-Орос улс буудай тариалахдаа их хэмжээний бордоо хэрэглэдэг. Түүнээс болж цацраг болон төмрийн хэмжээ маш өндөр гардаг. Үүнийг яагаад мэдээлдэггүй вэ-

Монголын үр тариа эрхлэгчдийн “Газар тариалан” холбооны Удирдах зөвлөлийн гишүүн Б.Эрдэнэбаттай тариалан эрхлэгчдэд тулгамдаж буй асуудал болоод улаан буудайн импортын тухай ярилцлаа. 

-Гурилын үйлдвэрүүдэд ОХУ-аас улаан буудай импортлох зөвшөөрөл олгосонтой холбоотойгоор танай холбооныхон Хүнс, хөдөө аж ахуйн яам /ХХААЯ/-ны сайдад хаяглан шаардлага хүргүүлсэн. Шаардлагыг сайд хэрхэн хүлээж авсан бэ?

–ХХАА-н сайдын албанд томилогдсоныхоо дараа Р.Бурмаа сайд буудай импортлох зөвшөөрөл өгсөн. Энэ шийдвэрээ эргэн харахыг шаардаж бид сайдтай уулзсан. Уулзалтын үеэр сайд “Яамны хувьд бодлогын алдаатай шийдвэр гэдгийг би хүлээн зөвшөөрнө. Тиймээс Төрийн нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч Н.Ганибалыг би ажлаас нь чөлөөлсөн” хэмээн хариулсан. Тэгвэл таны гаргасан шийдвэрийг алдаатай шийдвэр гэж бид ойлгох уу гэхээр “Хүнсний аюулгүй байдлын зөвлөмжийн дагуу “дээр”-ээс ирсэн шийдвэр” гэж хариулж байгаа юм.

Уулзалтын үеэр хэлсэн сайдын тайлбараас бид “Энэ асуудал Р.Бурмаа сайдын эрх мэдлээс давсан асуудал юм байна” гэдгийг ойлгоод бид Ерөнхий сайд болон УИХ-ын Хүнс хөдөө аж ахуйн байнгын хороонд хандсан. Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг нэгдүгээр сарын 19-ний өдөр бидэнтэй уулзаад “Гурван талт зөвшилцөл хийе” гэсэн. Хамтарсан ажлын хэсэг байгуулъя, одоо үлдээд байгаа будаандаа дүгнэлт гаргая гэсэн. Шалгаж болно, дүгнэлт гаргаж ч болно. Гэхдээ өнгөрсөн намраас хойш Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын гаргасан шат шатны дүгнэлтийг яагаад үгүйсгэв гэдэг нь өөрөө асуудал биз дээ. Мэргэжлийн хүмүүсийнхээ дүгнэлтийг яамны мэргэжилтэн үгүйсгэж байгаа ийм нөхцөлд хөндлөнгийн дүгнэлт л гаргуулах хэрэгтэй. Ажлын хэсэг гаргаад дахин шалгалаа ч бие биеэ хүлээн зөвшөөрөхгүй байх магадлалтай учир хөндлөнгийн буюу гуравдагч талын лабораторийн дүгнэлт гаргуулах учиртай.

-Тийм лаборатори Монголд бий юү?

-Монголд байхгүй. Гадагшаа явуулаад ч бол шалгуулах л ёстой. Жилийн жилд ОХУ-аас оруулж ирдэг улаанбуудайнд ч томоохон фактууд зөндөө бий. Түүнийг хав дарж нуусаар ирсэн. Зөвхөн цавуулгаар гурилын чанарыг тогтоохгүй. Орос буудайнд цацраг, төмрийн хэмжээ өндөр байдаг. Манай улс ОХУ-аас импортолсон буудайн дээр мэргэжлийн хяналт шалгалт хийхэд дээрх зөрчлүүд хэвийн хэмжээнээс хэд дахин илүү гардаг.

