Төр иргэдээ орон сууцжуулж, ядаж дунд сургуулийн сурагчдаа нэг ширээнд гурваар нь чихэж суулгахаа больж, шинээр сургууль, цэцэрлэг бариулж чадвал төсвийн алдагдал хүлээхэд муу зүйл үгүй. Угаасаа нүдэнд харагдахуйц бүтээн байгуулалтын ажил хийж чадсан л бол төсвийн алдагдлаас сүрдэж, инфляциас айх хэрэггүй гэж онолын хувьд үздэг. Харамсалтай нь тэлэлттэй, түү­хийгээрээ дуудуулсан төсөв маань нүдэнд харагдахуйц бү­тээн байгуу­лалтын ажилд зарцуулаг­далгүй бэлэн мөнгө тараах эх үүсвэр болсныг хүн бүхэн хүлээн зөвшөөрөх байх. Үүнээс үүдэн инфляци өсөх эрсдэл дагуулжээ. Мэргэжилтнүүд ч энэ талаар ярьж, бусад орны жишээ, баримтаар сануулах боллоо.

Уг нь Монгол Улсын нэгдсэн төс­вийн нийт зарлага ирэх онд дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ)-ий 36.5, 2013 онд 29.5, 2014 онд 26 хувьд хүрч өмнөх онуудтай харьцуулахад буу­рах дүр зураг гарахыг эдийн засаг­чид тооцоолжээ. Мөн бодит дүнгээрээ ирэх онд 4,613.4 тэрбум, 2013 онд 4,919.4 тэрбум, 2014 онд 5,211.5 тэрбум төгрөгт хүрч өсөлт гарахаар байгаа аж. Төсвийн нийт алдагдлын хувьд ч нэлээд гэгээлэг тоог төсөв батлах үеэр танилцуулж байсан. Тэр нь ДНБ-д эзлэх хувиар ирэх онд -6.7, 2013 онд -2 хувь байхаар тооцоолжээ. Гэхдээ одоогийн байдлаар нэгдсэн төсвийн нийт алдагдал 779.5 тэрбум төгрөг буюу  ДНБ-ий -9.9 хувьтай тэнцэж байгаа.

Төсвийн тодотголоор шийдэх санхүү­гийн эх үүсвэрүүд сүүлийн үед нэмэгдэж буйгаас биш буурахгүй байна. Тухайлбал, Ерөнхийлөгчийн санаачил­сан Нийслэлийн агаарын бохирд­лыг бууруулах тухай хууль байна. Энэ хуулийн дагуу бол айл бүрт олгох утаагүй зууханд багагүй хэмжээ­ний хөрөнгө хаях нь. УИХ-аас баталсан энэ хуулийн дагуу холбогдох зардлыг нь төсвийн тодотго­лоор шийдэхээр тооцсон билээ. Мөн өнгөрсөн оноос эхлэн дуу­лиан тарьж байгаа Монголын Хөрөн­гийн биржийн технологийг шинэч­лэх зардлыг ч төсвийн тодотго­лоор шийдэх юм. Үүгээр ч зогсох­гүй монголчуудын амьдрал, ирээ­дүйд нөлөөлөх “Хөгжлийн банк”-ны дүрмийн санг ч шийдээгүй бай­на. Яагаад гэвэл дүрмийн санг бүр­дүүлэх хөрөнгийг мөн л төсвийн тодотголоор шийднэ.

Төсөвт тодотгол хийх цаг дөхөж бай­гаа энэ үед бонд гаргах талаар эрчим­тэй ярьж эхэллээ. Мэдээж түүхэнд байгаагүй өндөр төсөв түүний алдагдлыг бондоос өөр юугаар нөхөх билээ. Зориулалт нь ч тийм байдаг.  “Хөгжлийн банк” байгуулснаар улс орны эдийн засгийн өсөлтөд эрс нөлөөлөхүйц төслүүд дээр тулж ажиллах нь тодорхой болсон. Удахгүй дотоодын зах зээл дээр 800 тэрбум төгрөгийн бонд гаргана. Мөн Засгийн газар өө­рөө төсвийн алдагдлыг нөхөх, иргэ­дийг орон сууцжуулах, ноолуурын салбарыг дэмжих зорилгоор 437 тэрбум төгрөгийн бонд гаргана. Ингээд нийт 1.2 их наяд төгрөгийн бондыг Монголын Хөрөнгийн биржийн цан цохих чимээнээр арилжих нь. Мэдээж эрсдэл дагуулдаггүй байсан бол бид аль хэдийнэ олон ул­сад Засгийн газрынхаа бондыг санал болгоод, тэр мөнгөө зарцуулаад эхэл­чихсэн байх байлаа. Одоогоор Хөгж­лийн банкнаас гаргаж байгаа бондын хэмжээ, төрөл хүүгийн талаар нарийвчлан судалж байгаа тул мэдээлэл авах боломжгүй байгаа юм.

