Их зохиолч Бямбын Ринчен агсны ач, Монголын номер нэг палеонтологич Р.Барсболдын хүү, уран барималч, зураач Б.Дэнзэнг бид анхны дугаарынхаа онцлох зочноор урьлаа. Түүний нэрний өмнө ямар олон тодотгол үг биччихэв ээ?! Алдартай өвөөтэй, алдартай аавтай байна гэдэг ийм “зовлонтой” байдаг ажээ. Уул нь уран барималч, зураач Б.Дэнзэн гэхэд л түүнийг бүгд мэднэ. Гэвч энэ бүх тодотголуудыг заавал хэлмээр санагдсан юм.   
Уулзахаар очихдоо тохирсон цагаасаа хэдэн минутаар хоцорчихлоо /Түүний ярьсанчлан дийлэнх монголчуудад байдаг өөдгүй зан надад ч бас байдаг бололтой. Уул нь ажил тарах үеийн замын түгжрэлийг урьдчилан тооцоолж үзээд уулзах цагаасаа нэг цагийн өмнө гарсан бол болох л байлаа/. Тэр бага зэрэг ууртай байх шиг харагдлаа.

“Чамайг хүлээж байх хоорондоо мөөг түүлээ” гэчихсэн гартаа томоос том шороо нь ч арилаагүй шинэхэн мөөг барьчихсан сууж байв. 
-Уучлаарай, би цагаа барьсангүй, хоцорчихлоо. Та хаанаас энэ том мөөгийг түүчихэв ээ?
-Сая үүднээс. Сангийн хашаанд /Зориг санг хэлэв/ ургачихсан байна. Томыг нь тэнгэрийн дүлий гэдэг юм. Энэ жижиг нь хар мөөг. Европт бол хүмүүсийн их идэх дуртай, үнэтэй мөөгөнд тооцогддог.

-Би анх удаа л тэнгэрийн дүлийг харж байна. Идэж болдоггүй гэж сонсож байсан санагдаж байна?
-Идэж бололгүй яахав. Манайхан харин болдоггүй гээд иддэггүй юм. Хоолонд хийхээр их сайхан амттай болдог. Хуучны хүмүүс гурилын оронд тэнгэрийн дүлийг орлуулаад их сайхан шөлтэй хоол хийж иддэг байсан гэсэн. Намайг багад өвөө намайг Богд уулаар дагуулж яваад янз бүрийн ургамал, цэцгийн тухай тайлбарлаж өгдөг байлаа. Тэр үед л би өвөөгөөс анх тэнгэрийн дүлийний тухай сонсож байсан. “Тэгээд хүмүүс яагаад тэнгэрийн дүлийг идэхээ больчихсон юм бэ?” гэж өвөөгөөс асуухад “Одоо хүмүүс бүр зэрлэгшээд өмнө нь иддэг байсан сайхан, сайхан юмнуудаа идэхээ болиод, хуучин ёс заншлаа бүгдийг мартсан. Мэдэж байсан хүмүүсээ бүгдийг нь буудаад алчихсан. Энэ хэдэн согтуу больщевикууд ард түмнээ устгаад юу ч үгүй болгосон” гэж ярьдаг байсан. Ер нь манай монголчууд эрт дээр үеэсээ их олон төрлийн хоол хүнс иддэг байсан ш дээ. Хөгжих тусмаа одоо хоолны меню нь жаахан болчихсоноос биш.

-Харин ч эсрэгээрээ их болсон юм биш үү? Рестораны хоолны цэсэнд зөндөө л олон төрлийн хоол байдаг.
-Тэр яахав дээ, дандаа гаднаас орж ирсэн хоолнууд. Яг одоо манайхны гэртээ хийж иддэг хоол гэвэл гарын таван хуруунд багтахаар цөөхөн л юм байгаа ш дээ. Хуучны монголчууд маш олон төрлийн хүнс хоол иддэг байсан. Одоо бид нарын идээд байдаг итали хоолнууд чинь ихэнх нь манай монгол хоолноос гаралтай гэдэг ш дээ. Марко Поло чинь Хубилай хаантай их лапа найзууд байсан гэдэг. Тэгээд л нутагтаа буцаж очихдоо монгол соёлоос дэлгэрүүлсэн юм байна л даа.

-Лапа найз аа?
-Хамт ууж идэж, хүүхэн шуухан эргүүлдэг найзуудыг л хэлж байгаа юм. Тэгээд Марко Поло Италид буцаж очоод Юань гүрнээс олж мэдсэн, харсан бүх зүйлүүдээ цаадуулдаа ярьж л дээ. Монголчууд хоорондоо нэг цаас солилцоод л наймаа арилжаа хийдэг юм байна, тэд нар гурил гэж ийм юм иддэг юм байна, банш гэж бас ийм юм байдаг юм байна гээд л. Цаадуул нь бүр ангайж байсан гэдэг. Эхэндээ бүр итгэхгүй байсан гэсэн. Зүгээр л нэг цаасаар бие биенээсээ юм худалдаж авч өгөлцдөг юм байх даа гээд л… Тэгэхээр монголчуудын иддэг байсан банш чинь одооны италийн ravioli, тэр татсан гурил нь spaghetti-ний анхдагч байж л дээ. Хятадын халуун тогоо ч бас монгол хоол. Яах аргагүй л нүүдэлчний хоол биз дээ. Бүр Бээжин нугасыг хүртэл монгол хоол гэдэг. Гэхдээ монголын язгууртан, ихэс дээдсүүд иддэг байсан юм гэсэн. Бээжин нугаснаас бас л нүүдэлчдийн хэв маяг харагддаг шүү, тийм ээ.

-Ойрдоо Монголд суурин байна уу? Таныг нүүдлийн шувуу шиг амьдралтай гэдэг.
-Би амьдралынхаа бараг талаас хамаагүй илүү хувийг гадаадад өнгөрөөсөн байх.  Одоо гэр бүлийнхэнтэйгээ Бээжинд амьдарч байгаа. Манай эхнэр Бээжинд томилогдож ажиллах болоод бид бүгдээрээ тэнд нүүгээд оччихсон. Би ирээд хэдэн сар болж байна. Ерөнхийдөө суурин байх болов уу. Бээжин ойрхон юм чинь явж ирээд байхад нэг их асуудалгүй байх. 

-Гэр бүлийнхнийгээ танилцуулаач?
-Манай эхнэр чех хүн бий. Монгол нэрийг нь Дулмаа гэдэг юм, миний өгсөн нэр. Одоо бараг чех нэрээ мартах шахсан, уул нь Ивана гэдэг. Эхнэр маань монголч эрдэмтэн, монгол угсаатан судлаач хүн. Гэхдээ надтай ханилж суухаасаа өмнө л тийм мэргэжилтэй байсан юм шүү. Тэгээд цаадах чинь хэрэгтэй, хэрэггүй янз бүрийн юм хэвлэлүүдэд бичээд л, чехэд байгаа монголчуудыг уриад хурал хуй хийдэг байсан. Харин бид хоёр Прагад монголч эрдэмтдийн уулзалт дээр танилцсан юм. Эхнэр бид хоёр хүү, охин хоёртой. Охин 16-тай, хүү 15-тай. Одоо хоёулаа Бээжинд англи сургуульд явдаг. Манай гэр бүл ч одоо тэгээд нэг тийм интернэшнл маягийн юм болчихсон юм уу даа /инээв/. Эхнэр бид хоёр хоорондоо орос, монгол, чех, унгар, англиар ярина. Хүүхдүүд хоорондоо англиар ярина. Охин бас францаар ярьдаг л гээд байдаг. Би нэг их итгэдэггүй юм.

