2016 оны УИХ-ын сонгуульд 498 нэр дэвшигч өрсөлдөхөөр болж, өчигдөр /2016.06.07/ нэр дэвшигчийн үнэмлэхээ гардан авлаа. Энэ удаагийн сонгуульд 12 нам, гурван эвсэл, 69 бие даагч өрсөлдөнө. УИХ-д 76 гишүүн сонгогдох учраас 400 гаруй нь тойргийн гадна үлдэнэ гэсэн үг.

“News” агентлаг 76 тойрогт хэн, хэн учраа тааран өрсөлдөх болсныг тоймлон мэдээлж буй. Энэ удаад Хөвсгөл, Хэнтий аймгуудыг тоймлолоо.

УИХ-аас сонгуулийн тойрог, мандатыг тогтоохдоо Хөвсгөл аймгийн тойргийг өөрчлөн зурсан юм. Эл үйл явдлыг УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан эсэргүүцэж “Дээр үед угсаа залгамжилсан хүмүүст нутаг дэвсгэр тааруулж, зах хязгаарыг нь зурж өгдөг байсан шиг Хөвсгөлд нэр дэвших зарим гишүүдэд зориулж Р.Гончигдорж нар Хөвсгөлийн тойргийг зурдаг болсон юм уу” хэмээн бухимдлаа илэрхийлсэн удаатай.

Хөвсгөл аймаг 131 мянга гаруй хүн амтай, УИХ-аас мандатын тоог нь гурваар тогтоосон юм.

Сонгуулийн мөчлөгийг харвал хөвсгөлчүүд эхэн үедээ ардчиллынханд ээлтэй сонголт хийж ирсэн ч сүүлийн жилүүдэд нь улаарчээ.

УИХ-ын сонгуулийн 37 дугаар тойрогт зургаан намын нэр дэвшигч өрсөлдөнө. Дээрх тойрогт Ардчилсан нам Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга П.Цагааныг, МАН Хөвсгөл хөгжил сангийн тэргүүн Л.Мөнхбаатарыг нэр дэвшүүллээ. Нэр дэвшигчийн нэг нь Хөвсгөл аймгийн уугуул бол нөгөө нь Хөвсгөл нутгийг хөгжүүлэх сэтгэл өвөртлөн зорьж очиж байна. Чингэхдээ Л.Мөнхбаатар даагаа нэхэх бол П.Цагаан дарга анх удаа өрсөлдөнө.

П.Цагаан нь олон улсын хуульч, эдийн засагч мэргэжилтэй. Улс төрийн ажил нь Улсын Бага хурлын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн даргын туслахаас эхэлж, Хөдөлмөрийн дэд сайд, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч П.Очирбатын парламентын асуудал хариуцсан Шадар туслах, Сангийн сайд, Ерөнхий сайдын зөвлөх, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд, одоо бол Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрыг удирдаж байна. УИХ-д өрсөлдөж байгаа 490 гаруй нэр дэвшигчид дотор ийм хүн ховор.

Нэр дэвшигчдийн оноо цуглуулах тойрог нь Мөрөн сумын 10, 11, 12, 13, 14 дүгээр баг, Баянзүрх, Улаан-Уул, Цагааннуур, Ренчинлхүмбэ, Алаг-Эрдэнэ, Ханх, Чандмань-Өндөр сумд юм.

Ц.ОЮУНГЭРЭЛ “ДОШИН” ДЭЭРЭЭ ӨРСӨЛДӨНӨ

УИХ-ын сонгуулийн 38 дугаар тойрогт нэр дэвшигч нь тооны хувьд цөөн боловч ширүүн “тулаан” болж мэдэхээр байна. УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунгэрэл, Ч.Даваасүрэн нар учраа таарсан, хоёулаа Хөвсгөл нутгийнх.

УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн 2008 оны УИХ-ын сонгуулиас эхлэн парламентад сонгогдсон. МАН хоёр хуваагдсаны дараа буюу 2012 оны УИХ-ын сонгуульд бие даан өрсөлдөж, ялалт байгуулан УИХ-ын гишүүн болсон ч С.Ганбаатар, Х.Болорчулуун, Г.Уянга нартай хамтран уул уурхайн томоохон төслүүдээ “балбасан” нь олон нийтийн дургүйцлийг хүргэж, Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгээс “Поп” гэх тодотголыг хүртсэн байдаг.  Эрх баригч хүчин бие даагчдын “амбиц”-ыг дарахын тулд УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо, Иргэний нисэхийн ерөнхий газарт хүнээ тавих эрх мэдлийг өгөөд ч шуналыг нь дарж чадаагүй гэх “бор шувуу” нисдэг.

Өнгөрсөн дөрвөн жилд Засгийн газрын амар заяаг үзүүлээгүй хүний нэг нь. МАН-д эргэж орсон шалтгаанаа “Сонгогчдын хүсэлт” хэмээн тайлбарласан ч улс төрийн хүрээнийхэн “Сонгуулийн хууль бие даагчдад халтай тусангуут буцаж намаа бараадсан” гэх гаргалгааг хийсэн юм.

