Дэлхийн эдийн засаг 1930-аад оны хямрал шиг том аюулд тулж ирээд байна. Эдийн засгийн хямралаас сэргийлж, өсөлтийг бий болгохын тулд Засгийн газрууд нь бодлогын хүүгээ эрс бууруулан, зарлагаа нэмэн шуурхай арга хэмжээ авсан билээ. Үүний үр дүнд эдийн засгийн уналт ноцтой байсан ч тийм аймаар болоогүй юм. Харамсалтай нь засгийн газрын энэ зэвсэг бараг шавхагджээ.

Ер нь тэдэнд маневрын орон зай байна уу?  Харьцуулан үзүүлэхийн тулд Британийн The Economist сэтгүүл өрийн үзүүлэлт, төсвийн алдагдал, бодлогын хүү гэсэн гурван чухал зүйлийг авч үзэв. Хямрал гарахад л улстөрчид  энэ үзүүлэлтүүдийг зэвсэг болгон авдаг.

Болзолт тодорхойлолтой байгаа ч гэсэн нийлбэр үзүүлэлт нь түгшүүртэй байна. Зөвхөн хэдхэн орнууд л санхүүгийн шинэ хямралд бэлэн бөгөөд ихэнх орнууд нь бараг хамгаалалтгүй.
Хүүгийн хүүний тодорхойлтод уг сэтгүүл 100 онооны нийлбэрийг ашиглав. Тухайлбал, ХНС-ийн үзүүлэлт  1990-ээд оны эдийн засгийн уналт гартал 9% буюу нийт үзүүлэлтээр 90 байсан бол, 2001 оны уналтын эхэнд 6% (60 оноотой) байлаа.
Одоо бодлогын хүү нь 0,125% (оролцоогоор нэг оноо). Чансаанд оролцсон орнуудынТөв банкуудын дундаж хүү нь 4 хувиас бага байв. Өнөөдөр баян орнуудын хувьд банкны дундаж хүү 0,3 орчим хувь байна.

Шинжээчид бодлогын хүүг энэ төвшиндөө хэсэг хугацаанд байна гэж үзэж байгаа юм. Фьючерсийн үнэ нь Холбооны нөөцийн системийн бодлогын хүү нь 2018 онд 2%, Английн банкны бодлогын хүү нь 1,5%, Европ, Японд 0 орчим байх болов уу гэдгийг харуулж байна.

Бодлогын хүүгийн ханш

Харин тэгэхдээ шинэ хямралтай зөвхөн Төв банкууд тэмцэхгүй.  Засгийн газар нь ажилгүйдлийн нөхвөр, дэд бүтцийн хөгжил зэрэгт зарлагаа нэмэгдүүлэх болно.
Гэхдээ улс орнууд төгсгөлгүйгээр зээлдээд байж чадахгүй. Төсвийн алдагдал нь ДНБ-ний 32 хувьтай тэнцсэний дараа хөрөнгө оруулагчид Ирландаас нүүр бууруулжээ.
Маневрын орон зайн чансаанд орнууд  хэрэв тэдний төсвийн алдагдал 5 хувиас хэтрээгүй бол 100 оноотой, 15 хувиас дээш бол 0 оноотой байгаа ажээ. Ихэнх орнууд хатуу хэмнэлтийн бодлого барьж байж үзүүлэлтийг буулгажээ.

Төсвийн алдагдлын дундаж нь дүгнэлтийн дагуу энэ онд ДНБ-ний 2% болсон байх ёстой, тэр үзүүлэлт 2010 онд 6% байсан юм.

Төсвийн байдал

2007 оноос нэмэгдсэн улсын өр нь байдлыг хүндрүүлж байна.  Өр нь ДНБ-ний 50 орчим хувийг өнөөдөр эзэлж байгаа юм. ОУВС-гийн шинэ судалгаанд  өмнөх байдал болон одоо “фискалийн орон зай” ямар байгааг гаргаж үзүүлжээ.