-Хүүхдүүд чинь монгол хэлээр ярихгүй юу?
-Харин тэр л миний сэтгэлийг их эмзэглүүлдэг юм. Үнэхээр энд төрж өсөөгүй болохоор монголоор ярьж чадахгүй. Ид өсч торниж байх үедээ Нью-Йорк, Унгарт амьдардаг байсан.

-Тэд одоо хаана байгаа вэ, Бээжинд үү?
-Зуны амралтаа Прагад өнгөрөөж байгаа. Хэд хоногийн өмнө манай хүүгээс и-мэйл ирлээ. Хүү маань гитар тоглох их дуртай юм. Jimmy Handriks, Ozzy Osbourne гээд л дандаа классикуудыг тоглоно. Их ч сайхан тоглоно. Миний хөгжим сонирхдог нөлөө ч байсан биз. Хичээлээ хийж дуусаад л гитараа тоглоод суучихдаг. Тэгээд манай хүн Прагад нэг том хөгжмийн дэлгүүрт их сайхан гитар харж. Түүнийгээ дарж үзсэн чинь үнэхээр сайхан байсан гэнэ. Тэр тухайгаа надад бичсэн байна лээ. Харин охин маань төгөлдөр хуур гоё тоглодог. Нью-Йоркт байхдаа ээжтэйгээ балет, дуурь их үздэг байсан.

-Тэр гоё гитар нь тэгээд ямар үнэтэй гэж байна?
-80.000 ам.доллар гэсэн /инээв/

-Хөөх, их үнэтэй эд байх нь. Таны хүү, охин хоёроос таны мэргэжлийг өвлөж зураач, барималч төрөх нь үү?
-Үгүй байх аа. Тэр хоёрт тийм талын авъяас байхгүй байх. Би ч нэг их хүсдэггүй юм.

-Таны аав Р.Барсболд гуай Монголд төдийгүй дэлхийд нэртэй палеонтологич. Үнэнийг хэлэхэд би Р.Барсболд гуайг дэлхийн цөөн хэдэн алдартай палеонтологичдын нэг гэдгийг саяхнаас мэдсэн?
-Ер нь дэлхийн хэмжээний алдартай палеонтологич гэвэл арваад л хүн байдаг юм. Аав тэдний нэг л дээ. Нэг нь хятадад байдаг. Ихэнх нь Канад, Америкын палеонтологич. Шинжлэх ухаан гэж нэг том салбар байна ш дээ. Дэлхийн шинжлэх ухаан гэж… Тэрэндээ аав илүү их алдартай. Жил болгон л янз бүрийн гадаадын цол мол авдаг юм. Одоо аав 74, 75 хүрч байгаа. Тэрний гишүүн, энэний гишүүн гээд л байдаг. Аав маань өөрөө их даруухан л даа. Хааяа би аавыг шоглоод “Та ийш тийшээ утасдаад би ийм шагнал авлаа, тийм шагнал авлаа энэ тэр гээд хэлээч” гэдэг юм. Аав тэгнэ гэж ёстой байхгүй. Яг тийм эрдэмтдийн ертөнц гэж байдаг, аав тэрэндээ л их хүндтэй. Нэг удаа аавд Steven Spielberg-ээс захидал ирсэн байсан. Гэхдээ тэрийгээ надад үзүүлээгүй. Би өөрөө л санаандгүй олоод уншчихсан юм. Тэгээд ааваас та надад хэлэхэд яасан юм гэсэн чинь, “Хэлээд яах юм, танд их баярлалаа, таны судалж байсан, нээсэн динозавруудыг шинэ кинондоо ашиглалаа л гэсэн байна” гэж байна лээ. Аав маань нэг иймэрхүү л хүн дээ. 

-Тэгэхээр Steven Spielberg-ийн “Jurassic Park”-д Р.Барсболд гуайн нээсэн динозаврууд гардаг байх нь ээ?
-Тийм. Аавын судалдаг байсан, нээсэн динозаврууд тэр кинонд гардаг.  

-Р.Барсболд гуайн нээсэн Barsboldia, Rinchenia гэсэн динозаврууд байдаг юм байна лээ?
-Тийм. Энэ тухай чи ааваас өөрөөс нь асуусан нь дээр байх. Би аавын өмнөөс ярьж чадахгүй шүү дээ.

-Багадаа та аавыгаа дагаж, палеонтологийн эрэл хайгуулд явдаг байсан уу?
-Аавтайгаа жил болгон хөдөөгүүр явдаг байсан. Их сонин, тэрнээс хойш би Өмнөговь аймагт маш их дуртай болсон. Их өвөрмөц сайхан газар. Уур амьсгал нь шал өөр. Газар дээр ч байгаа юм шиг, огторгуй дээр ч байгаа юм шиг.

-Юу нь танд тэгтлээ таалагдсан юм бол?
-Мэдэхгүй. Ер нь их олон юмыг хүн өөрөө өөртөө тайлбарлаж чаддаггүй ш дээ. Яагаад чи тэгвэл эх орондоо хайртай байгаа юм, аан?

-Энд төрж өссөн болохоор…
-Төрсөн болохоор гээд яадаг юм? Санамсаргүй л энд унасан биз дээ. Багадаа харсан уул, хад чулуугаа тав, зургаан нас хүртэл харж байсан бол тэр нь эх орон болчихдог. Миний найзуудын Лондон, Нью-Йоркт төрсөн хүүхдүүд байна л даа. Тэд нар монголд ирчихээд яг Монголыг эх орон гэж хэлж чаддаггүй ш дээ. Тэрний эх орон нь тэгэхээр нөгөө төрсөн цагаасаа хойш харсан Нью-Йоркийн өндөр барилгууд байгаад байгаа юм. Ээж, аав нь байнга л одоо бид нар чиний эх орон руу чинь явах гэж байна, монгол бол чиний эх орон гэж хэлээд байгаа юм. Тэгэхээр хүүхэд бол дотроо мэднэ. Ухамсраараа мэднэ. Дотроо гайхаад л энэ миний эх орон гэдгийг авмоматаар ойлгочихно. Тэгээд чи Нью-Йоркоо санаж байна уу гэхээр “санаж байна” л гэдэг юм.

