Энэ жилийн наадам дэлгэр болох нь ээ. Хүннү гүрэн байгуулагдсаны 2220 жил, Их Монгол Улс бай­гуу­­лагдсаны 805 жил, Ардын хувьс­галын түүхт 90 жил, Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 100 жилийн ой давхар тохиож байгаа учир Үндэсний их баяр наадмын үйл ажиллагаа до­лоодугаар сарын 5-наас эхлэх юм. Үүнтэй зэрэгцээд Засгийн газраас тог­тоол гаргаж, энэ жилээс эхлэн наад­мыг манлайлагчдын шагналын хэм­жээг нэмэх  шийдвэр гаргасан.

Энэ тогтоолын дагуу улсын баяр наадамд түрүүлсэн бөхийн шаг­нал 15 сая төгрөг болж байгаа бол үзүүрлэсэн бөх нь 10 сая төгрөг хүр­тэхээр болсон тухай Үндэсний бөхийн салбар хорооны дарга, Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Төрийн нарийн бич­гийн дарга Г.Баясгалан мэдэгдэв. Харин баяр наадамд түрүүлсэн харваач дөрвөн сая төг­рөгийн шагнал хүртэх бол шагайн хар­ваанд түрүүлсэн баг ч мөн адил дөр­вөн сая төгрөгөөр шагнуулах аж. 

Наадам сонирхогчдын ан­хаарлыг хурдан морины урал­дааны шинэ дүрэм, журам яах ар­гагүй татаж байгаа билээ. Тиймээс Хурдан морины салбар хорооны на­рийн бичгийн дарга Ц.Галбадрахаас за­рим зүйлийг тодруулсан юм.

-Энэ жилээс эхлэн Үндэсний  их баяр наадмаар есөн насны морьд уралдахаар болсон гэсэн. Бидэнд дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгнө үү?

-Энэ жилээс эхлэн эрлийз адууг мон­гол адуунаас салгаж урал­дуу­лахаар болсон. Тиймээс есөн насны морины уралдаан 10-13-нд болох юм. Өмнө нь зургаан насны морьд уралд­даг байсан. Харин энэ жилээс эр­лийз адууг гурван насанд ангилж урал­дуулж байгаа. Тухайлбал, эр­лийз морьдын дээд нас гэж бий. Үүнд азарга, их нас, соёолон насыг хамруулна. Харин дунд насанд нь хязаалан, шүдлэн нас­ны морьд уралдана. Бага насных нь ойл­гомжтой. Үүнд даагануудыг урал­дуу­лах юм. Ингээд гурван бүлэг бол­гохоор есөн насны морьд уралдахаар болж таарсан юм.

-Энэ  ангиллыг ямар үндэс­лэ­лээр хийж байгаа юм бэ?

-Бид гэнэт ийм шийдвэр гар­­гачихаж байгаа юм биш л дээ. Олон жил ярьж, судалж байж гаргасан. Урьд нь эрлийз морьд монгол адуутай хамт уралддаг байсан. Ялан­гуяа бага насны адуун дээр ийм асуу­дал их гардаг. Үүнээс болоод наадамчид ”Эрлийз болон монгол морьдыг тусад нь уралдуулахгүй бол эрлийзүүд нь хамаг бай, шагналыг аваад байна” гэсэн санал гар­гаж эхэлсэн. Үүний үндсэн дээр Үн­дэсний их баяр наадмыг зохион бай­гуулах хороо, Монголын морин спорт, уяачдын холбоо, Хурдан мо­рины салбар хороо хамтарч, 21 айм­гийн Морин спорт холбооноос санал авсан. Санал асуулгын дүнд Орхон аймгаас бусад аймгийнхан “Эрлийз морьдыг монгол адуунаас тусад нь уралдуулах нь зөв” гэсэн санал ирүүллээ. Тэгээд Монголын морин спорт, уяачдын холбооны тэргүүлэгчдийн хурлаас “Морьдыг тусад нь уралдуулъя” гэсэн шийд гаргаж Засгийн газарт хүргүүлсэн. Үүнийг Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооноос дэмжиж, Хурдан морины салбар хороонд “Монгол морьдыг эрлийз морьдоос тусад нь уралдуулахад баримтлах журам боловсруул” гэсэн үүрэг өгсөн. Ингээд бид мал аж ахуйн чиглэлээр мэргэшсэн эрдэмтдийн саналыг авч журам боловсруулсан. Журам боловсруулахдаа баримталсан материал нь “Монгол адууг үүлдрээр нь баталсан тодорхойлолт” гэсэн нэртэй нууцын зэрэглэлтэй ном юм. Энэ тодорхойлолт дээр үндэслэн монгол адууны стандартыг  тог­тоолоо.

-Стандартад юу гэж заасан байдаг юм бэ. Ер нь монгол адууг хэр­хэн ялгах вэ?

-Дээрх стандартад заасан хэмжээ­сүүдээр л морьдыг тодорхойлно. Ту­хайлбал, харахад эрлийз гэдэг нь мэдэгдэхгүй адуунууд бий. Тийм адуунуудыг монголоос ялгахдаа тодорхой стандарт хэрэглэнэ. Тухайлбал, сэрвээний өндөр, ташуу урт, шилбэний хэмжээс нь илүү байвал эрлийз адуунд тооцох юм. Ингэж л монгол адуугаа тодор­хойлно доо. Харин харахад л ан­дашгүй, илэрхий эрлийз адуунууд бий. Тийм адуунуудыг хэл­бэрээр нь, дэл, сүүл, биеийн галбираар нь шинжээд шууд л эрлийз морины тоонд багтаана. Үүнийгээ ч манай уяачид ухамсарлах байх.

-Түрүүлж, айрагдсан морьдын шагналыг энэ жилээс нэмэх шийд­вэр гарсан. Тухайлбал, түрүүлсэн морьдын эзэнд хэдэн төгрөгийн шагнал олгох вэ?

-Засгийн газрын тогтоолоор Үн­дэсний их баяр наадамд түрүүлж, айрагдсан бүх насны морьдод ижил­хэн хэмжээний шагнал олгохоор тогтсон. Өмнөх жилүүдэд нас багасах тусам шагнал нь буурдаг бай­сан. Үүнээс гадна түрүүлсэн морьдын эздэд таван сая төгрөгийн шагнал олгоно. Тэгэхээр түрүү магнай болсон есөн моринд л гэхэд улсын төсвөөс 45 сая төгрөг зарцуулах нь.