“Эрдэнэс-Тавантолгой” хувьцаат компани иргэдэд үнэт цаас тараах болсноор хувьцаа гэгч зүйлийн та­лаар олон нийт сонирхох нь эрс нэ­мэгдсэн. Мөн хувьчлалын үеэр ир­­гэдэд олгосон цэнхэр, ягаан та­сал­­барууд ч гэнэтхэн олноороо гарч ирсэн. Өнөөдөр ч Монголын Хө­­рөнгийн биржийн үүдэнд цэнхэр, ягаан тасалбараа мөнгө болгохоор ирэг­сэд тасрахгүй байна. Иймээс ком­паниуд хувьцаа эзэмшигчдэдээ хэрхэн ногдол ашиг тараадаг талаарх мэдээллийг сонирхлоо.

Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 300 гаруй компаниас хувьцаа эзэм­шигч­дэдээ ногдол ашиг тараадаг нь тун цөөхөн юм байна. 1993-2009 оны судалгаанаас харахад  2007 онд 40, 2008 онд 26, 2009 онд 16 компани л хувьцаа эзэмшигчдэдээ ногдол ашиг тараажээ. Мэдээж ногдол ашиг тараа­хын тулд компани санхүүгийн хувьд чадамжтай байх ёстой. Харин ногдол ашиг тарааснаар компанийн нэр хүнд, хувьцааны ханш өсөх сайн талтай. Анх байгуулагдсанаасаа хойш хувьцаа эзэмшигчдэдээ тасралтгүй ног­дол ашиг өгч байсан компаниуд “Улаанбаатар”, “Баянгол” зочид буудал зэрэг цөөн хэдэн компаниар хязгаарлагдаж байна.  Жил бүр биш ч “АПУ”, “Атар-Өргөө”, “Таван­тол­гой” зэрэг компани сүүлийн таван жилийн хугацаанд ногдол ашгаа тогт­мол хуваарилжээ. Гэхдээ дээрх ком­паниудын зах зээлд эзлэх байр сууриасаа хамааран нэгж хувьцаандаа оноо­сон ног­дол ашиг нь харилцан адилгүй. Тухайлбал, “Баянгол”, “Улаан­баатар” зочид буудлууд нэгж хувьцаан­даа 200 төгрөгийн ногдол ашиг ху­ваарилсан бол “Зоос гоёл” компани таван төгрөг хуваарилжээ. Үүнтэй холбогдуулан Үнэт цаас­ны төл­бөр тооцоо төвлөрсөн хадга­ламжийн төвийн үүдэнд зогсох ир­гэдтэй уулзлаа. Нэгэн эмэгтэй “Зоос гоёл” компаниас 100 ширхэг хувьцаа эзэмшдэг болохоо ярилаа. Тэр­бээр хувьцаагаа заралгүй ногдол ашиг авах сонирхолтой байгаа аж. Гэтэл “Зоос гоёл” компани 2008 онд нэгж хувьцаандаа таван төг­рө­гийн ногдол ашиг тараасан байна. Тэгэхээр тэр эмэгтэйн 100 ширхэг хувьцаа жилд 500 төгрөгийн ногдол ашиг болж байгаа юм. Үүний дэр­гэд “Тавантолгой” компани нэгж хувьцаандаа 2008 онд 18 мянган төгрөг хуваарилсан байв. Мэ­дээж олж буй ашгийн хэрээр ног­дол ашиг тараана. Иргэдийн дунд “Махимпекс”-ийн хувьцаа эзэмш­дэг гэх нэгэн эр байв. Түүнтэй ярилц­вал “Махимпекс” компанийг бай­гуу­лагдснаасаа хойш ганцхан удаа ногдол ашиг тараасанд нэлээд бухимдалтай бай­гаагаа илэрхийлсэн юм. Тэрбээр “Махимпекс” ашиггүй ажиллана гэж баймааргүй юм. Ногдол ашиг та­раахгүй байх юм” хэмээсэн юм. Мөн “Улсых их дэлгүүр”-ээс хувь­цаа эзэмшдэг нэгэн тааралдав. Тэр­бээр “Захын ТҮЦ ашигтай ажил­лаад байхад УИД ашиггүй байна гэж үү. Яагаад хувьцаа эзэм­шигчдэдээ ногдол ашиг тараадаггүй юм бэ” хэмээн ярьж байна.