-Таны ээж Монголын анхны балетыг дэглэж монголд сонгодог бүжгийн үндсийг тавьсан хүн. Ээж тань таныг сонгодог урлагт дуртай болоход хамгийн ихээр нөлөөлсөн байх?
-Манай ээж 1956 онд Монголд анх удаа Оросын “Оргилол булаг” сонгодог балетыг дэглэсэн. Манайд албан ёсоор 1956 оноос балет бий болсон ш дээ. Ээж балетын багш мэргэжилтэй. Ер нь балетчин хоёр замаар явдаг л даа. Балерина хөгшрөөд балетмастер болж болно. Эсвэл эхнээсээ балетмастерын ангид суралцдаг. Ээж дуурийн театраас гарсныхаа дараа Монголын урчуудын эвлэлийн хороонд ажилласан байдаг. Одоо ээж маань ная хүрэх гэж байна. Тэгсэн хэрнээ одоо ч гэсэн монгол зураачдын тухай янз бүрийн зүйл хэвлэлүүдэд бичиж л байгаа. Уг нь бол зурагтай ямар ч холбоогүй хүн л дээ. Гэхдээ өөрөө балетмастер болохоор бусад урлагтай их ойр. Цаадах чинь өөрөө тэгээд хэл энэ тэрдээ их сайн. Монгол зураачдын тухай нийтлэл бичиж, байнга Унгар, Герман, Оросын сэтгүүлүүдэд хэвлүүлдэг байсан. Захиа бичээд л шуудангаар явуулчихна. Манай ээжийн ачаар л олон газрын хүн Монголын зураачдын тухай мэддэг болсон доо. Бид нар ч бас ээжийнхээ ачаар сонгодог хөгжмийг муугүй мэднэ.

-Өвөөгийнхөө зохиолуудтай та хэдэн настайгаасаа эхэлж танилцсан бэ? Тэр хүний тухай сэтгэлд үлдсэн дурсамжаасаа хуваалцаач.
-Намайг бүр багад, гурав дөрвөн настай байх үед өвөө надад “Заан, залуудай хоёр”-оо уншиж өгдөг байсан. Зургаа, долоотойгоосоо би өвөөгийн зохиолуудыг өөрөө уншиж эхэлсэн. Монголын ард түмний хувьд миний өвөө алдар хүндтэй хүн байсан ч миний хувьд бол өвөө минь л байсан ш дээ. Загнаж зэмлэх үедээ загнана. Эрхлүүлэх үедээ эрхлүүлж, хайрлана. Хэрэв жаахан буруу юм хийчихвэл өвөө намайг “Муу Улаанбаатарын хулигаан, орос хэл соёлоо ч бүрэн сураагүй хоёрын хооронд байж…” энэ тэр гээд л загнадаг байсан. Намайг бага байхад өвөө их олон юм зааж сургадаг байсан. Тийм үгийг ингэж хэлэх ёсгүй, тэгж хэлдэг ёстой гээд л, Богд уулаар дагуулж яваад л энэ ургамлыг ингэж нэрлэдэг, тийм ид шидтэй гэх зэргээр бүхий л зүйлийн талаар зааж өгнө. Би яг тод санадаг юм. Би гурав, дөрөвтэй л байсан байх. Өвөөгийнхөө хажууд хэвтэж байлаа. Манай дүү Лигдэн бүр жаахан, бас өвөөгийн цаад талд хэвтчихсэн. Тэгээд л өвөө бид хоёрт монгол үлгэр, бас эртний хятад үлгэр ярьж өгдөг байсан. Тэр үлгэрүүд нь бүр аймаар инээдтэй байсан санагддаг юм. Тэр үед л би зөндөө их инээдэг байсан. Өвөө маш их эрчим хүчтэй хүн байсан. Хүнд ер нь энерги их байх тусмаа сайн. Ихэнх хүн орой гэртээ орж ирчихээд хоолоо идэж, телевизор үзэж байснаа унтаад өгдөг. Гэтэл зарим хүмүүс орой ирээд, үргэлжлүүлээд ажлаа хийдэг. Өвөө яг л тийм байсан. Сэргэлэн гэдэг ер нь эрчим хүч их сайтай хүмүүсийг хэлдэг байх гэж би боддог. Америкт Обамагаас ухаантай хүн зөндөө л байгаа ш дээ. Хамгийн гол нь Обама маш их эрчим хүчтэй байх, магадгүй хоногийн 24 цагийн дөрөвт нь унтдаг, бусад үед нь ажлаа хийдэг ч юм уу. Напелеоноос илүү ухаантай хүн байсан уу гэвэл байсан л байж таараа. Заавал гүн ухаанч байснаараа биш хүн өөрөө их эрчим хүчтэй байвал сайхан санагддаг. Би тийм хүмүүст дуртай.

-Өвөөгөөс тань үлдсэн гар бичмэл ч юм уу, өөрийнх нь эдэлж хэрэглэж байсан зүйлс танд байдаг уу?
-Байгаа, өвөөгийн өмсч байсан дээл, гутал, хар үнэгэн лоовууз энэ тэр гээд нэлээд эд зүйлсийг нь хадгалдаг. Манай эхнэр, хүүхдүүд гээд бид нар бүгдээрээ цагаан сараар ч юм уу, аль тохиромжтой үедээ өмсдөг. Хуучин болохоор айгаад хими цэвэрлэгээнд ч өгдөггүй. Өвөөгийн өөрийнх нь дээлнээс гадна өвөө намайг дагуулж яваад хийлгэж өгсөн нэг сайхан дээл байдаг юм. 1975 онд өвөө урт цагааны нэг оёдолчин эмээгээр надад их сайхан монгол дээл оёулж өгсөн юм байна. Монгол дээлийг оёход бас их учир номтой ш дээ. Өвөө тэрийг их сайн мэддэг байсан. Тийм болохоороо өвөө тэр үйлчин эмээд бүх нарийн ширийн юмнуудыг нь хэлж, миний дээлийг захиалсан. Тэгэхэд тэр эмээ “Жинхэнэ сайхан монгол дээл олон жил оёсонгүй. Ийм сайхан дээл оёод нас барахад одоо харамсах зүйлгүй” гэж хэлж байсан юм. Одоо хэр нь би тэр дээлээ өмсдөг. Хааяа өвөл өмсч, хужаа нарыг айлгадаг юм /инээв/. Европоор машинаа унаад л тэгж дээлтэйгээ тэнэдэг байлаа.

-Та орчин үеийн Монголын уран зохиолоос хэр уншиж байна?
-Би орчин үеийн уран зохиол тун бага мэддэг. Миний их том дутагдал байх. Ер нь би их консерватив үзэлтэй хүн юм болов уу. Эсвэл хөгшрөөд залхуурчихсан уу, бүү мэд. Хятадын эртний романуудад их дуртай. Европын сонгодгуудад их дуртай. Антон Чеховын богино өгүүллэг, дэлхийн эртний домгуудад бас их дуртай.

