Монголын хөрөнгийн зах зээ­лийн анхдугаар форум “Trade Mongolia-2011” нэрийн дор зохион бай­гуулагдлаа. Форумд манай ул­сын хөрөнгийн зах зээлийн мэргэ­жилтнүүд хүрэлцэн ирж шүүмж тавьцгаасан бол гадаад зах зээл дээ­рээс хэрхэн хөрөнгө босгох, Австрали, Лондон тэргүүтэй хө­рөнгийн биржид Монголын ком­паниудыг хэр­хэн гаргах талаар гадныхан зөв­лөлөө. Уул уурхай гэх үг зөв­хөн ухах, тээвэрлэх, зарах гээч ойл­голтыг илэрхийлэхээ байж, илүү их мөнгө олохын тулд хөрөнгө татах, бүр гадаад зах зээлээс ч тэр мөнгөө гар­гуулах боломжтой гэдгийг бид ойлгодог болсон. Өнгөрсөн жил Мон­голын уул уурхайн хоёр компани Авст­ралийн хөрөнгийн биржид IPO хийсэн. Мөн “Mongolian mining corporation” (MMC) гэхэд л дэлхийд нэр хүндтэй Хонконгийн бирж дээр хувьцаагаа гаргасан. Үүгээр ч зогсох­гүй “Хүннү коал”, “Харанга ресурс” зэрэг бидэнд ямар боломж байгааг то­дотгосон олон компаниуд шил да­раалан гарч ирж байна.

Манай улсын хувьд олон улсын хөрөнгийн бирж дээрээс хөрөнгө босгох чадалтай компаниуд цөөнгүй бий гэдгийг чуулганд оролцогчид хэлж байна. Ялангуяа Австралийн Хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа гаргах боломжтой компани олон бий аж. Гэхдээ хувьцаа гаргахаас өмнөх шатны санхүүжилт дээрээ гацчихдаг нь олон. Тодруулбал, анх хувьцаа гаргахад хамгийн тохиромжтой хэ­мээн  Автралийн Хөрөнгийн биржид бүртгүүллээ гэхэд эхний ээлжинд тодорхой хэмжээний өрөмдлөг, су­дал­гааны ажил хийсэн байх ёстой гэсэн шаардлагатай тулгардаг аж. Мөн нөөцөө тогтоолгоно гээд нэлээд хө­рөнгө зардаг байна. Энэ хөрөнгө нь байхгүйн улмаас гаднаас хөрөнгө татаж илүү мөнгө олох боломжгүй болдог аж.

Чуулганы хоёрдугаар хэсэгт Монголын хөрөнгийн зах зээлийн талаар зөвлөлдсөн юм. Тухайлбал, Монголын хөрөнгийн биржийн ерөн­хийлөгч Билл Горман, “Монгол-999” үндэсний нэгдлийн удирдах зөв­­лөлийн гишүүн Б.Аюуш нар хө­рөнгийн зах зээлийн талаар өргөн хүрээний асуудлыг хөндөж байлаа. Ноён Билл Горман “Монголын хө­рөнгийн зах зээлд асар их боломж бий болж байгаа. “Эрдэнэс-Тавантолгой” компани бол энэ боломжуудын зөвхөн нэг нь. Ер нь гадаад зах зээ­лийг сонирхохоос илүү дотоодын хө­рөнгийн зах зээлээ чадавхжуулах нь зүйтэй” хэмээн ярьж байв.

Гадаад зах зээлд гарах болом­жийн та­лаар “Си Пи Эс ин­­тер­нэйшнл” ХХК түншлэгчийн менежер Ж.Энх­санаагаас зарим зүйлийг тод­руулсан юм.

-Бидэнд дэл­хийн томоохон хө­рөн­гийн бир­жүүдээс хөрөнгө босгох, тоглогч болох боломж нээлт­­тэй гэдгийг хэд, хэдэн жи­шээ харуул­лаа. Гад­ны хөрөн­гийн бир­жүүдээс бидэнд аль нь илүү тохи­ромжтой байх бол?