Мэдээж иргэдийн ингэж бухим­дах нь зарим талаар зөв. Яагаад гэхээр тухайн иргэн цөөн ч бай, их ч бай хувьцаа буюу өөрийн хө­рөн­гөө компанид байршуулаад бай­гаа шүү дээ. Нэгж хувьцаандаа 100 эсвэл сая төгрөг хуваарилах са­налыг аливаа компанийн ТУЗ эсвэл хувь нийлүүлэгчдийн хурал шийд­вэрлэдэг. Харин манайд үйл ажиллагаа явуулж буй компаниудын хувьцааны 70-90 хувь нь нэг болон нэгдмэл сонирхолтой этгээдүүдэд төвлөрсөн байдаг. Үүнээс л болж компаниуд хувьцааны ногдол ашиг тараахгүй байна гэж ойлгож болно. Тодорхой хэлбэл хувьцаат компани ТУЗ-дөө есөн гишүүнтэй байх ёстой. Тэдгээр гишүүд нь компанийн нийт хувьцааны дийлэнхийг төвлөрүүл­чихээд компанийг засаглаад байгаа юм. Ингэснээр зах зээл дээр тухайн компанийн хувьцаа эргэлдэхгүй, цөөн тооны хувьцаа эзэмшигчид ком­панийн үйл ажиллагаанд оролцож чадахгүй байгаа аж.

Үнэт цаас­ны төлбөр тооцоо төвлөрсөн хад­га­ламжийн төвийн Олон нийт­тэй харилцах албаны менежер Ж.Бай­галмаагаас зарим зүйлийг тод­рууллаа.

-Компаниудын ногдол ашиг тараалтад иргэд нэлээд шүүмж­лэлтэй хандах нь бий. Ийм иргэн танайд олноороо ирж байна уу?

-Тэгэлгүй яахав. Иргэдийн олонх нь их хувьчлалаар олгосон хувьцаагаа хаана байгааг нь мэдэх, ногдол ашиг авах сонирхолтой байна. Зарим нь өнөөг хүртэл хувьцаатай явснаа мэдээгүй байж гэнэтхэн манайхаас ногдол ашиг авна гэсээр ирэх нь ч бий. Өнөө­дөр “Эрдэнэс-Тавантолгой”-н хувьцааг иргэдэд олгох болсонтой холбоотойгоор шинээр данс нээж байгаа. Харин үүнтэй холбоотойгоор хуучин данстай байсан иргэд цөөнгүй гарч ирсэн. Тэдгээр иргэд гэнэтхэн л “Би ийм хувьцаатай байж. Жил бүр ногдол ашиг өгсөн юм байна. Тэр мөнгөө авмаар байна” гэдэг. Ногдол ашгийг компанийн ТУЗ эсвэл хувь нийлүүлэгчийн хурлын шийдвэрээр ногдол ашиг тараадаг л даа.

-Ногдол ашгийг хэрхэн тараах ёстой юм бэ?

-Үнэт цаасны төлбөр тооцоо төв­лөрсөн хадгаламжийн төвөөр дам­жуулж тараах ёстой. Гэхдээ дий­лэнх компаниуд өөрийн компа­нийнхаа байрандаа ногдол ашгаа хуваа­рилчихдаг. Энэ нь иргэдийг их чирэгдүүлдэг л дээ.

-Тухайлбал ямар компаниуд байна вэ?

-“Говь”, “Махимпекс”, “Талх чи­хэр” зэрэг компани байна. Хувьцаа эзэм­шигч нар нь компанийнх нь байран дээр очлоо гэхэд хаалттай эсвэл мөнгө байхгүй гэх зэргээр асуу­дал үүсгэдэг. 2008 онд Санхүүгийн зохицуулах хорооноос хувьцааны ногдол ашгийг заавал Үнэт цаас­ны төлбөр тооцоо төвлөрсөн хадгалам­жийн төвөөр дамжуулан иргэдэд ол­гох ёстой гэсэн шийдвэр гарсан юм. Одоо энэ шийдвэр бараг хэрэгжихгүй байна.