Гэтэл БНХАУ манайхаас малын тэжээл хивэг авахын тулд мэргэжлийн хяналтын 15 байцаагчаа ирүүлж байж чанарыг тогтоож байна. Тэд малын тэжээлд ингэж хандаж байхад монголчуудынхаа хүнсийг оруулж ирэхдээ хэн ч очдоггүй. Мэргэжлийн хяналтаар тогтоогдсон мэдээллийг нуудаг. Орос улс буудай тариалахдаа их хэмжээний бордоо хэрэглэдэг. Түүнээс болж цацраг болон төмрийн хэмжээ маш өндөр гардаг.

Гурил үйлдвэрлэгчид Оросын буудай хямд байна гэж хэлдэг. Энэ бол Европын холбооноос тогтоосон хоригтой холбоотой хямдрал. Жил бүр хямд байхгүй.Өнгөрөгч 2014 оны хавар дотоодын гурилын хэрэгцээний улаан буудай дутагдаж магадгүй гэж УИХ-аас 100 мянган тонн буудайн квот олгосон. Манай үйлдвэрүүд бүгд хулхидуулсан. Тухайн үед Орост буудай хомсдоод өөрсдийн нөөц бүрдүүлэхэд анхаарч эхэлсэн. Үндсэндээ дотоодын буудайгаар хангасан шүү дээ. Нөгөөтэйгүүр оросууд хямд үнээр хямдхан юмаа л өгнө. ОХУ буудайгаа 20 жилээр нөөцөлдөг том гүрэн. Нөөцөө шинэ буудайгаар сэлбэхдээ хуучнаа хямдруулж экспортолж таарна. Үүнийг гуравдугаар зэргийн буудай гэдэг юм. Малын тэжээл гэсэн үг. Байдал ийм л байна. Тиймээс дотоодын буудайн чанараас гадна ОХУ-аас оруулж ирж буй буудайн чанарыг ч маш сайн шалгах ёстой.

-Ерөнхий сайд буудай импортлох зөвшөөрлийг цуцлах эс цуцлахын тухайд ямар тайлбар хэлсэн бол?

-Буудай импортлох зөвшөөрөлд Ерөнхий сайд өөрөө гарын үсэг зурсан гэдгээ хүлээн зөвшөөрсөн. Тиймээс ажлын хэсэг гаргаад буудайн чанарыг тогтооё гэсэн. Гэвч галт тэрэг хэдийнэ хөдөлсөн. Гурил импортлогчид ОХУ-аас буудайгаа хэдийнэ ачуулчихсан эхний долоон вагон ороод ирсэн, үлдсэн нь замд яваа . Орос гурил сайн гэж хүмүүс ярьдаг. Гэтэл энгийн нэг жишээ хэлэхэд зооринд монгол, орос гурилын аль алиныг хийхэд оготно орос гурилыг иддэггүй юм. Туршаад үзээрэй.

-Импортоор буудай оруулж ирэхийг хорьчихлоо гэж бодъё. Тариаланчид гурилын үйлдвэрүүдээ бүрэн хангаж чадаж байгаа ч Монголын хөрсөнд ургасан буудайгаар сайн чанарын гурил үйлдвэрлэж чадах уу гэдэг асуудал санаа зовоож байна л даа?