-Сүүлд та ямар ном уншив?
-Хөдөө явахад зугаатай болохоор нь Dan Brown-ний “Angels & Demons”-ийг авч явж уншсан. Junk food гэж байдаг шиг одоо уран зохиолд ч бас junk books маягийн юмнууд их гарч байна л даа. Dan Brown бол тиймэрхүү л commercial зохиол их гаргадаг. Гэхдээ зүгээр, зугаатай. Манай хүүхдүүд “Harry Potter” уншаад байдаг болохоор нь би бас сүүлд сонирхож, таван цувралыг нь уншиж үзлээ. Хүүхдүүдийнхээ ямар ном уншиж, ямар хөгжим сонсч байгааг бас анзаарч байх хэрэгтэй санагддаг юм.

-Тэгээд дэлхийн олон сая хүүхдүүдийг байлдан дагуулаад байгаа тэр зохиол танд ямар санагдав?
-Зүгээр. Би харин тэр англи зохиолч эмэгтэйд баярладаг юм. Хүүхдүүд ном унших дургүй болсон энэ үед тэд нарыг бас уншуулж чадаж байна ш дээ. Яахав, тэр хүн нэг их тийм гүн гүнзгий мэдлэгтэй хүн биш гэдэг нь харагдаж байна лээ л дээ. Европ, Азийн домгуудыг хамаа замбараагүй хольчихсон. Уран зохиолын дүрэм гэж нэг юм байдаг юм, Одоо ч тэгээд сонгодог уран зохиол уншдаг, сонгодог хөгжим сонсдог хүн хаа газар цөөхөн болсон цаг. Аль ч улс оронд ялгаагүй маш цөөхөн байна.

-Их дэлгүүрийн урд байгаа “Beatles”-ийн хөшөөг босгох санаа таных байсан уу?
-Манай 40 мянгатын С.Баяр, Ш.Алтангэрэл, манай найз Долгион бид хэд нэг уулзаж сууж байгаад “Beatles”-ийн хөшөө барья гэж шийдсэн. Бага залуу байхдаа бид нар орцонд “Beatles”, “Rolling stones”-ийг тоглоод л суудаг байлаа. Биднийг ид дуу хөгжим сонирхож явах үед манайд улаан булан гэдгээс өөр зүйл байгаагүй. Тэнд нийтийн бүжиг л болдог байсан. Харин бид нар тэр албан ёсных нь соёлыг хүлээн зөвшөөрч чаддаггүй байсан гэх үү дээ. Тэгээд “Beatles”-ийн хөшөө босгоно гэсэн чинь Азид бараг сенсаац шахуу юм болсон ш дээ. Азид боссон анхны “Beatles”-ийн хөшөө байх. Та нар яагаад “Beatles”-ийн хөшөө барьдаг билээ гээд л биднээс хүмүүс асуугаад байсан. Хятад, солонгосууд энэ тэр их гайхаж байсан ш дээ.

-Манайд бол одоо хотын хөгжим, хөдөөний хөгжим гэсэн ангилал бий болчихоод байна. Та энэ тал дээр ямар бодолтой байдаг вэ?
-Манайхан зохиолын дуу гэж нэрлэдэг ш дээ. Тэр чинь зүгээр нэг санамсаргүй гараад ирчихсэн юм биш. Бид нарын ихэнх нь, хотын хүмүүс бол рок поп, хип хоп гэсэн юмнууд сонсдог. Тэр яахав хотын хөгжим. Хаа газар л тийм байдаг. Гэтэл хотын биш хүмүүс байгаа. Нутгаа санадаг. Тэд нар мэдээж “Beatles” сонсохгүй ш дээ. Тэгэхээр тэд нарт сонсох хөгжим хэрэгтэй болж байгаа юм. Хэдий нутгаа санаж байгаа ч бас л хот газар амьдраад баар маараар явна. Болж өгвөл бас л нэг сайхан байр, машинтай болмоор байгаа ш дээ. Нутаг руугаа явмаар байдаг. Гэхдээ явдаггүй. Яагаад гэвэл нутагт нь юу ч байхгүй. Тэгээд яах аргагүй хотын амьдралд дасах хэрэгтэй. Японд яг манай энэ үетэй адилхан цаг хугацаа байсан, 1950-иад онд. Том хотууд руу тэр үед хэдэн мянган залуучууд жижиг тосгонуудаас орж ирсэн. Мэдээж Boogie woogie, rock n roll энэ тэрийг ойлгож сонсоход хугацаа хэрэгтэй. Яг тэр үед тусгай одууд гараад ирсэн. Тайзан дээр нэг тийм уйлагнасан өнгө аясаар ярьдаг байхгүй юу. Хагас дуулж, хагас ярьсан маягаар. Далайн сайхан долгионоо санаж байна, тариалангийн талбайгаа санаж байна гээд л хүүхэн ч юм уу, залуу ч юм уу тэгээд л уйлагнаад л яриад байна. Тэгэнгүүт л үзэгчид уйлаад л, нус нулимсандаа хутгалдаад суучихна. Хэдэн мянган хүн уйлаад л сонсоод байдаг. Тайзан дээр байгаа хүн нь ч бас уйлаад л яриад байдаг. Тэгээд нөгөө жүжигчид чинь саятан болсон ш дээ. Одоо бол зөвхөн ретро маягаар байгаа. Манай зохиолын дуу гэдэг чинь яг тэр процесс. Хотын биш хүмүүс хотод орж ирчихээд эх нутгаа санаж байгаа. Явах боломж байхгүй. Явахыг ч хүсэхгүй байгаа. Сэтгэл санаагаараа бас хотын хүн болох хэрэгтэй. Тэгээд л тэр зах зээл дээр дөрөөлөөд хэдэн тарган, бүдүүн сайхан одууд гараад ирж. Бас л жийп энэ тэртэй болоод байр сав, авгай хүүхэн солиод явж байдаг. Яахав дээ, сонгодог хөгжим сонсдог хүн хаана ч бага байдаг. Сонгодог уран зохиол уншдаг хүн хаана ч бас л бага байдаг. Зүгээр яахав өдөр тутмын сонин монин уншдаг хүмүүс зөндөө байдаг л даа. Тэр бол өөр түвшин.

-Тэр цонхны тавцан дээр байгаа баримал С.Зориг агсны хөшөөний жижиг хувилбар нь уу?
-Анх би ингэж хийсэн юм. Яг жинхэнэ хөшөөгөө хийх болсон чинь манайхан “Арай жаахан шог маягийн байна, жаахан албан ёсных болгоё” энэ тэр гээд тэгээд өөрчилсөн. Ерөнхийдөө яг энд харагдаж байгаа шиг майгадуу, дандаа тамхиа татчихсан явдаг, ийм л хүн байсан юм. Миний их сайн найз. Бид хоёр ч тэгээд архиа уугаад, тамхиа татаад л их явдаг байж дээ. Зоригоо их ердийн, сайхан хүн байсан.

