвал хамгийн түрүүнд Монголын хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслүүдийн нууц ноёнтонг олон нийтэд ил болгохын төлөө ажиллах болно. Ингэснээр тухайн хэвлэл, мэдээллийн байгууллагын бодлого, үйл ажиллагаа, нийтлэл, нэвтрүүлэгт итгэх үү үгүй юү гэдгээ иргэд өөрсдөө шийдэх боломжтой болох юм. Үүнээс улбаалаад нийтлэл, нэвтрүүлгүүдэд нь төлбөртэй гэсэн стандарт тогтоож, улс төрөөс ангид байлгаж, сэтгүүл зүйг цэвэршүүлэх үйл ажиллагаа хийнэ гэж бодож байна. Хэрэв бид ямарваа нэгэн улс төрийн хүчнээс хамааралтай байсан бол энэ талаар зоригтой дуугарч чадахгүй байсан.
-Та шинэчлэл хийнэ л гээд байх юм. Хэрэв их хурлаас одоогийн удирдлагууд сонгогдвол яах юм бэ. Энэ шийдвэрийг шударга бус гэж үзээд дахиад л заргалдах уу?
-Удирдлага солигдоно гэдэгт итгэлтэй байна. Урд өмнөх хурлууд хаалттай, байнга оролцдог хэдхэн төлөөлөгчтэйгөөр болдог байсан гэсэн. Харин энэ удаад бүх хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээс төлөөлөл оролцуулж чадвал бүх зүйл өөрчлөгдөнө гэдэгт итгэлтэй байгаа.
-Хэрэв та бүхний санаснаар Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл өөрчлөгдөж чадвал хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийн ар талын эздийг нэрлэнэ гэсэн зорилгоосоо няцахгүй байж чадах уу?
-Монголын хэвлэл мэдээллийн байгууллага санхүүжилтээ өөрсдөө шийддэг болоод 20 жил болж байна. Энэ хооронд өөрсдийн бор толгойг л бодсон зүйл хийж ирлээ. Тийм учраас хэцүү л байна байх. Гэхдээ үүнийг ил болгох нь Монголын хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийн нэр хүндийг аврах нэг алхам юм.
-Тэгвэл таны удирддаг NBS телевизийн хөрөнгө оруулагчийг нэрлээч?
– Манай телевиз хуучин Magic гэдэг телевизийн суурин дээр бий болсон. Би Magic телевизийн захиралтай хамтарч энэ телевизийг байгуулсан юм. Кабелийн телевиз гэдэг чинь эфирийн телевизийг бодвол санхүүжилт бага шаарддаг. Эфирийн телевиз байгуулах зөвшөөрлийг авахын тулд нэг тэрбум төгрөг хэрэгтэй. Техник, тоног төхөөрөмжтэйгөө нийлээд 1.5 тэрбум төгрөгтэй болсон үйл ажиллагаагаа эхэлнэ. Кабелийн телевиз бол үүнээс 30 дахин хямд зардлаар үйл ажиллагаагаа явуулах боломжтой юм.
-Таны ярианаас хуучин үеийнхэн зайгаа тавьж өгөх ёстой гэсэн өнгө аяс цухалзаж байна. Тэдний халааг авах залуус нь хангалттай бэлтгэгдэж чадсан гэж үзэж байна уу?
-Тэднээс дээш насныхан хуучинсаг, доош насныхан шинэлэг гэж хэлж чадахгүй л дээ. Шинэлэг санааг дэмждэг хөгшчүүд байхад дэмжээд гар бие оролцохоосоо илүү өдөр тутмынхаа ажилд нухлагдсан залуус ч бий. Ах, багш, гавьяат, ерөнхийлөгч, дарга аа гэж дуудуулж байсан хүн нэг л өдөр гэртээ даалуу тоглоод суух хэцүү байх л даа. Гэхдээ тэр хүн үнэхээр юм хийж, бүтээж чадсан бол хэзээд хуучрахгүй. Тойрон хүрээлэл дунд үргэлж байх болно шүү дээ. Тэгэхээр өөрсдийгөө хүлээн зөвшөөрч чадаж байгаа хүмүүс сайн дураараа залуустаа байраа тавьж өгөх ёстой.
-Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн их хурлын үеэр тэргүүний суудлын төлөө та өрсөлдөх үү. Анхнаасаа ийм зорилт тавьчихаад энэ бүхнийг хийгээд байгаа юм уу?
-Нэр дэвшинэ. Тэргүүн болно гэсэн зорилт тавьчихаад ингээд яваад байгаа асуудал огт байхгүй. Миний хувьд хийх ажил их байна. Манай телевиз байгуулагдаад нэг жил ч болоогүй байна. Нэгэнт эхлүүлсэн ажлынхаа үр дүнг үзсний дараа өөр үүрэг хариуцлага хүлээмээр л байна. Гэхдээ энэ суудлын төлөө хэн ч өрсөлдөж болно.
-Та бүхэн Монголын сэтгүүлчдийн төлөөлөл болж чадаж байгаа юу. Шаардлагад хэчнээн сэтгүүлч гарын үсэг зурсан юм бэ?
-Бид гарын үсэг цуглуулах ажлыг 14 хоног хийсэн. Монголын сэтгүүлчдийн 99 хувь нь биднийг дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн. Бидний ард зогсоно гэдгээ ч хэлсэн. Тэгэхээр бид сэтгүүлчдээ бүрэн төлөөлж байгаа гэж ойлгож болно.
-Монголын сэтгүүл зүйн салбар үүргээ биелүүлж чадаж байна уу. Энэ талаар та ямар бодолтой явдаг вэ?
-Монголын сэтгүүл зүйн салбар бусад салбарынхнаас хариуцлага нэхдэг байж өөрсдөө шинэчлэгдэж чадаагүй гэж боддог. Тэгэхэд яг манай улс шиг 20 жилийн өмнө ардчилал руу шилжсэн улс орнуудын сэтгүүл зүйн салбар үлгэр жишээ хөгжсөн байгаа юм. Тиймээс манай улстай төстэй түүхтэй улсуудад очиж шилжилтийн үеийнх нь туршлагыг судлах ёстой. Сэтгүүлчдийнхээ үнэт зүйлийг хэрхэн өөрчилснийг энд хэрэгжүүлэх ёстой. Одоо ч гэсэн сэтгүүлчдийг бэлтгэдэг тогтолцоо нь бидний шүүмжлээд байгаа хөгшчүүлийн үеийнхтэй ижилхэн л байна шүү дээ. Ямар нэвтрүүлэг, нийтлэлийг сайн гэх юм. Ямар сэтгүүлчийг сайн сэтгүүлч гэх юм гэдэг нь ч тодорхойгүй л байна. Тухайлбал, олон улсын тоймч гэж нэг хүн бий. Тэр хүн герман, английн талаар сүрхий ярьдаг. Тэгвэл Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн Ажлын албаны дарга Б.Хурц баригдчихаад байхад Английн талтай холбогдоод мэдээлэл авахгүй яасан юм бэ. Энэ бол Монголын сэтгүүл зүйн салбарынхан хуучны арга барилаар ажиллаж, тэрүүгээрээ хойч үеэ сургаж, хуучин үеэсээ гараагүй байгаагийн л илрэл юм.
"Улс төрийн тойм"сонин