Энэ жил дөрвөн том ой то­хио­лоо. Хамгийн өндөр ой нь, Хүн­нү гүрэн төрөө засаглаж, төрийн тэргүүнтэй болс­ны 2220 жил юм байна. Монгол Улсын төрийн тэргүүн Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж наад­­мын өмнө “Хүннүгийн өв соёл” эрдэм шинжилгээний ху­рал дээр дээр “Хүннү бол Мон­гол, Монгол бол Хүннү” хэмээн айлтган сонор­дуу­лав. Тэрээр, яруу найрагч Д.Нацагдоржийн “Миний нутаг” шүлгээс “Хүннү Сүн­нүгийн үеэс хөгшид өвгө­дийн минь нутаг” гэ­сэн мөрийг иш татаж томьёол­лоо батал­гаа­жуулахдаа, -Үү­нээс илүү яаж хэлэх вэ гэж бах­дан омог­шив.
   
Төрийн шагналт Баабар, 1996 онд бичсэн “XX зууны Монгол: нүүдэл суудал, олз гарз” номын тэргүүн хуудсанд Хүннү гүрнийг магтан дуулсан өгүүлбэр бичсэн байдаг. Тэ­рээр, Америкийн Ерөнхийлөгч Р.Никсоны, Хятадын Цагаан хэр­мэн дээр очоод хэлсэн “Ийм бахархал болсон хэрмийг бай­гуул­сан ард түмэн аугаа их түүх­тэй байж таарна. Аугаа их түүхтэй ард түмэн аугаа их ирээ­дүйтэй байж таар­на” үгийг ишлэл болгон тавьсан. Дараа­гийн цогц мөрд нь өөрөө “Ийм бахар­хал болсон хэр­мийг ба­риу­лахад хүргэсэн ард түмэн мөн дутуугүй  аугаа их түүхтэй байж таарна” гэж бичсэн билээ.

Төв Азийн нүүдэлчдийн бай­гуул­сан анхны эзэнт гүрэн, МЭӨ 209-өөс МЭ-ий 93 оны хооронд оршин тогтнож байсан Хүннүгийн нэрээр уламжлаг­дан бидний хойч үед ирсэн хоёр их усан манай оронд буй. Эдгээр нь Завханы Хүнгүй гол, Архангайн Хүнүй гол бөгөөд нэр нь ийм гэдгийн гаргалгааг эр­дэмтэн доктор Бямбын Ринчен, Лодонгийн Түдэв нар хийсэн байна.
   
Хүнгүй гол нь Завхан айм­гийн Завханмандалын зүүн зах Голын эхийн элсэн хормой­ноос урсан эх авч баруун тий­шээ тус сумын нутаг,улмаар Ургамал, Увс аймгийн Завхан сумыг дайран 196 км довтол­го­соор Айраг нуурт цутгадаг. Зав­хандал сумын төвөөс зүүн­тээ орших Цахир хайрхан, Хү­рэн хайрхан хэмээх хоёр уулын өвдөгцөөд Хүннүгийн их бага хаадын булш шинэ цагийн археологчдын судалгааг хү­лээн амирлаж буй. Хүнүй гол нь Хангайн нурууны салбар уулс-Бугатын нуруунаас эх авч зүүн хойдыг барин 120 км довтолгоод Хануй голд цутга­даг. Монголын археологчид, француудтай хамтран энэ голын ай сав газар, Архангай аймгийн нутагт Хүннүгийн үеийн булш бунхныг гурав дахь жилдээ судлан тандаж, шинжлэн үзэж байгаа билээ.

Би “Сүннү бол Монгол, Мон­гол бол Сүннү” гэж онч мэр­гэн үг зохиогоод анд нөхдөдөө сонордуулан гайхуулж долду­гаар сарын 11-нээс 17-ны хоо­ронд долоо хоног зовхи өөдөө наадамдлаа. Миний зохиосон шинэ үг,  Ерөнхий сайд П.Гэн­дэн­гийн хэлсэн “Нам бол тө­рийн улаан булан мөн”, эсвэл Засгийн газрын ордон (одоо­гийн Боловсролын их сургуу­лийн байр) дээр байсан “Манай улс бол Мал аж ахуйн орон мөн. Х.Чойбалсан” гэсэн ишлэл уриа, зохиолч М.Дэмчигийн “Чоно биднийг чоно гэдэг” афо­ризмаас дээрдэдгүй юм гэхэд доордохгүй үнэлэмжтэй гэж хөөрцөглөв. Гэтэл Сүннү гэдэг нь улсын нэр биш Хүннүгийн эзэн хааныг нэрлэсэн үг-Шаньюй юм байна. Ингэхэд эхнээсээ “Ерөнхийлөгч бол Шаньюй, Шаньюй бол Ерөн­хийлөгч” гэж хэлж явсан бол дээр байж. Шинэ үеийн утга зохиолыг үндэслэгч өргөмж­лөлт Д.Нацагдорж зохиолч,

Хүннү Сүннүгийн үеэс хөгшид өвгөдийн нутаг

Хөх Монголын цагт хүчирхэг болсон орон

Он онд идээшиж олон жилд дассан нутаг

Одоогийн шинэ Монголын улаан туг бүрхсэн орон

Энэ бол миний төрсөн нутаг

Монголын сайхан орон

гэж шүлэглэсэн нь “Болор цом”-ын наа­дам дээр уншдаг шүлэг яруу найргийн хоосон цэцэр­хэл биш, их түүхээ “ойд төө­­рөө­гүй сармагчин” мэт  су­далж мэдсэний илэрхийлэл бай­на. Их зохиолч маань ШУА-ийн Түү­хийн хүрээлэнгийн эр­дэм шин­жилгээний ажилтан хийж, “Мон­­го­лын нууц товчоо”-г хүр­тэл ор­чин цагийн монгол хэ­­лэнд хөр­вүүлж, түүхийн шинж­­лэх ухаанд хөлөө тавь­сан нэ­гэн явахдаа аугаа их түүхт Хүн­нү­чүүд Их Монгол Ул­сын тү­рүү үе, өвгөд дээдэс гэдгийг Эзэн Чингис хаан мэд­дэг (үз­дэг, тооц­дог биш шүү) байсныг, энэ­хүү баталгаа нь цагаан цаа­сан дээр, хар бэ­хээр бичээс­тэй найман зууны турш хадга­лаг­дан ирснийг олж мэдсэн байх юм.

Би болохоор Хүннү суд­лаач, эрдэмтэн Я.Ганбаата­рын, монгол хэлнээ хөрвүүл­сэн “Чанчунь Бомбын өрнө эт­гээдэд зорчсон тэмдэглэл” ном­оос наадмын дараа ун­шиж мэдэв.

Одоо “Сүннү бол Монгол, Монгол бол Сүннү” гэж  хэлж яри­хаа больсон. Бас, надад то­хиолдсон бантан бол босоо мон­гол бичгээ мэдэхгүйгээс бол­лоо гэдгийг муухан ойл­госон…
   
Монгол Улсын төрийн тэр­гүүн Ц.Элбэгдорж нийт олноо монгол бичиг сургахад ач хол­богдол маш их өгч байгаа.

Миний бие ч монгол бичиг сурах нь маш ач холбогдолтой болохыг өөрт тохиолдсон явд­лаас жишээ аван мэдэж, мэ­дэрч эхэллээ.