Асгатын мөнгөний ордыг айлч­лалын бялуу болгочих вий гэсэн хардлага Ерөнхийлөгчийг хойд
хөрш руу мордохтой зэрэгцэн дэгд­сэн. Учир нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн  ОХУ-д хийх аж­лын айчлалаас өмнө “Совет”
буюу Монгол, Оросын хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгүүдийн зөвлөлийн хурал болж, Асгатын ордыг ашиглах цаг болсныг оросууд
анхааруулсан юм. Оросуудын зүгээс Асгатын мөнгө­ний ордыг стратегийн ордоос хасуулах сонирхолтой байгаагаа цухал­зуулсан.
Тиймээс “Асгат айлч­лалын бэлэг болно” гэх хардлагыг төрүүлсэн
хэрэг.  Асгатыг страте­гийн ордуудын
жагсаалтаас хасах нь оросуудад ашигтай. Тэд санасандаа хүрч Асгатыг
стратегийн ордын жагсаалтаас хасуулж чадах юм бол  адаглаад л ашгийнхаа 51 хувийг Монгол Улсад өгөхгүй
болно.  Харин монголчуудын хувьд
стратегийн орд газар хэмээн нэгэнтээ жагсаалтад багтаачихсан Асгатыг амархан
тавиад туучихгүйг хичээж буй.  Чингэвэл хуулиа
зөрчсөн гэх асуудалд Засгийн газрыг унагах нь тодорхой.

Улсын хөрөнгөөр эрэл хайгуул хийж нээсэн орд газрын 51хувийг төр эзэмшинэ
хэмээн Ашигт малт­­ма­лын хуулиндаа заачихсан боло­хоор түүнийгээ өөрчлөх боломж өнөө­дөртөө л байхгүй. Асгатыг
стра­те­­гийн орд газрын жагсаалтаас гаргахын тулд эхлээд хуулийнхаа
заалтыг  бүхэлд нь өөрчлөх хэрэгтэй
болно. Тэгэхээр стратегийн гэх ордын тодорхойлолт ч дагаад өөрчлөгдөх нь
тодорхой. Асгатыг 1970-аад онд БНМАУ-ын хөрөнгөөр Зөвлөлтийн геологичид анх олж нээжээ. Дөчөөд жилийн
тэртээд нээгдсэн уг орд одоохондоо  хүний гарт
сэндий­лэг­дээгүй байгаа. Энэ ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах сонирхол
оросуудад ч, монголчуудад ч аль алинд нь бий. Гэхдээ яаж гэдэг л хэн хэнд нь
хамгийн чухал асуудал болоод байна. Оросуудын хувьд Асгатыг ашиглах боломж
ганцхан бидэнд бий гэсэн байр сууринаас хандсаар ирсэн. Монголын баруун-хойд
хэсэгт ОХУ-ын Горный-Алтай муж ба Тува Улстай хил залгаа Баян-Өлгий
аймгийн Ногоон нуур сумын нутагт оршдог энэхүү орд нь өндөр уулын бүсэд
уул-техникийн хүнд нөхцөлтэй, дэд бүтэц хөгжөөгүй алслагдсан га­зар байрладаг нь 
Асгатыг эдийн зас­гийн эргэлтэд оруулах боломжийг чөдөрлөөд буй. Бас
дээрх нөхцөл нь оросуудад давуу тал болж хувир­сан. Өөрөөр хэлбэл,
тус ордыг олбор­лох дэд бүтэц, эрчим хүчийг шийдвэрлэхэд ОХУ-ын туслалцаа зайлшгүй хэрэг­тэй.  Дэлхийн зах зээлд өнөөдрийн
байдлаар нэг унци мөнгө 40 ам.доллар буюу нэг грамм мөнгө 1600 төгрөг хүрээд байна. Олон улсын шинжээчдийн үзэж буйгаар цаашид
мөнгөний үнэ өсөх хандлагатай байгаа гэнэ. Тэгэхээр олон улсын зах зээлд мөнгөний ханш өндөр байгаа үед л цаг
алдалгүй Асгатыг ашиглах хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай байгаагаа УИХ-ынхан
илэрхийлээд байна.

