Хуульч О.Алтангэрэл цуврал нийтлэлээ манай уншигчдад хүргэж байна.

“Сэтгэлд гал байвал, зууханд гал олдоно” гэдэг сэн. Манай дипломатчид, тэр дундаа гадаад улсад суух Элчин сайд, консулын ажилтнуудад эх орныхоо харьяат иргэдийн төлөө гэсэн сэтгэлийн гал бараг л алга. Тэднийг томил­дог эрх мэдэлтнүүд, төр засгийн удирд­лагад ч таныг, бас намайг өмгөөлөх чин хүсэл бас алга.   

Сайн муу хэлүүлсэн ч төрийн нүд чих болсон тусгай албыг нэр төртэй­гээр хашиж, эх орныхоо төлөө тангараг өргөсөн Б.Хурц хэдэн сарын турш хэзээ­нээс эзэрхэгээрээ алдартай хатан хаант Английн шоронд хоригдож бай­на. Түүний хашиж байсан ажил ал­бууд нь Монгол төрийн олон чухал нууц­тай, үндэсний аюулгүй байдалтай салш­гүй холбоотой гэдгийг бүгд мэдэх ч манай улс хэр тааруухан нэг өмгөөлөгч хөлсөлж, хааяа нэг мэдэг­дэл хийхээс өөр юу ч хийсэнгүй. Үгүй ядаж эрх мэдэлтнүүд Английн талд хандаж тэднийг буруушаасан хатуухан үг ч унагахгүй байна. Биднийг ийнхүү басамжилж байгаа Англид хөрөнгийн биржээ хүртэл өг­лөө. Хүүхдийг нь зодсон нөхөрт нэмээд мөнгө өгснөөс ялгаа ер нь байна уу. Иргэнээ өмөөрөх үүрэгтэй Монгол тө­рийн сүр хүч хаана байна.Монгол хүн амь насаа алджээ, хар там­хи зөөсөн байна, гэмт хэрэг хийж шо­ронд хоригджээ гэх мэдээллийг хэв­лэл мэдээллийнхэн л өгч байна. Үүнийг нь Гадаад хэргийн яамнаас асуухаар одоохондоо тийм мэдээлэл алга, хариу өгөх боломжгүй гэж хариулна. Хэд хоно­гийн дараа үнэхээр тийм юм бол­сон байна, бид бичиг цаас өгсөн гэж ирээд л чухал царайлна. Цөөн хэдэн Монголчуудынхаа бүгдтэй нь биш гэхэд харилцаа хол­боо сайтай байдаг хэдтэй нь байнга хол­боотой байж чаддаггүй яасан арчаагүй Элчин сайдын яам­ныхан, дипломат ажилтнууд вэ. 

Монгол Улсын иргэн, аав ээжийн хайртай охин Ш.Алтантуяа харь газар бусдад онц хэрцгийгээр алагдаад удлаа. Элэг эмтэрсэн хөөрхий эцэг нь өөрийн чадлаар алуурчин Багиндатай хэдэн жил тэмцэлдэж байна. Монголын төр түүнд тус болохоор ер нь юу хийсэн бэ. Шүүх хуралд нь орчуулагч томиллоо л гэж дуулдсан, одоо бол бүр ч таг. Харин ч манай дипломатчид эсрэг талд ажиллаад эхэлсэн тухай гомдлыг Шаарийбуу гуай саяхан гаргаж байна лээ. 