-Энэ асуултад хариулахын өмнө хэдэн тоо хэлье. 2014 онд тариаланчид маань 469 мянган тонн улаан буудай хураан авсан. Сүүлийн 17 жилийн түүхэн дэх хамгийн өндөр ургац хураасан жил гэдгийг тодотгоё. Гурилын стандартад тэнцэхүйц 350 мянган тонн буудайг гурилын үйлдвэрүүдэд тушаасан. Чанарын шаардлага хангасан буудайг гурилын үйлдвэрт өгсөн гэсэн үг. Цавуулаг муутай, стандартад нийцээгүйг нь спиртийн үйлдвэр болоод малын тэжээлд л зориулдаг. 350 мянган тонн буудайны тухайд шат шатны Мэргэжлийн хяналтын байгууллагууд, гурилын үйлдвэрийн лабораториудад шинжлээд хүлээгээд авсан. Өнгөрсөн оны есдүгээр сард хүлээлгээд өгсөн буудайн чанарыг одоо ярих ямар шаардлага байв гэдэг өөрөө асуудал. Улсын хэмжээнд том жижиг нийлсэн гурилын үйлдвэр 73 бий. Тэднээс Улаанбаатар гурил, Од групп, Милл хаус гэсэн гурван үйлдвэрийнхэн л дотоодын буудайг чанаргүй гэж үзээд ОХУ-аас гурил импортлох асуудлыг хөндөж байгаа. Бусад үйлдвэрүүд бол дотоодын буудайн чанарын талаар огт дуугарахгүй байгаа.

-Тэгэхээр буудай импортлох асуудал хэсэг бүлэг хүмүүсийн эрх ашгаас үүдэлтэй гэж ойлгож болох нь ээ?

-Ойлгомжтой, Улаанбаатар гурилын үйлдвэрийн эзэн /Таван богд группийн захирал / Ц.Баатарсайхан, түүний дүү Ц.Отгонбаатар нар буудай оруулж ирэх хуйвалдааныг үүсгэсэн. Анх Ш.Түвдэндорж сайдыг байх үед импортын асуудлыг хөндөн тавьж, дөрвөн талт хэлэлцээр хийсний үр дүнд 2015 оны хоёрдугаар сарыг дуустал импортыг зогсоосон. Гэтэл хэлэлцээрээр тохиролцсон хугацаа дуусаагүй байхад гэрээгээ зөрчин буудай оруулж ирэхээр дөнгөж шинээр томилогдсон сайдыг салбараа мэдэхгүйгээр нь далимдуулан булхайтай шийдвэр гаргуулсан. Үүн дээрээ Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг хүртэл лоббидсон байгаа нь энэ хэсэг бүлэг хүмүүс, ялангуяа Ц.Баатарсайхан хэмээгч этгээдийн сарвуу ямархуу урт байна вэ гэдэг нь харагдаж байна. Манай газар тариалангийн салбарт ойролцоогоор 1000 гаруй аж ахуйн нэгж ажиллаж байна. Нэг компанийн ард багаар бодоход 30 ажилчин байна. Үүний ард таван ам бүл гээд бодохоор багадаа 150 мянган ард иргэдийн асуудал хөндөгдөнөө дөө. Нийт тариаланчдын 75 хувь нь гурилын үйлдвэрүүдэд тушаасан буудайны мөнгө өнөөг хүртэл авч чадаагүй байгаа. Бидэнд мөнгөө өгөх болохоор гурилын үйлдвэрүүд мөнгөгүй, Оросоос авах болохоор мөнгөтэй болчихдог. Энэ үйлдвэрүүдийн эзэд монгол хүн мөн үү? Одоо цагаан сар дөхөөд ирэхээр телевизүүдээр ичих ч үгүй эх орны хөрсөнд ургасан цэвэр органик гурил гээд рекламаа цацаж өгнө дөө. Эцэст нь тэртэй тэргүй алдагдалтай ажиллаж буй тариалангийн компаниуд хэмнэлт таналтын горимд шилжин, тарилтын хэмжээг багасгаж таарна. Энэ тариаланчдаа боомилсон үйлдлүүдийн хариуцлагыг хэн хүлээх вэ? Ц.Баатарсайхан уу? Эсвэл Р.Бурмаа сайд уу? Яаманд үүрэг өгч квот гаргуулсан Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг үү? Атрын гуравдугаар аян зарласны үр дүнд харьцангуй тогтох гэж ядаж байгаа энэ салбарыг унагаах үйлдлүүд удаа дараа хийж буй Ардчилсан намын засаг барьж буй эрхмүүд үү гэж асуумаар байна.

Д.ЦЭЭПИЛ