Тус ордын тусгай зөвшөөрөл Орос Монголын хамтарсан үйлдвэр болох “Монросцветмет” нэгдлийн нэр дээр байдаг. Тиймээс Асгатын
мөн­гөний ордыг оросуудын тусгай зөвшөөрөлгүйгээр Монгол Улс тол­гой мэдэн эдийн засгийн эргэлтэд оруулах эрхгүй.
Оюутолгой, Таван­­­­тол­гой шиг Монгол Улсын Засгийн газар төсөл
боловсруулаад, түүний­­­­гээ хэрэгжүүлэхээр олон ул­­сын нээлт­­тэй тендер зарлах боломжгүй юм.

Асгатыг эдийн засгийн эргэл­тэд оруулж чадвал Монголын
баруун бүсийн хөгжилд тодорхой хувь нэмэр оруулж чадна хэмээн    Баян-Өлгий аймгийнхан үзэж байна. Тэд Асгатыг ашиглах цаг болсон гэд­гийг эрх баригчдад
сануулсаар ирсэн.   Асгатын мөнгөний ордыг
эдийн засгийн эргэлтэд оруулбал ажлын байр нэмэгдэж, аймгийнхны ажилгүйдэл буурна
хэмээн тооцоод байгаа  аж.

Ямар ч байсан Асгатын ашиглах нь зөв, гэхдээ
яаж гэдэгт хоёр тал хэл амаа ололцох нь 
чухал. Оросын “Полиметалл” компани Асгатыг ашиглахар Монгол Улсын
Засгийн газартай 2007 онд гэрээ байгуулсан. Тэд “Асгат Полиметалл” компани
байгуулсан ч амжилтад хүрээгүй
юм. Тухайн үед Монголын парламентээс Асгатыг “Полиметалл”-д өгөхгүй
гэдэг шийд­вэр гаргасан. Нөгөөтэйгүүр олон улсын  зах зээлд
унци мөнгө 10
ам.доллар болтлоо унасан, дэлхийд нүүрлэсэн эдийн засгийн хямралд “Полиметалл” өртсөн нь
Асгатыг ашиглах боломж олгоогүй. Харин өдгөө
Асгатыг ашиглах тухай яриа Монголд ч, Орос ч эргээд сөхөгдөх
боллоо.  Асгатыг ашиглах төсөл
хэрэг­жүү­лэхэд 47.4 сая
ам.доллар хэрэгтэй гэсэн тооцоо байдаг. Тус ордыг ашиглах төсөл
хэдийнэ бэлэн болсон бөгөөд “Полиметалл”-аас боловсруулсан уг төсөлд
“маш сайн” гэсэн үнэлгээг уул уурхайн эрдэмтэн, судлаачид тухайн үед өгч
байсан. Тэрхүү төсөл
хэрэгжсэн бол эхний ээлжинд 198 сая ам.долларын ашиг олох тооцоотой
байжээ.Тэгэхээр Ас­гатыг гэх асар их амбицитай хоёр най­зын хүсэл
хэдийд нэгдэж, хэзээ тэнд тууз хайчлах ёслол болох нь хүлээгдэж буй.
“Хүндрэлтэй” нөхцөлд байрлах  Ас­­га­­­тыг
ашиглахын төлөө, аль
аль нь өөрсдийнхөө
амбицийг нуухгүй байгаа.  Асгатыг ашиг­лах
аюу­­­­­­лын төсөл боловсруулж яагаад чадахгүй байх билээ, монголчууд бид. Бидэнд баялаг нь, оросуудад мөнгө нь байна шүү дээ.

Ж.ЭРХЭС