The Economist хэвлэлийн чансаанд улс орнууд нь 100 оноо авч байгаа бөгөөд ОУВС-гийн үзэж буйгаар ДНБ-ний 250%  хүртэл буюу түүнээс дээш өртэй Грек, Итали, Япон зэрэг орнууд 0 оноотой. Энэ ангиллын бараг бүх орнууд өнөөдөр маневр хийх орон зайгаар маш бага.

Маневрын орон зайн чансаа (өрийн дарамт ба дээд зэргийн өрийн дарамт ба ДНБ-д эзлэх хувь)

Гурван үзүүлэлтийг нэгтгэхэд түгшүүртэй зураг  ажиглагдаж байна. Норвеги, Өмнөд Солонгос, Австрали нь эхний эгнээг эзэлж байгаа бөгөөд тэдний бодлогын хүү 0-ээс илүү гарсан бөгөөд өрийн дарамт нь ялимгүй.

Баян орнуудын маневрын орон зай 2007 онтой харьцуулахад гурав дахин буурсан байна. Хямралаар хамгийн их хэлмэгдсэн Итали, Испани зэрэг орнуудын хувьд тэр нь тал хувиар хумигджээ.

Бэхжилтийн ерөнхий чансаа

Энэ үнэлгээ нь чухал байгаа ч улс орны боломжийг бүрэн илэрхийлэхгүй. Жишээлбэл, чансааны сүүлд байгаа Япон гэхэд л 2007 онд фискалийн маневргүй байлаа. Өр нь ДНБ-ний 183-тай тэнцсэн байжээ. Байдал ийм  чя Токио өнөөг хүртэл идэвхтэй байгаа.

Итали я хямралын үеэр фискалийн маневр хийх орон зайгүй боллоо. Гэсэн ч зээлд зарцуулж байгаа  зарлага нь 2011 онд дээд цэгтээ хүрээд ЕТБ италийн өрийн худалдан авна гэсэн итгэл хөрөнгө оруулагч нарт гарч ирсний дараа 2012 онд бууж эхэлсэн юм.

Зээлийн лимит нь ийм маягаар эдийн засаг нь гадаад хүчтэй санхүүгийн байр суурьтай гэвэл Төв банк нь өрийг худалдан авах гэж байгаа нөхцөлд хязгаарлалт болдоггүй байна.  Евро бүсийн орнуудын засгийн газарт хэвлэлийн машинаа ажлуулахыг  Европын Төв банк  зөвшөөрөхгүй байгаа нь евробүсийн хувьд өрийн дарамтыг хүндрүүлэх шалтгаан болсон байж магадгүй.

Гэхдээ Европын Төв банк төсвийн хөрөнгөөр маневр хийж эхэлжээ гэж үзье. Хямралын эхэнд бодлогын хүү бараг 0 төвшинд очсоны дараа Төв банкууд  эдийн засгаа дэмжих үүднээс үнэт цаасыг худалдан авах зорилгоор мөнгө хэвлээд  байдаг нь тоон зөөлрүүлэлт (QE) гэсэн бодлого нэрээр илүү алдартай.

Тэдний үзэж байгаагаар, урт хугацааны зээлийн хүүгийн хувь хэдий чинээ бага байна төдий чинээ активийн  үнэ өндөр болон хөрөнгө оруулалт ихсэнэ. Ханшийн хүү аль хир удаан байх нь мэдэгдэхгүй байдалд QE нь маш чухал хэрэгсэл болдог.

Онолоор бол Төв банкууд нь QE үйлдлийг хязгаарлалтгүйгээр удаан үргэлжлүүлж болно. Тэд засгийн газрын гаргасан үнэт цаасыг  тэр чигт нь авч чадна. Гэхдээ өрийг ийнхүү хэт бэлэн мөнгө болгох нь эцсийн дүнд инфляцийн хурдан өсөлтийг  эцэст нь гаргадаг.

Харин Төв банк нь улсын өрийн 30 хувиг эзэмшдэг Японы  туршлага нь  зах зээл QE-г  илүү удаан тэвчиж чадахыг үзүүлж байгаа юм. Тийм маягаар  Төв банкууд нь мөнгө хэвлэх бэлэнийг өргөтгөсөн хөдөлгөөний орон зай тэглэгдэх юм.

Бэлтгэсэн Ш.МЯГМАР