Нэг удаа надад Малайзын Дээд Шүүхийн үйл ажиллагаатай танил­цах боломж олдсон юм. Тэр үед  Монголоос очсон өмгөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд байсан бид тус шүүхийн албан тушаалтанд хандаж Ш.Алтантуяагийн хэргийг хэзээ шийдвэрлэх гэж байгаа талаар асуутал энэ талаар ярих боломжгүй гэж хариулсан. Тэндээс гараад автобусанд явж байхад япон­чууд Малайзын өмгөөлөгчдөөс “Монгол­чуу­дын асуугаад байгаа хэрэг юун хэрэг юм бэ” гэж асуухад нөгөөдүүл нь “аан нэг балай хүүхний хэрэг, удахгүй шийдэгдэнэ” гэж тоомжиргүй ха­риулж билээ. Дэлхийн талыг эзэлсэн гэж цээжээ дэлддэг, супер гентэй, хөх толботой, дээд тэнгэрээс заяат, өөр юу ч билээ ямар ч байсан дэлхийн бусад үндэстнүүдээс тэс өөр үндэстэн, Мон­гол хүний үнэлэмж, бахархал хаана байна.

Хөдөө малаа хариулж явсан иргэ­нийг машин унасан солонгос эр дайрч амь насыг нь хохироосон хэрэг гарсан. Анхан шатны шүүхээс мань эрд хоёр жилийн хорих ял өгснийг хүндэдлээ гэж үзэн, хэрэгсэхгүй болгуулахаар давж заалдах гомдол гаргаж явах үед нь би эхнэртэй нь таарч, “Хорих ялаа тэнсэж өгөөч гэсэн хүсэлт л тавьсан нь зөв. Ийм хэрэг хэрэгсэхгүй болно гэж байхгүй дээ” гэж хэлээд явуулсан юм. Сарын дараа сонстол нийслэлийн шүүхээс хэргийг нь хэрэгсэхгүй болгоод өнөөх солонгос нөхрийг тэр даруйд нь суллачихсан байдаг байгаа! Хож­моо дээд шүүхийн шийдвэр гарч солонгосын иргэнд ял өгсөн гэж сонссон. Гарсан л бол хэрэгждэг, хэн ч зөрчиж зүрхэлдэггүй Монгол төрийн хууль цааз хаана байна.

Анх ганзагын наймаа ид цэцэглэж байх үед буюу ерээд оны эхээр Хятадын зүүн хойд хилийн нэгэн тосгонд оро­сын наймаачин гурван хүн ахуйн түй­мэрт хүнд түлэгдсэн хэрэг гарсан. Тухайн үед моодонд ороод бай­сан зурагттай холбодог хятадын компью­тер тоглоомоор тоглож байтал өнөөх нь гэнэт дүрэлзэн шатсан гэж ярьцгаа­даг. Манайхан тэгж түлэгдсэн бол ёстой хохь болно. Гэтэл оросууд яасан гээч, парламентийн ордон руугаа буудаж, бүх зүйл нь орвонгоороо эргэж, сэхээтнүүд нь зугатаж байсан тэр үед удирдлагууд нь харин тэдгээр иргэнээ авах гэж бүхэл бүтэн нисдэг тэрэг явуулсан. Манай нэг сайд үнэг хөөж байгаад унагаад эвдчихдэгтэй адилхан Ми-8 нисч очоод тэдгээр иргэнээ авч байхыг нь телевизээр харсан монгол наймаачид “Манай улс хэзээ нэг ийм болно доо” хэмээн санааширч суусан. 20 жил өнгөрлөө, мөнгөтэй, уул уурхайн баялагтай, олон саятантай боллоо. Харин иргэнийхээ төлөө санаа тавьдаг, аавын сэтгэлээр иргэнээ бусдаас өмөөр­дөг төртэй болсонгүй.