-С.Зориг агсантай та яаж танилцсан бэ?
-Бид хоёр ерэн оны өвөл танилцсан. Монголд хувьсгал болж байна гэж сонсоод би Оросоос ирлээ. Ирээд удаагүй байж байтал манай найз Энхбаатар намайг талийгаачтай танилцуулсан юм. Зоригийн өвөө шар Дамдинсүрэн гэж хүн манай өвөөтэй их дотны найз байсан гэдэг. Зориг бид хоёр их хурдан дотносч, найзууд болсон, уг нь нас явах тусам найз нөхөд болох гэдэг их удаан процесс байдаг шүү дээ. Зориг их олон талсттай хүн байсан гэж би боддог. Их олон найзтай. Бид хамтдаа барууны консерватив намуудын тухай, түүхийн тухай ярилцаж, их маргана аа. Нас барахаас нь хоёр, гурав хоногийн өмнө бид Нүхт рүү хамт салхинд гарсан юм. Есөн сарын сүүл үе л байсан. Тэгээд би амралтаас ирчихээд Улаан-Үд явах гээд, яг явахынхаа өмнөх орой бас уулзсан. Тэгэхэд Зориг надад “Би удахгүй Улаан-Үд рүү ажлаар очиж магадгүй байгаа” гэж хэлж байсан. Гэтэл тэнд оччихоод байж байтал манай гэрээс утасдаад Зоригийг хүний гарт амиа алдсаныг хэлсэн дээ. Зоригтой манай аав бас сайн найз. Аав Зоригт Семековагийн ач гэдгээр нь илүү сайн ханддаг байсан байх. Тэр хоёр бие биенээ “дарга аа, дарга аа” гээд л үе тэнгийн хүмүүс шиг найзалдаг байсан. 1994 онд билүү дээ, талийгаач Зориг тэргүүтэй бидний хэдэн найзууд хөдөө явсан юм. Би тэгээд хэдэн тэнгэрийн дүлий түүж ирээд хоол хийх гэсэн чинь тэр хэд “Ээ, чи өөрөө хортой юм идэж үхэх гэлээ, бид хэдийг бас үхүүлэх гээд байна” гээд л сүржигнэж байна. Би ч хоолоо хийчихлээ. Нөгөө хэд намайг хоолоо идэж дуусан дуустал хүлээгээд суугаад байна аа. Идчихээд намайг үхчихэж магадгүй гэж бодсон шиг байгаа юм /инээв/.
Бодоод байхад хөгшрөх тусам амьдрал илүү сонирхолтой болоод байна. Их сонин юм. Хүн ч ер нь олон юм хийж байх ёстой юм байна. Хүн өөрийн хил хязгаараа илүү өргөн болгож байх хэрэгтэй. Янз бүрийн юм хийж байх хэрэгтэй. Оросын алдартай зохиолч, тэрслүү үзэлтэн Зиновьевийн “Мөнхийн түрэмгийлэл” гэдэг лоозон нь надад их гоё, таатай санагддаг юм. “Мөнхийн түрэмгийлэл” хүнд их хэрэгтэй. Хүн ер нь үргэлж янз бүрийн юм сонирхож, шинэ сэдэв рүү орж байх хэрэгтэй санагддаг.
 
-Одоо тэгвэл таны “Мөнхийн түрэмгийлэл” хаашаа хандах юм? Ямар шинэ сэдэв дээр та төвлөрөөд байна?
-Засгийн газрын ургац, ногоо тариа гээд нэг юм яригдаад л байна ш дээ. Тэр их сонин байна. Би европоос нэг тийм тусгай бордоотой шинэ технологийн хөрс авчруулаад, 13-р хороололд жаахан нарийн ногоо тарилаа. Гэхдээ хажууд нь бас жирийн монгол хөрсөндөө хамт тарьж үзсэн. Ер нь ялгаа илт мэдэгдэж байна лээ. Намар тийшээ хураана. Би тэгээд л орж гарсан хүмүүст үзүүлдэг юм. Их л өөр байгаа. Зүгээр DHL-ээр захиалаад авчирсан. 500-1000-гаад мод тарьчихаар хөрс авчирсан. Лав л Сэлэнгэд тарьсан моднууд маань их сайхан ургаж байна гэж тэндээс хэлсэн. Мод их хэрэгтэй. Мод гэдэг чинь ямар ч хотын уушиг шүү дээ. Түүнд бага ч гэсэн хувь нэмэр оруулах юм бол би их л баярлана.

-Энэ саналаа та холбогдох хүмүүст нь хэлж үзсэн үү?
-Хэлсэн. Гэхдээ нэг ийм юм байдаг. Нөгөө консерватив үзэл. Нэг малчин дээр очоод хонио өөрөөр гарга гэвэл тэд хөдлөхгүй. Өвөг дээдсээсээ уламжилж ирсэн ёс заншлаараа л гаргана, монгол хүн тэгдэггүй, энэ тэр гэх мэтийн юм хэлнэ. Будаа тариа ч гэсэн яг л ижил. Пакистан, Энэтхэгт очоод будаа тариагаа ингээд тарь гээд өөр арга зааж өгвөл тэд бас хөдлөхгүй. Манай өвөө ингэж тарьж байгаагүй энэ тэр гээд л татгалзана. Шинэ технологи гэдэг зүйлийг ашиглах гэхээр ингээд нөгөө консерватив үзэл саад болдог байхгүй юу. Тэгэхээр түүнийгээ баталж үзүүлэх хэрэгтэй юм байна. Энэ бол их том асуудал. Өөрсдийнхөө уламжлалыг эвдэхгүйгээр шинэ технологийн шийдэл санаануудаар баяжуулж л асуудлаа шийдэх хэрэгтэй байгаа юм. Аливаа нэг шинэ соёл энд тэндээс авахад ямар ч сайн сайхан байсан заавал өөрсдийнх нь юмыг эргээд эвддэг. Оронд нь хэдий өөр зүйл өгч байгаа ч гэсэн хуучин зүйлийг нь алга болгодог. Бид нар морио унаж чадахаа болиод компьютер балбаад суудаг болсон. Оронд нь өөр өөр юм орж ирээд байгаа юм л даа. Бид нар үндэсний хувцсаа мартаад бүгд европ хувцас өмсдөг болсон. Одоо бүр өнгөрч байна. Нэгэнт монголчуудын дийлэнх нь хотод амьдарч байгаа бол бүгд хотын ард түмэн болж байгаа юм. Жирийн монгол хүн бол наадмаар эсвэл цагаан сараар хэдэн ёс заншлынхаа үлдэгдлээ л гаргаж байгаа ш дээ. Гэдсээ унжуулчихаад, нэг хачин бүс зүүчихсэн, ковбой ч юм шиг малгай өмсчихөөд явдаг болсон байна лээ. Зарим хүмүүс морь их уядаг, уралдуулдаг болж. Тэр их сайн байна. Ядаж тэгээд шинэ заншил, моод гараад ирж магадгүй.

