Монгол улс зах зээлийн нийгэм рүү эргэлт буцалтгүй шилжсэн 1990-ээд оны үеэс амь амьжиргаагаа бодсон хөдөө орон нутгийнхан Улаанбаатар хот руу бөөн бөөнөөрөө нүүж ирснээр гэр хорооллын хаяа тэлж үүнийг дагаад агаар болон хөрсний бохирдол өнөөдөр дээд цэгтээ хүрээд байгааг бүгд мэдэж байгаа. Хэдийгээр энэ байдалд төр засгийн зүгээс анхаарал тавьж, жилийн жилд л ямар нэг хөтөлбөр боловсруулж ирсэн ч тэр нь цөөхөн хэдэн эрх мэдэлтний халаас руу ороод л дуусдгийг дээд дооргүй ярьсаар, халагласаар л…

Тэдний нэг нь “Утаагүй Улаанбаатар” хөтөлбөр. Анх УИХ-д ийм нэртэй орж ирсэн хөтөлбөрийг УИХ “Шинэ бүтээн байгуулалт” болгон өөрчилж, хэрэгжүүлэгчийг ч мөн сольсон билээ. Хөтөлбөрийн хүрээнд 35 байршилд 75 мянган айлын орон сууц барьж, хоёр газар шинээр сууршлийн бүс байгуулахаар болсон ба гэрийн зуух, нам даралтын зуухыг шинэчлэх, тээврийн хэрэгсэлд татвар ногдуулах, “100 сумын шинэ төв” бодлогыг хэрэгжүүлж, хот руу чиглэсэн нүүдлийг зогсоох цогц арга хэмжээ авахаар тусгасан байна.

Нийслэлийн утааны дийлэнхийг үйлдвэрлэж байгаа дулааны цахилгаан станц, нам даралтын зуухнууд, гэр хорооллынхон, 150 гаруй мянган автомашинуудыг цэглэх арга хэмжээнүүдийг шат дараалан авч эхлээд байгаа нь сайшаалтай хэдий ч эхнээсээ л энэ төсөл хөтөлбөрийг гажуудуулсан явдлууд зэсээ цухуйлгаж эхэлжээ. Өөрөөр хэлбэл, ойрын таван жилд гэр хорооллыг бүрэн орон сууцжуулж нэгэнт амжихгүй тул Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд Д.Зоригт түүхий нүүрсний хэрэглээг багасгах, боловсон түлшний хэрэглээг нэмэгдүүлэх, сайжруулсан загварын зуух хэрэглэх, цэвэр түлшний ахуйн хэрэглээг нэмэгдүүлэх, цэвэр түлшний нөөцийн сүлжээ бий болгох, түүний үйлдвэрлэлд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, II цахилгаан станцыг түшиглэн коксжих нүүрсний үйлдвэр байгуулах төсөл боловсруулсан.

Төслийн дагуу Д.Зоригт сайдаар ахлуулсан ажлын хэсэг утаагүй зуух оруулж ирэхээр Турк улстай гэрээ байгуулж байсныг бүгд л талархан хүлээж авсан. Гэтэл өнөөх тэнгэрт тултал нь магтаж сайшаагаад байсан зуухны түрүүч нь олон хүмүүсийн амыг ангайлгаж чихийг дэлдийлгэж эхлээд байна. Тухайлбал, утаа бага ялгаруулдаг, өндөр технологиор хийгдсэн гэх Турк зуух маш өндөр өртөгтэй, тэр өртгөөр нь Хятад улсад үйлдвэрлэсэн хулхи зуухнуудыг “шахаанд” оруулснаар ажлын хэсгийнхний дунд хэрүүлийн алим дэгдээд байгаа гэх яриа чих дэлсэв. Уг нь энэ зуухны төслийг хэрэгжүүлэх үед хэсэг монгол залуус үнэ өртөг багатай технологийн хувьд дэлхийн стандартад нийцсэн утаа бага ялгаруулдаг зуухыг дотооддоо үйлдвэрлэж нийлүүлье гэж байсан ч саналыг үл харгалзан Турктэй гэрээ байгуулсан Д.Зоригт сайд болон Монголын мянганы сорилтын сангийн эрхмүүд хэний бизнесийг дэмжив. Эсвэл салбарын сайдыг хотын даргатай нь хулхидан байж Туркт үйлдвэрлэсэн гэх нэрийн дор чанар, аюулгүй байдал хангаагүй Хятад зуух оруулж ирсэн нийлүүлэгчдийн буруу юу.

Монголын Мянганы сорилтын сангаас 60 мянган зуухыг /ойролцоогоор нэг зуухыг 330 орчим мянган төгрөгөөр/ нийтдээ 24 тэрбум төгрөгөөр нийлүүлэхээр болсон. Гэтэл Монголд үйлдвэрлэсэн зуух Турк зуухнаас нь хамаагүй сайн гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс хэлж байх юм. Турк зуух нь монгол хэрэглээнд тохиромжгүй, хоол цай хийх боломжгүй, хагарч бутарсан, асалт муутай гэх гомдлууд гараад байгаа гэнэ. Уг нь анх 250 мянган төгрөгөөр нийлүүлэх санал тавьсан ч гэнэт 330 мянга болоод өсчихжээ. Тиймээс үүний цаана хэн нэгний бизнес яваад байна уу гэх хардлага хэнд ч төрөх нь тодорхой. Америкчууд уг нь энэ их мөнгийг хамгийн хэрэгтэй зүйлдээ үр ашигтай зарцуул гэж өгсөн байлтай. Гэтэл хамгийн хэрэгтэй зүйлдээ хамгийн үр ашиггүй байдлаар зарцуулдаг монгол ухаан сонин байна шүү.

Утаагүй болгохын төлөө гэж ярьж, хэлж  байсан дарга нар утаагүй Улаанбаатарын төлөө биш, утаатай Улаанбаатар мөнгөнд шунасан хэрэг биш биз дээ…