АНУ-ын “Нью-Йорк Таймс” сонинд Жак Уэтерфордийн шинээр бичсэн “Чингис хаан ба Бурханы эрэл” номын тухай мэдээ гарчээ

Шашин төрийн заагтай байдал бол язгуур гарвалаараа Монгол ухаанаас үүдэлтэй болохыг хүн судлаач профессор Жак Уэтерфорд нотолжээ. Энэхүү номын шүүмжийг “Нью-Йорк Таймс”-ийн шилдэг номын зохиолч Саймон Винчестер бичсэнийг хүргэж байна.

“Гучин нэгэн жилийн өмнө 1985 онд Лондонгоос Хонконг хүртэл төмөр замаар аялах зуураа Монгол оронд анх хөл тавьж, нүдээр харан танилцаж билээ.

Тухайн үед миний санаж байгаагаар Энхтайваны гудамж 30 тоотод байрлах Их Британи Улсын Элчин сайдын яам бол Улаанбаатар хот дахь барууны улс орнуудын цор ганц гол төв байв. Элчин сайдтай ярилцлага хийж, бэлэг бэлэглэх бодолтой байлаа. Арванхоёрдугаар сарын эхэн үе таарсан болохоор Элчин сайд Зул сарын баярын хар чавганы бялуу, гэр орноо санан ганцаардан уйдаж буйгаа хэлж байж билээ. Төлөөлөгчийн газрын хаалганы хонхыг дарсанд Карибын орноос гаралтай нь илт харагдах залуухан эрэгтэй хаалга онгойлгов. Аяншиж ядраад миний царай зүс өнгө алдсан байдалтай харагдаж байсан бол уу.

“Гайхах хэрэггүй ээ” хэмээн Их Британийн Уэлш аялгаар найрсагаар мэндчилээд, “Миний нэр Тревор Жонес. Нарийн бичгийн дарга. Кардифаас ирсэн. Дипломат албанд буй цор ганц хар арьстан байх. Энэ хачин Улаанбаатар хот руу намайг томилсон” гэж өөрийгөө танилцуулж билээ.

1985 оны үеийн Монголын өнгө төрхийг эргэн дурсая. Үнэхээр хачин сонин дүр төрх. Өвс ургамал. Намхан морьд. Бөхийн барилдаан. Мартагдсан түүх. Чингис хаан тийм ч чухал биш. Харгис балмад этгээд гэнэ. Бусдаар бол газарзүйн байршлын хувьд ихэнх хүмүүсийн ой тойнд мартагдсан улс орон.

Тухайн үед ийм л байсан. Харин одоо байдал их өөр болж. Чингис хаан, түүнийг залгамжлагч хаадын нэр хүнд асар ихээр сэргээгдэн түгсэнд үнэхээр талархаж байна. Энэ бүхэнд хувь нэмрээ оруулсан Жак Уэтерфордын хүчээл зүтгэлд талархаж байна. Монгол орон асар их эрчтэйгээр эргэн сэргэж, сүүлийн арван жилд аялал жуулчлал гурав дахин өсч, сэтгэл догдлом, хүндлэл төрмөөр орчин үеийн өнгө төрхтэй улс болжээ. Хэдэн зууны түүхэнд гэрэл гэгээ цацруулж явсан жижигхэн улс зургаан зууны дараа Их Британы адилаар Вьетнам, Бирм, Хятадаас Унгар, Трэйс Польш хүртэл харилцаагаа тэлж, дэлхийн сайхан орны нэгэн хэвээр байсаар байна.

Шавхагдаж дундаршгүй сониуч зандаа хөтлөгдөн, шилдэг номын жагсаалтанд орох ном бичихээр зориглон Капитол Хиллийн дэлгүүрт бичээчээр ажиллаж байсан хүн судлалын профессор Уэтерфорд бол чухамхүү Монголын Эзэнт Гүрний засагласан зуун зууны түүхийг онцгойром гэрэл гялбаатай байсан гэдэгт биднийг итгүүлэхийг хүсдэг нэгэн.

“Нью-Йорк таймс”-ийн шилдэг номын зохиогч Уэтерфорд “Өнөөгийн ертөнцийг үндэслэгч эзэн Чингис хаан” номондоо Чингисийн морьт цэргүүдийн аянга цахилгаан мэт асар хурдтай хорин таван жилийн аян дайн бол дэлхийн түүхэн дэх хамгийн том аян дайн хэмээн итгэл үнэмшилтэйгээр тайлбарлан бичсэн. 1206 оноос эхлэн Өрнө зүгт Алтайн уулсыг даван, өмнө зүгт их говийг гатлан давших зам зуураа таарсан бүхнийг хайр найргүй арчсан, зогсоож хэн ч дийлээгүй аян дайны нөлөөгөөр соёлт шинэ ертөнцийг бүтээж, шударга ёс, авъяас чадвартанд албан тушаал оноох тогтолцоог бий болгож, Евроази даяар ёс бус, дураараа дургигч легионуудад сайн үйлийг түгээн дэлгэрүүлжээ.