Хүний эрхийн төлөө тууштай тэмцэгч, дайчин бүсгүй нутагтаа нэр дэвшсэн нь хөвсгөлчүүдийн хувьд бас л азтай. Зарим тойргийн сонгогчид нэр дэвшигчээ голж “Хэнийг нь сонгох юм бэ” гэцгээн халаглаж суухад Хөвсгөлд хууль тогтоогч нарыг өнгөлөх хүмүүс нэр дэвшээд байна.

УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунгэрэлийн хувьд 2012 оны УИХ-ын сонгуульд Хан-Уул дүүрэгт нэр дэвшин ялалт байгуулж УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон. Анх удаа УИХ-д сонгогдсон ч төд удалгүй туршлагатай хуульч нартай мөр зэрэгцсэн чадварлаг бүсгүй.

Шинэчлэлийн Засгийн газрын үед Соёл, спорт, аялал жуулчлалын сайдын алба хашсан, Н.Алтанхуягийн танхим унахад огцорч байв. Сайдаар ажиллах хугацаандаа соёл, шинжлэх ухааны салбарыг хөгжүүлэх бодлогуудыг шинэчлэн батлуулсан юм.

Нэр дэвшигчдийн өрсөлдөх тойрогт нь Мөрөн сумын 5, 7, 8, 9, дүгээр баг, Арбулаг, Цэцэрлэг, Цагаан-Уул, Бүрэнтогтох, Шинэ-Идэр, Түнэл, Эрдэнэбулган, Цагаан-Үүр, Тариалан сумд багтаж байна.

MCS, “ЭРЭЛ” ХОЁРЫН ТУЛААН БОЛОХ УУ?

Гал авалцсан тулаан болж мэдэх тойрогт УИХ-ын сонгуулийн 39 дүгээр тойрог нэрлэгдэж байна. МАН дээрх тойрогт УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгаланг, Ардчилсан нам Эх орон намын экс дарга, “Эрэл” компанийн ТУЗ-ийн дарга Б.Эрдэнэбатыг нэр дэвшүүллээ.

Бизнес, нийгмийн салбарт тулгамдаж байгаа проблемыг, гаргалгаатай нь харж, “Ингэж өөрчилж засаж өгөхгүй бол энэ хууль хүндээр буух болно” хэмээн анхааруулж, хууль бүх хүнд эрх тэгш үйлчлэх замыг засаж ирсэн хууль тогтоогчдын нэг нь УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан юм. Түүний УИХ-ын нэр бүхий гишүүдтэй хамтран санаачилсан Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний тухай хууль энэ сараас хэрэгжиж эхлээд байна. Дээрх хууль хэрэгжсэнээр улсын нэгдсэн төв эмнэлгүүд бие даан хөгжих, удирдлагыг нь улс төрийн хараат байдлаас гаргах эрх зүйн орчин үйлчлээд эхэлнэ. Түүнийг дагаад эмнэлгүүдийн үйлчилгээ сайжирна, иргэд хамгийн сайн үйлчилгээтэй эмнэлгээр үйлчлүүлдэг болно.

Тэрбээр мөн Улаанбаатар хотоос 600 км-ээс дээш зайд орших аймгуудад үйлдвэр, үйлчилгээ эрхэлж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хувь хэмжээг бууруулах хуулийн төслийг санаачилж байлаа. Улстөржиж жүжиг дэглээд байдаггүй,  учир мэдэх хүмүүс түүнийг “УИХ-д байх ёстой хууль тогтоогчийн нэг” гэж үнэлдэг.

“Эх орон” намаас 2008, 2012 оны УИХ-ын сонгуульд, мөн 2013 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшээд ялагдал хүлээснээс болсон уу“Эрэл”-ийн Б.Эрдэнэбат энэ удаагийн сонгуульд Ардчилсан намын нэр дээр өрсөлдөж байна.

Намаа сольсон түүний энэ үйлдлийг олон нийт “Урвалт” гэж харж буй. Эрх баригч хүчнийг бараадахад УИХ-ын гишүүн Х.Баттулгын нөлөө их байсан тухай “бор шувуу” нисэх болсон. “Женко” өмнө нь Эх орон намд байгаад Ардчилсан намд элссэн байдаг.

Өвөрхангайн Өлтийн уурхайд алт олборлоод газрыг нь там болгосон компани бол “Эрэл”. Заамрын хөндий ч мөн Б.Эрдэнэбатын компаниас болж сүйрсэн гэх нь бий. Жилийн өмнө УИХ-аар Эдийн засаг, нийгмийг 2016 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэл батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг хэлэлцэх үед УИХ-ын дарга З.Энхболд “Компани нь татан буугдаад зугатсан байж болох ч хүн нь байгаа. Түүгээр нөхөн сэргээлт хийх зардлыг нь гаргуулах ёстой” гэх шаардлага тавин горимын санал гаргасан нь дэмжлэг хүлээж “Эрэл” компани сүйтгэсэн газрынхаа нөхөн сэргээлтийг хийх хөрөнгийг гаргах үүрэг хүлээсэн билээ. Түүнээс хойш жил боллоо, үүргээ биелүүлсэн байдаг юм болов уу яадаг юм бол.