-Та брэндийн хувцас эдлэлд дургүй юу? Таны ерөнхий ярианы өнгө аяснаас тэгж санагдлаа?
-Үгүй, харин ч би брэндэд дуртай. Monte Blanc-д маш дуртай. Хүнд ер нь хэд хэдэн сайн зүйл байж байх ёстой. Сайн үзэг харандаа, сайн нүдний шил, сайн гутал, сайн цаг, сайн хэдэн костюм заавал байх ёстой. Манайхан тэрэнд дасаагүй болохоор янз бүрийн юм эдэлж хэрэглэсэн хүмүүсийг харахаараа нүд нь хорсоод “Аа, энэ муу хулгайч” гээд их дургүй ханддаг. Манай нийгэм өөрөө их ядуу байна. Олон зуун жил ядуу явж ирсэн нийгэм шүү дээ. Тэгэхээр ийм нийгмийн хүмүүс цаанаасаа л нэг тийм хэрэгцээ шаардлага багатай болчихдог юм байна. Илүү юманд дуртай болохоороо нийгэм урагшилдаг. Угаасаа илүү, дутуу зүйлд дургүй хүн бол хөгжихдөө муу. Тийм хүмүүстэй нийгэм хөгжихдөө ч удаан. Хүн бүр нь эрчим хүчтэй. Урагшлах тэмүүлэлтэй байгаа нийгэм хурдан урагшилна. Хойтон жил би заавал ийм Gucci-гийн хослол авч өмсөнө ч гэдэг юм уу, эсвэл ирэх зун би амралтаа авахаараа тийшээ, ийшээ явж амарна ч гэдэг юм уу, хүн заавал урагшаа тэмүүлж л байх хэрэгтэй. Оюутан байхад надад нэг сайн найз байсан юм. Одоо ч бид байнгын холбоотой байдаг л даа. Тэр үед манай куба найз намайг их шүүмжилдэг байсан. Чи өдөрт ямар олон удаа хувцсаа сольдог юм, гомо юм уу хаашаа юм гээд л.

-Та хэр найзархаг хүн бэ. Олон найзтай юу?
-Хараад байхад манай зарим найзууд өдий төдий их найзтай юм байна лээ. Би тэгээд өөрийгөө бодлоо. Би тийм бага найзтай юм болов уу гээд бодохоор бас үгүй юм. Насаараа нүүдэлчин амьдралаар амьдарчихсан хүн болохоор найзууд маань ыч бас энд тэнд тархчихсан юм байна л даа. Миний хамгийн сайн найзууд унгар, япон, куб, армян, чех, монгол гээд энд тэнд байна. Одоо тэд нартайгаа интернэтээр холбоо барьчихдаг, их сайхан юм л даа. Харин би оюутан байх үеийнхээ хамгийн сайн куба найзтайгаа 23 жил огт уулзаагүй байж байгаад саяхан Португалид уулзсан. Яг л өчигдөр “goodbye” гээд салсан юм шиг санагдсан. Бид хоёр бүр долоо хоног өдөр, шөнөжин юм хум ярьж, баахан тэнэсэн. Тэгсэн дахиад манай зарим найзууд өөр газраас ирэх гэж байна гэхээр нь би элгээ бодоод ум хумгүй зугтсан /инээв/. Нөгөө хэдтэй уулзах юм бол би тэндээс бараг амьд гарахгүй юм байна гэдгээ мэдээд шууд зугтаасан. Тэд нарыг ирнэ гэдэгт нэг талаас аймаар баярлаж байгаа юм. Гэхдээ нөгөө талаас аймаар айгаад байгаа юм.

-Таныг хувцсаа олон сольдог гэж дургүйлхдэг байсан нөгөө найз чинь үү?
-Мөн, мөн. Тэр маань их авъяаслаг зураач, барималч хүн. Ямар ч залуу хүнд өөрөөс нь арай жаахан ах, их сүрхий найз байвал тун сайн юм байна лээ шүү. Надад олон сайн талаар нөлөөлж чадсан гэж боддог юм, тэр найзыгаа.

-Таны урлан хаана байдаг юм бэ, Монголд уу, эсвэл…
-Надад урлан байдаггүй. Би үргэлж энд тэнд ажиллаж нүүж явдаг болохоор урлангийн асуудал их хэцүү. Би ихэвчлэн Унгарт амьдардаг, бас байнга Монголд, бас Чехэд амьдардаг. Одоо бол Бээжинд гэр бүлээрээ амьдарч байна. Очсон газраа томоохон, сайхан байр түрээслээд уран бүтээлээ хийчих нь амар байдаг юм. Манай нэг найз хэлж байсан, чи жинхэнэ уран бүтээл хийх гэж л байгаа бол, тийм хүсэл сонирхол буцалж л байгаа бол жорлонд ч хамаагүй хийх хэрэгтэй гэж.
 
-Монголын дүрслэх урлагийн түвшин альхан хавьд явна гэж та боддог вэ?
-Урлагийн хувьд түвшин гэж байдаггүй юм. Авъяастай хүн бол авъяастайгаараа л явна. Манайд харин урлагийн менежмент байдаггүй. Тэр баруунд бол маш чухал. Урлагийн менежментдээ маш их хөрөнгө оруулалт хийдэг. Хэн ч танихгүй нэг зураачийг авчраад тэрний зургуудаас арав, хориод юм тавиад л түүний зургийн үнийг хиймлээр хөөрөгдөнө. Тэгснээ л өөрсдөө худалдаад авчихсан дүр үзүүлнэ. Тийм жүжиг зохионо. Галерей ерөөсөө нөгөө уран бүтээлчээ хиймлээр сурталчлаад эхэлчихдэг. Галерей гэдэг чинь бизнесийн л газар шүү дээ. Зүгээр дэлгүүр гэсэн үг. Тэнд галзуу сайн менежерүүд байдаг. Урлагаа ч мэддэг, бизнесээ ч сайн мэддэг. Тэгээд менежерүүд нөгөө зураачийн бүтээлийг Элтон Жонд зарчихна. Одоо та нэг саяар авахгүй бол хойтон жил таван сая болчихно шүү энэ тэр гэж шавдуулаад маш гоёор тайлбарлангуут нөгөө хүн чинь нээрэн, энэ агуу бүтээл байна гэж бодоод авчихна. Тэгэнгүүт л Элтон Жон манай галерейгаас тэр зураачийн бүтээлийг тэдэн мянган доллараар худалдаж авлаа гээд л бөөн юм болно шүү дээ. Ван Гог, Гоген, Дали, Пикассо дөрөв авъяасаараа магадгүй бүгд ижил байсан байх. Харин Пикассо, Дали хоёр маш сайн менежерүүд байсан. Тэд өөрсдийгөө маш сайн үнэлж, зарж чадсан. Харин Ван Гог, Гоген хоёр тэгж чадаагүй, ядуу зүдүү хүнд хэцүү амьдарч байгаад хорвоог орхисон. Манайд олон авъяаслаг зураачид байна л даа. Гэхдээ өөрсдийгөө сайн зарж чаддаггүй. Нэг бүтээлээ нэг архиар л бараг зарчих гээд байдаг.
Би чамд нэг юм үзүүлье. /Өөр өрөөнөөс Dsquared, Dolce Gabbana-ийн эрэгтэй загварын шоун дээр үзэгддэг арьсан том гар цүнх авчирлаа. Хүрэн өнгөтэй маш дэгжин загвартай. Алтлаг шар төмрөн дээр Den Barsboldt гэж бичжээ/ Би хааяа нэг иймэрхүү цүнх мүнх өөрөө хийчихдэг юм. Бас энэ аянд авч явахад зориулсан иймэрхүү сэрээ, халбаганууд хийдэг. Зугаатай байдаг юм.