“Манайхан муухай”, “Монгол­чууд л болсон хойно тэгнэ дээ” гэх зэр­гээр ахуй байдлаар нь эх орон нэгт­нүүдээ гоочлох, муулах явдал ихэсч байна. Татваргүй бараанаас хямдхан виски олж аваад согтотлоо уун, нисэх буу­дал даяар орилолдох монгол эр­чүүд, нэртэй брэндийн том дэл­гүүрт орчихоод үнийг нь доошоо буулгахаар мэрийн оролдож хуруу гараараа зангах эгч нар, азийн аль ч оронд очсон тааралдах биеэ үнэлэгч мон­гол эмэгтэйчүүд, гадны аль ч үндэст­нээс цодгор гүзээ, зай завсаргүй зажлах бохиороо ялгарах залуучууд муухай харагддаг нь үнэн. Гэхдээ энэ бол Монгол хүний үнэлэмжийн гол асуу­дал биш ээ. Эдийн засгийн талаар төрөөс баримталж буй бодлого үр дүнгээ өгч, уул уурхайн томоохон ордууд нь эргэлтэд орж, хамгийн гол нь монгол хүн хөдөлмөр эрхлэн, түүнийхээ үр шимийг хүртдэг болчихвол дээрх асууд­лууд аяндаа л шийдэгдэнэ. Тэгш хуваарилалт ярьж, хүн болгонд оногдох ёстой бөөн бөөн хувьцааны талаарх мөрөөдөлтэйгээ, он жилүү­дийг үдвэл жаахан удаашрах л байх, гэхдээ л шийдэгдэнэ. Хамгийн энгийн жишээ л гэхэд “Сэрэлт” кинонд гар­даг “Цагаан” Цэгмид гуай шиг дэлбэ өшиглөж байсан Сэнтрал тауэр, олны нэрлэд­гээр “Шангрила” барилга хотын зүрхэнд босчихсон, бидний урьд нь сураг төдийгөөр л мэддэг, зари­мыг нь огт мэддэггүй байсан брэнд бүтээгдэхүүний дэлгүүрүүд нээгд­чихсэн л байна. Одоогоор хөрөнгөтэй хэд­хэн хүмүүс болон албан ту­шаал өндөртэй төрийн албан хаагчид л үйлчлүүлж байгаа нь үнэн л дээ. Гэхдээ л гадны хүмүүс ирээд Луй Виттон, Монбла, Зена гээд ярихаар нь “За тэр чинь юу билээ” гэж бодоод байхааргүй бол­чихлоо. Өөрөөр хэлбэл иргэн нь дэлхийн соёлтой хөл нийлүүлэн алхах, ямар ч орны иргэнээс илүү хөрөнгө чинээтэй байх боломж байна. Энэ нь гагцхүү цаг хугацааны хийгээд төрийн зүгээс баримтлах эдийн засгийн бо­лон бусад бодлогоос л хамааралтай асуудал.
Гэтэл яг одоо хэрэгжүүлж болох, сэтгэл л байвал хийчихээр, тэр байтугай хуу­льдаа заагаад өгчих­сөн асуудал нь гадаадад байгаа монгол иргэний эрх ашгийг төр засаг нь хамгаалах асуу­дал юм. Зарим нь хуулиар үүрэг болго­сон үйлчил­гээг үзүүлэхдээ хариуд нь залуу охид бүсгүйчүүдийг өөртэй­гээ унтахыг санал болгодог, эсхүл дипло­мат шуудангаар тамхи зөөж байгаад баригдаж эх орныхоо нэрийг шившиг­тэй хутгадаг арчаагүй дипло­матчидаас нэн даруй салах хэрэгтэй байна. 2005 онд Брестээр дайран Польш явах замдаа миний бие хэдэн  нөхдийн хамт тэнд­хийн консулын ажилтны­хаар ороод гарсан юм. Монгол­чуудын хөл хөдөлгөөн ихтэй, амьжиргааны өртөг тийм ч сайн­гүй газар гэхэд тэр хүн биднийг элэг­сгээр хүлээн авч, өлсч ядарч явахад хэсэгхэн үхрийн мах, төмстэй чанаж өгсөн нь ер мартагддагүй юм. Муу хүн идсэнээ гэдэг ч мартдаггүй шалтгаан нь тэрэндээ биш байх. Хамгийн гол нь эмээгийн минь дахин дахин хэлдэг байснаар “Хүн гэдэг чинь сэтгэлийн л амьтан” болохоор тэр юм уу даа.