Нэр дэвшигчид Мөрөн сумын 1, 2, 3, 4, 6 дугаар баг, Жаргалант, Галт, Төмөрбулаг, Тосонцэнгэл, Рашаант, Их-Уул суманд өрсөлдөнө.

ГУРВАН БААТАР НЭГ АВАРГА

Хэнтий аймагт Ардчилсан нам М.Хүдэрбаатар, Б.Гарамгайбаатар, Ж.Оюунбаатар гэсэн гурван баатар сойсон бол МАН аварга Б.Бат-Эрдэнийгээ дагуулаад хоёр залуу нэр дэвшүүлэв. Тус аймаг 69 мянган хүн амтай ч УИХ-аар тойргийн асуудлыг хэлэлцэхдээ мандатынх нь тоог гурваар тогтоосон. Бярдаж нэмсэн мандатынхаа тухай Б.Гарамгайбаатар дарга “Чингисийн нутаг болохоор нь мандатын тоог нэмсэн” гэх хошин тайлбар хийсэн байдаг.

УИХ-ын 40 дүгээр тойрогт УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ, Ерөнхий сайдын зөвлөх М.Хүдэрбаатар нар өрсөлдөнө. Нийгэм шинэ залуу үеийг хүсэх болсон. Иймээс  М.Хүдэрбаатарт илүү боломж байгаа гэсэн үг. Мөн тэрбээр өнгөрсөн хугацаанд тойргоо хамгийн сайн усалсан нэр дэвшигч. Дээрх тойрогт Иргэний зориг ногоон намаас нэр дэвшигч орж ирж байгаа нь саналаас нь хувааж болзошгүй юм.

УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнийн саналаас хуваалцах нэр дэвшигч байхгүй нь МАХН дээрх тойргийг хэргээр аваргад хаяв уу гэх харыг дагуулаад байна.

Нэр дэвшигчид Батширээт, Баянмөнх, Дархан, Дэлгэрхаан, Өмнөдэлгэр, Цэнхэрмандал, Бор-Өндөр сумдад ажиллаж санал цуглуулах ёстой.

УИХ-ын 41 дүгээр тойрогт УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгийн дарга Б.Гарамгайбаатар, Нийгмийн Ардчилал Монголын Залуучуудын холбооны ерөнхийлөгч асан Л.Оюун-Эрдэнэ нар өрсөлдөнө.

Б.Гарамгайбаатар гишүүнийг их хэмжээний өртэй байхад нь УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигчээр бүртгэсэн нь Монголд хууль хоёр өөрөөр үйлчилдгийн бодит жишээ гэж сошиал ертөнцөөр хэдэнтээ шуугиулсан ч нэр дэвшигчийн үнэмлэхээ гардан авав. Учраа таарсан нэр дэвшигч нь Л.Оюун-Эрдэнэ. 2012 оны УИХ-ын сонгуульд МАН ялагдсаны дараа Ардчилсан намын лидерүүдийн жишгээр АНУ-ыг зорьж боловсроод ирсэн залуу. Шадар сайд асан У.Хүрэлсүхийн хуурай дүү ч гэж хэлж болно. Ард нь дээлийнх нь захыг мушгиад сууж байхыг ч үгүйсгэхгүй. Тэрбээр энэ удаагийн УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшээгүй нь Л.Оюун-Эрдэнэд илүү итгэл хүлээлгэсэн байж болох талтай.

Харин Л.Оюун-Эрдэнийн саналаас нь хуваалцах нэр дэвшигч МАХН-аас өрсөлдөх П.Ариунжолоо юм.

Нэр дэвшигчид Батноров, Баян-Адрага, Баян-Овоо, Баянхутаг, Галшар, Дадал, Норовлин, Биндэр суманд өрсөлдөж саналаа цуглуулна.

УИХ-ын сонгуулийн 42 дугаар тойрогт Ардчилсан нам Хэнтий аймгийн Засаг дарга Ж.Оюунбаатарыг, МАН Нийгмийн Ардчилал Монголын Залуучуудын холбооны дарга Т.Гантулгыг нэр дэвшүүлэв.

Уг нь дээрх тойрогт МАН-аас УИХ-ын гишүүн Н.Ганбямба өрсөлдөхөөр бэлтгэл ханган, лоббигоо хийгээд амжсан байсан ч эцсийн мөчид нэрээ татсан нь улс төрийн хүрээнийхний анхаарлыг татаж буй. Оронд нь Т.Гантулгыг нэр дэвшүүлсэн нь МАН нэг мандатаа эрх баригчид хаялаа гэх хардлагыг араасаа дагуулсан.

Хийсэн ажилтай, хэлэх үгтэй Засаг даргатай хэнийг ч өрсөлдүүлээд дийлэхгүй гэж үзэв үү, эсвэл эртнээс хийсэн тохироо юу гэдэг одоо ч тайлагдахгүй л байна.

Нэр дэвшигчид Жаргалтхаан, Мөрөн, Хэрлэн сумдад өрсөлдөнө.

Хэн нь өнгөлж, гарч ирэн УИХ-д сонгогдохыг сонгогчдын санал шийдвэрлэнэ.