-Тэгэхээр та чинь бас дизайнер юм байна шүү дээ?
-Би нэлээд хэдэн ийм цүнх хийсэн. Оросын улс төрч найзууд маань надад захиалга өгч, хэдэн цүнх худалдаж авсан. Дотроо онгойлгонгуут их инээдтэй. Хүүхдийнхээ багын өлгийний даавуунаас ашиглаад доторлочихсон /үзүүлэв/. Би заримдаа өөртөө бас эхнэртээ сайн оёдолчдоор хүссэн загвараараа хувцас хийлгэчихдэг юм. Тэгэхдээ загвараа өөрөө гаргаад өгчихдөг. Манайхан яг хэлээд өгөхөөр их сайхан оёдог. Ганц асуудал нь ингэж байгаа юм. Хэрвээ оёдолчин “Та долоо хоногийн дараа ирээрэй” гэвэл би хоёр хоногийн дараа очдог юм. Тэгээд л өөрийнхөө санааг тухай бүрт нь хэлээд байхаар яг л оёдог. Энийг манайд оёсон гэж үү гээд зарим хүмүүс гайхдаг. Жишээ нь би Burberry-ийн сайхан пальто авах гэтэл яг миний размер байгаагүй. Тэгэхээр нь би нэг дизайнераар яг адилханыг оёулсан. Дутахгүй гоё болсон. Бүр илүү дээд зэргийн нимгэн арьсаар хийсэн. Монголд оёулсан надад арваад костюм пиджак, арваад пальто байгаа. Энэ халбага, сэрээнүүд ингээд салчихна. Дээр үед монголчууд бүгд өөрийн хутга, сэрээтэй байсан ш дээ.

-Энэ цүнх үнэхээр гоё юм аа. Би таниар ийм цүнх хийлгэвэл болох уу? Та ийм цүнхнүүдээ хэдээр зарсан бэ?
-Болно ш дээ. Үнийн хувьд бизнесийн нууц /инээв/.

-Төрийн ордны өмнөх Чингис хааны хөшөөний баримал хийх ажилд та оролцсон уу?
-Тийм албан ёсны хөшөө байх ёстой байх л даа. Гэхдээ миний хувьд Чингис хаан бол хориотой. Би тиймэрхүү зүйлд оролцмооргүй байдаг. Өвөө дээр үед надад хэлж байсан. Монголчууд Чингис хааны нэрийг дурдаж болдоггүй байсан гэж. Зөвхөн дотны хүрээнийх нь маш цөөхөн хүн түүнийг Чингис хаан нэрээр нь хэлдэг байсан гэсэн. Харин 90 оноос хойш архи, пиво, ер нь хаа сайгүй нэр нь бичигдсэн. Үнэтэй юмыг үнэгүй болгоод нэг ёсондоо маш хямдхан брэнд болгоод байгаа юм л даа. Монголд бараг зураач, барималчдаас би л Чингис хааныг хийгээгүй, зураагүй байх. Дээрээс нэг тийм дохио ирээгүй. Ерөнхийлөгчөөс дээшээ бас нэг юм байгаа ш дээ, тээ. Надад тэр дохио нь ирээгүй. Би нүгэл гэж боддог юм. Тэр хөшөөг очиж, нарийн сайн харж судлаагүй. Зүгээр холоос л харсан. Засгийн газар, их хурлынхан алтны хажуу дахь гууль шарлах гэдэг үүднээс бахархал болгож ч хийсэн юм билүү бүү мэд.
 
-Таны зургуудаас график ажиллагаа их харагдаж байна?
-Яахав, ерөнхийдөө миний зургууд ихэнхдээ график ажиллагаатай л даа.

-Энэ нэг загасыг та их зурах юм аа? Ямар загас вэ?
-Latimeria гэдэг загас. Би энэ загасанд их дуртай. Хоёр метр урттай Мадагаскарт байдаг загас л даа.

-Та ямар спортод сонирхолтой вэ?
-Ер нь би нэг их спорт сонирхоод байдаггүй л дээ. Үзээд ч байдаггүй. Харин өнгөрсөн жилийн олимпийн үеэр би Бээжинд очлоо. Тэнд Оросын бараг бүх элитүүд цугласан байсан. Тэр үед бараг Засгийн газар нь хов хоосон болсон байх аа. Тэгээд би тэдэнтэй нийлж, олимпийн хотхонд орой болгон л архи, пиво ууж, дуулж бүжиглээд сайхан л байлаа. Нэг өдөр тэнд Асашёорюү аварга ирсэн байна. Монголчуудаа дэмжих гэж ирсэн байсан. Их гайгүй хүн санагдсан шүү. Бид хоёр танилцаад, Дагваа надаас бас тэнд, бидний дунд байсан Грек-Ромын сонгомол барилдааны төрлөөр олимпийн хоёр удаагийн аварга болсон Александр Карелинтай танилцуулаад өгөөч гэж хүссэн юм. Би Карелин дээр очоод “Саша, Японы сумогийн 23 удаагийн аварга, манай монгол бөх өөртэй чинь танилцъя гэж байна” гэж хэлсэн чинь нөгөөх чинь баярлаад сүйд болсон. Тэр үед гадны янз бүрийн хүмүүс орж ирээд, Дагваатай зураг хөргөө авахуулаад л байсан. Манай Асашёорюү биеэ их зөв авч явж байсан. Орчин үеийн япон хүн ч юм шиг, эртний монгол хүн ч шиг, их аятайхан хүн байна лээ. Тэр олон гадны хүмүүсийн дунд Монголын рейтингийг их өсгөсөн шүү.

-Ингэхэд та Унгарт хэзээ анх очсон юм бэ?
-1244 оноос хойш… /инээв/. Хүмүүс ингэж асуухаар би ингээд хариулчихдаг юм. Бат хаан тэнд очсон он цагаас хойш гэсэн үг л дээ. За байз, анх 1989 онд очиж байсан. Одоо ч ирэн, очин л байдаг. Тэнд манай гэр бий. Ер нь унгар эмэгтэйчүүд манай монгол эмэгтэйчүүдтэй их төстэй шүү, зан авирын хувьд. Эрэгтэйгээ өмчлөх хүсэлтэйгээрээ яг ижилхэн. Нөхөр нь нэг гарах гэлээ гэхэд л “Чи хаачих гээд байна? Чи яагаад тэрэн рүү хараад байгаа юм? Чи одоо тэрэнтэй унтах гээд байгаа юм уу, хаашаа юм? Чи энэ зангиаг хаанаас авсан..? гээд л. Нэг шинэ зангиа аваад зүүчихсэн байвал “Дурак минь, хэн чамд ийм зангиа өгсөн бэ? Эмэгтэй л хүн өгсөн байна” энэ тэр гээд л. Тэгээд нөхөр нь Бат өгсөн юм аа гээд хэлчихвэл Бат руу утасдаж, асууна “Чи энэ муутай архи уусан уу, энэнд зангиа өгсөн үү?” гэдэг ч юм уу. Бат нь тэнэг юм байгаад “үгүй” гээд хэлчихвэл алуулна. Яг л монгол эмэгтэйчүүдтэй адилхан байгаа биз дээ.