-Ерөнхийдөө энэ хөрөнгийн бирж нь тохи­ромж­­­той гээд шууд хэлчихэж бас бо­лохгүй байх. 2-100 сая ам.дол­ларыг Австралийн хөрөнгийн бир­жээс бос­гох боломжтой. Харин Хонг­конгийн бирж дээрээс100 сая ба түү­нээс дээш ам.долларыг босгох бо­­ломж­той. Жишээ нь, “South Gobi Ener­gy Resource” компани гэхэд анх Тронтод бүртгэлтэй байгаад Хонг­конгийн хөрөнгийн бирж рүү шил­жиж, 400 сая ам.долларыг тэн­дээс бос­госон байдаг шүү дээ.

-Тэгвэл Монголын компаниуд Австрали эсвэл Торон­тогийн зах зээл дээр гарахад хялбар байх нь ээ?

-Тэгж ойлгож болно. Ер нь манай улсын уул уурхайн компаниудаас эх­ний ээлжинд Австрали, Торон­тогийн зах зээл рүү ороход боломж, нөөцтэй компани олон бий. Дээр нь жирийн иргэд ч Лондон, Хонконг, Торонто, Австралийн хөрөнгийн биржээс хувьцаа худалдаж авах боломж би­дэнд нээлттэй болж байна.

-Гадаад зах зээл дээр Монголын компани гарахын тулд ямар шаард­лага хангасан байх ёстой вэ?

-Бирж бүр харилцан адилгүй шаардлага тавьдаг. Австралийн хө­рөн­гийн бирж  гэхэд хамгийн доод тал нь хоёр сая австрали доллар босгох, 400 хүн тухайн компанийг со­нирхсон байх шаардлагатай гэдэг. Дээр нь цөөн хэдэн бизнес төлөв­лөгөө, хөндлөнгийн аудитын шал­галт, геологичийн үнэлгээ байх ёстой.

Чуулганы үеэр Монгол-999 үндэс­ний нэгд­лийн удирдах зөвлөлийн ги­шүүн Б.Аюуштай ярилцлаа.

-Монголын хөрөнгийн бирж дээр IPO хийсэн жишээ цөөнгүй бай­даг юм билээ. Та эндээс сургамж болохуйц зүйл олон гарч ирсэн гэж ярьж байсан?

-Анх 2005 онд “Монгол шилтгээн” ХК IPO хийсэн. Түүнээс хойш 14 компани IPO хийж 61.4 тэрбум төгрөгийн үнийн дүн бүхий 251 сая ширхэг хувьцаа бүртгэсэн. Хэдхэн жилийн өмнө “Монфреш” компани IPO гаргаж тэр нь амжилтгүй болсон. Гэхдээ “Монфреш” компани зах зээлд эзлэх байр суурийн хувьд муу компани биш. Харин 20 тэрбум төгрөгийн IPO хийсэн “Анод” банк зургаахан сарын дараа дампуурсан. Тодорхой хэлбэл 20.1 тэрбум төгрөг. Зөвхөн энэ хоёр компанийн жишээ л ямар согог байгааг харуулж байгаа юм.

-Цаашид хөрөнгийн зах зээлд компаниудын оролцоог нэмэг­дүү­лэхэд юу хийх хэрэгтэй вэ?

-Юун түрүүнд Монголын хө­рөн­гийн биржийн бүртгэлийн шал­гуурыг өөрчлөх замаар бүрт­гэлтэй компаниудын хувьцааны ний­лүүлэлтийг нэмэгдүүлэх хэрэг­тэй. Мөн төрийн өмчит болон орол­цоотой компаниудын хувьцааг гаргах хэрэгтэй. Яагаад гэхээр одоо Хөрөн­гийн биржид бүртгэлтэй хувьцааны 70 орчим хувь нь төрийн мэ­дэлд байгаа. Мөн олон нийтийн ашиг сонирхлын компаниуд хувьцаат ком­пани хэлбэртэй байх ёстой гэсэн шаардлагыг хуульчлах хэрэгтэй. Энэ гурван асуудлыг л анхаарвал хө­рөнгийн зах зээлд нэлээд том алхам хийх боломжтой болно.