Өнгөрсөн долоо хоногт 1.2 их наяд төгрөгийн бондын түрүүчээс арил­жаалж эхэллээ. Тодруулбал, “Төрийн 4000 албан хаагчийг орон сууцны урт хугацаат зээлд хамруулах хөтөлбөр”-ийг санхүүжүүлэхээр 36 тэрбум төгрөгийн үнэ бүхий хоёр жилийн хугацаатай бонд гарга­сан. Арилжаа эхлэхийн өмнө 36 тэрбум төгрөгөөс давсан 56.7 тэрбум төгрө­гийг цуглуулчихсан байжээ. Энэ нь Засгийн газрын үнэт цаасны эрэлт их байгааг нотолж байв. Холбогдох газруудаас мэдээлс­нээр арилжаанд гадаадын хөрөнгө оруу­лагчид идэвхтэй оролцсон байна. Энэ нь манай улсын Засгийн газрын үнэт цаасанд итгэх итгэл нэмэгдэж бай­гаа гэсэг үг. Дээр нь дотоод зах зээл дээр, нарийндаа арилжааны банкуу­дад 1.5 их наяд төгрөг бий гэх таатай мэдээллийг Монголбанкныхан хэл­жээ. Гэхдээ боломжтойгоо адил хэмжээ­ний эрсдэл бий гэдгийг бас сануулсан байна.

Бондын эрсдлээс илүү боломжид нь дурладаг мэргэжилтнүүд бий. Тэдний үзэж буйгаар Засгийн газар ийм их хэмжээний төгрөгийн бонд гаргах хэрэггүй аж. Болж өгвөл валю­тын бонд гаргаж, дэлхийн зах зээлд арилжих хэрэгтэй гэнэ. Түүнээс биш Монголд төгрөгийн бонд гаргаснаар төсвийн нөхөөс, хөрөн­гийн эх үүсвэр төдийхнөөр ашиг­лаад өнгөрөх цаг зуурын зүйл болох аж. Монголын Засгийн газ­рын гаргаж буй бонд гадны дун­даж санхүүгийн чадамжтай хөрөнгө оруулагчдын анхаарлыг нэ­лээд татаж байгаа гэдгийг зарим мэргэ­жилтэн анзаарчээ. Мөн  Монго­лын Засгийн газ­рын бондыг худал­дан авах сонир­холтой олон улсын хөрөнгө оруулалтын банкууд бий аж. Гэтэл Олон улсын валютын сан болон Дэлхийн банкны эдийн засагч нар Монголын Засгийн газ­рын олон улсад бонд гаргах асуудлыг дэмждэггүй гэнэ. Тиймдээ ч “Төсвийн алдагдал хүлээж, инфляци чинь тэнгэрт хадна шүү” гэх айлгаж суудаг байна. 

Ямар ч байсан гадаад зах зээл дээр бонд гаргах асуудлаар тун удахгүй  манай санхүүгийн салбарынхан хэлэлцээрийн ширээний ард сууна. Тэр хүртэл 1.2 их наяд төгрөгийн бондоо бид дотоод зах зээлдээ бүрэн худалдаалах боломжтой бололтой. Гэхдээ учир зүггүй манай Засгийн газрын бонд найдвартай гэж хадуурч болохгүй биз. Яагаад гэхээр арилжааны банкууд “Бидэнд мөнгө байна” гэж үрэлгэн хандаад ч энэ нь эрсдлээ төрд үүрүүлдэгтэй нь холбоотой гэдгийг нотолж байгаа юм. Монголбанкны зүгээс ч үүнийг тооцоолон “Бондоос болгоомжлох хэрэгтэй” гэж чимээгүйхэн хэлсэн байх.

Т.ЕСӨН-ЭРДЭНЭ

Зохиогчийн эрх: "Улс төрийн тойм" сонин