Чингис хааныг зүрх сэтгэлгүй, өршөөл энэрэлгүй, хэрцгий балмад дарлан харгислагч хэмээн итгэгч хүмүүсийн хувьд өөрөөр бодож сэтгэх ёстойд Уэтерфорд бүтээлээрээ хариу барьсан. Түүхийн үнэнийг өргөн цар хүрээнд эерэг сөргөөр цэгнэж дүгнэх ёстой болоод оюун сэтгэлгээний нарийн шалгуур хэрэгтэйг нягт нямбай судалгаа, арвин багтаамжтай тайлбар эх сурвалжтай номоороо батлан харуулж байна.

Харин одоо “Чингис хаан ба Тэнгэр бурханы эрэл” номоороо дамжуулан эрдэм шинжилгээний бүтээлээ урагшуулж, халуун сэтгэл бадрангуй хүсэл, үзэл бодол итгэл үнэмшилээрээ дөрөөлөн Чингис хаан хэдийгээр бурхан шүтлэггүй боловч эрхшээлдээ оруулж хураан захирсан улс орныхоо сая сая ард түмэнд шашны бүрэн төгс эрх чөлөөг эдлэх онцгой эрхийг олгосон болохыг нотлон баталж байна.

Чингис хааны эзэнт гүрэн Лалын шашинтан, Буддын шашинтан, Хятадын Дао-изм, Күнзийн сургаалтнууд, эртний Зороастрианизм шүтлэгтэнгүүд, Манича-изм, Энэтхэгийн Хиндү шашинтан, Еврейн Жүүдийн шашинтан, Христосын шашинтан, олон янзын Анимист шүтлэгтнүүд (Уэтерфорд тухайн нэрсийн хувьд заримдаа утга зохиолын найруулгад хамааруулахаар хэт хичээсэн санагддаг) өөртөө хураасны сацуу Чингис хаан бээр нэгэн засаг төрийн дор нягтарсан нийгэмд бүгд хамтдаан амьдрах ёстой гэж ихэд чармайн хүсдэг байжээ. Нэгэн утгаар хэлбэл хэрэм хана барих хэрэггүй, цагаачлалын хориг хэрэггүй, итгэл бишрэлийг шалгах хэрэггүй гэсэн үг.

Шашнаас ангид нийгмийн иймэрхүү зөв харилцааг сануулах гэдэг бол нэг өөр хэрэг. Гэхдээ түүний чамбай сайн бичсэн, сэтгэл татагдмаар номын тухайд хамгийн содон тэмдэглүүштэй гаргалгаа бол их эзэн Чингис хааны дэлхий дахины шашны чиг хандлага нь түүний үлдээсэн өв соёлынхоо адилаар, Америк үзэл санаа өнгө төрхөө олохоос өмнө суурь нь тавигдсан шашин төрийн тууштай салангид байдал мөн гэх Уэтерфордын үндсэн нотолгоо юм. АНУ-ын Үндсэн хуулийн Анхны нэмэлт өөрчлөлт бол язгуур гарвалаараа Монгол ухаанаас үүдэлтэй буюу.

Дараахь баримтыг олж мэдтэлээ олон хүн үүнийг дэндүү туйлширсан этгээд худал зүйл гэж бодож байж болох юм. Америкийн колончлолын үед 18-р зууны шилдэг борлуулалтай ном бол үнэн хэрэгтээ Францын Петис дэ ла Круа-ийн бичсэн, Бенжамин Франклин, Томас Жефферсон нарын шимтэн уншиж байсан Аугаа их Чингис хааны түүх байжээ. Түүнээс гадна Монгол болон Америк хуулиас ишлэл татсан цагц заалтууд ер бусийн гайхмаар адилхан. Хуулийн зарим заалтанд дурдсанаар Монголын их засаг хуульд “шашнаас болж хэн нэгнийг гутаан доромжлох, эсвэл, дайран дарамтлах” хэнийг ч бол хуулиар хориглоно гэж заасан бол Америкийн Анхдугаар Үндсэн Хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг зохиогч Жефферсон энэхүү хуулийн бүтэц загварыг судлаад Шашны эрх чөлөөний тухай Виржина мужийн хуулинд “шашны үзэл бодол, итгэл үнэмшилээс болж хэн ч зовж зүдрэх ёсгүй” хэмээн оруулжээ.

Чингис хаан, Томас Жефферсон нарыг хамаатуулах явдал нь утга авцалдаагүй гэх үүднээс бол үндэслэл муутай санагдаж болно. Гэвч Жак Уэтерфорд өөрийн үндэслэл нотолгоог батлан харуулж, энэхүү ухагдахууны тухайд төсөөлөн сэтгэх дуртай өнөөгийн биднээс илүүтэйтэйгээр төв үзлийг барьж, энэхүү гаргалгаандаа бүрэн итгэсэн Их Британий дипломат нарын адилаар олон олон барууны судлаачид чухам үнэндээ үндсэн эх сурвалж Дорно зүгийн алс холын Монголтой холбоотойг баталгаатай нотолсон баримтад тулгуурлан цаашдын нэмэлт судалгааг санал болгож байна.

Нэгэн утгаар зүйрлүүлэн хэлбэл бид бүгдээр Монголчууд, бид бүгдээр нэгэн цөм.

Номын шүүмжийг бичсэн Саймон Винчестер

Номын зохиогчийн зөвшөөрлөөр орчуулсан

Жак Уэтерфорд сангийн дэд тэргүүн Ц.Батмөнх