-Та монгол эмэгтэйчүүдийн тэр занг буруутгаад байгаа юм уу?
-Харин ч үгүй. Би монгол эмэгтэйчүүдээрээ бахархдаг шүү. Ерөнхийдөө Монголын бүх ажлыг эмэгтэйчүүд хийж байгаа. 90-ээд онд зах дээр гахай үүрээд явж байсан хүмүүсийн ихэнх нь эмэгтэйчүүд байсан. Би ч генетикч биш л дээ. Гэхдээ эмэгтэйчүүдийн ген илүү хүчтэй байх шиг санагддаг. Тэрийгээ монгол эмэгтэйчүүд сайн ойлгоогүй л яваад байгаа юм л даа. Эрчүүд нь сул дорой байгаад байхаар эмэгтэйчүүд илүү хүчтэй болдог юм болов уу гэж би боддог юм. Манай эмэгтэйчүүд гадна талаас нь харахад биеэ ч их сайхан авч явдаг. Манай эхнэрийг НҮБ-д ажилладаг байхад тэндхийнхэн монгол эмэгтэйчүүдийн талаар их өндөр сэтгэгдэлтэй байдаг байсан гэсэн. Монгол эмэгтэйчүүд хэл усандаа ч сайн, тэгээд их аятайхан, орчин үеийн хувцасладаг гэдэг ч юм уу. Манайхыг чинь их ядуу орон гэж боддог болохоор эмэгтэйчүүд нь их сүрхий байдгийг хараад гайхдаг юм байлгүй.

-Ойлговол яах бол?
-/инээв/ Их эвгүй юм болно шүү. Ер нь ойлгохгүй л явж байг.

-Та ямар гоё жийнсэн хүрэм өмссөн юм бэ. Ганган харагдаж байна?
-Баярлалаа. Би жийнс өмсөх дуртай. 1972 онд байх аа, нэг баян латин америк найз маань европоос надад Levis-ийн жинхэнэ гоё, классик жийнс авчирч бэлэглэж байсан юм. Тэр миний өмссөн анхны жийнс байсан. Одоо хэр нь би яг түүн шиг гоё классик загвартай, жинхэнэ индиго өнгөтэй жийнс хайгаад олдоггүй ш дээ. Бага зэрэг майгадуу хөлтэй, зогсоогоод тавихад өөрөө тогтчихдог тийм жийнс байсан. Тэр үед Улаанбаатарт тэр жийнсээ өмсөөд явангуут нөгөө хулигаанууд нь дээрэмдчих гээд аягүй хэцүү байсан /инээв/. Оюутнуудын стипенд 60 рубль байхад гоё жийнс 200 рубль байлаа. Оюутнууд мөнгө төгрөгөө хадгалаад л авч өмсдөг байсан. Нэг жижиг хотоос ирсэн манай өрөөний орос залуу 200 рублээр анхныхаа жийнсэн өмдийг авлаа. Тэгээд нөгөөх чинь шинэ машин авсан юм шиг л юм болж байгаа юм чинь. Өмнө нь жийнс өмсч үзсэн нэг орос найзыгаа дуудаж авчран, архиар дайлаад сүйд майд болсон. Ухаандаа их туршлагатай хүн авчирч, жийнсэн өмдөө яаж өмсөх, яаж арчлах вэ гээд бүх талын зөвлөгөө авах гэж байна ш дээ.

-Та тэгэхэд зөвлөөд өгчихгүй яасан юм бэ? Зөндөө туршлагатай байсан байж?
-Би зөвлөх гэхээр тэрний хувьд арай ахадчих гээд байсан байхгүй юу /инээв/. Би тэгэхэд тав, зургаан жийнсэн өмд, хүрэмтэй байсан. Тэгээд жийнсээ ямар ч ариг гамгүй, хамаагүй өмсдөг байж. Энд тэндээ шавар мавар болчихсон явж л байна. Би болохоор “чи жийнсээ сайн өмсөөд бай, өмсөөд л байхаар өнгө нь гандаад ёстой гоё өнгөтэй болдог” гээд зөвлөхөөр тэр чинь ойлгохгүй байгаа юм чинь. Чи жийнсээ их гамгүй өмсдөг энэ тэр гээд. Тэгээд манай өрөөний залуу өөрийнхөө нэг орос найзыг дуудаж авчирч байгаа юм. Жийнсний тухай зөвлөгөө авах л гэж тэр шүү дээ.

-Тэр үед та нэлээн баян оюутан байжээ дээ?
-Юу нь баян байдаг юм. Би өөрөө тэр жийнснүүдийг авахгүй ш дээ. Гадаадаас янз бүрийн хүмүүс явуулдаг байсан. Манай аавын төрсөн эгчийн нөхөр Хардорж гээд монголч эрдэмтэн, унгар хүн байдаг юм. Би Унгар руу тэр хоёрт жийнсэн өмд, хүрэм энэ тэр захисныг надад авчирч өгдөг байсан.

-Тэгээд тэр найз нь танай өрөөний залууд юу гэж зөвлөсөн нь сонин байна?
-Өө, тэгээд өдөржингийн юм болсон. Манай хүн нэг асуулт асуухад л нөгөөх чинь нэг юм хариулчихаад л дуугүй болчихно. Тэгэхээр нь архи хундгалж өгнө. Нөгөө жийнсний мэргэжилтэн чинь нэг татчихаад, дахиад нэг юманд хагас дутуу хариулна. Цагаан дотоожин дээр жийнс өмсч болдоггүй шүү. Тэгвэл жийнсний чинь цэнхэр будаг нэвтрээд эрхтэн чинь хүртэл цэв цэнхэр болчихно, бороотойд жийнсийг өмсч болохгүй гэх мэтчилэн шал инээдтэй л зөвлөгөөнүүд өгч байгаа юм чинь.
Бидний яриа яг л үе тэнгийн найзуудынх шиг өрнөсөн. Тэнгэрийн дүлийгээс эхлээд жийнсний тухай хүртэл өч төчнөөн сэдэв бидний мэдэлд байлаа. Тэр бүх сэдвээс “Мөнхийн түрэмгийлэл” надад хамгийн ихээр таалагдсан. Сүүлийн үед миний сонссон хамгийн сайхан үг. Уншигч танд ч бас уран барималч, зураач эрхмийн “мөнхийн түрэмгийлэл” нэгийг бодогдуулна биз ээ.
 
Ярилцсан Ж.Нандин /2009-9 сар/