-Эдийн засаг өсч, 9.7 хувьд хүрсэн гэж Сангийн сайд УИХ-ын чуулганы танхимд мэдэгдсэн. Энэ сайн мэдээг дэлхийн зах дээрх зэсийн ханшийн өсөлттэй холбох нь ч байна, эсвэл Оюутолгой, Тавантолгойн хөрөнгө оруулалттай ч шууд холбож үзэх хүмүүс байна. Өнгөрсөн онд эдийн засаг 6.5 хувьтай байсан бол энэ онд огцом өссөний шалтгаан юу бол?

-Монгол Улсын эдийн засаг эрчимтэй өсч эхэллээ. Эхний улиралд 9.7 хувьтай өссөн гол шалтгаан үндсэндээ уул уурхайн салбартай шууд холбоотой. Нэгдүгээрт, дэлхийн зах зээл дээрх зэс, нүүрс, алтны үнэ өндөр байна. Хоёрдугаарт, өмнийн говьд томоохон ажил өрнөж, Оюутолгой, Ухаа худагийн бүтээн байгуулалтууд ид явж байгаа учраас эдийн засаг огцом өссөн. Гуравдугаарт, олон жил зогсонги байсан банк санхүүгийн салбар идэвхжиж, зээл олголт нэмэгдэж эхэлсэн нь эдийн засгийн өсөлтөд хувь нэмрээ оруулах боллоо. Дөрөвдүгээрт, энэ жил цаг агаар ивээлээ, малчид маань ч хадлан тэжээлээ сайн базааж хичээсэн болохоор мал аж ахуйн салбарт амжилт гарч байна. Тавдугаарт, үйлчилгээ, тээвэр, худалдааны салбарын эргэлт нэмэгдэж байгаа. Эдгээр шалтгаан Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт дэлхийн дунджаас гурав дахин өндөр үзүүлэлттэй гарахад нөлөөлсөн гэж үзэж байна.

-Нийгмийн халамжийг бэлэн мөнгөөр хавтгайрууллаа гэсэн шүүмжлэл байдаг. Хүмүүсийн гар дээрх бэлэн мөнгө сөргөөр нөлөөлж, Засгийн газар энэ жил инфляцийг яавч нэг оронтой тоонд багтааж чадахгүй гэж төсөөлж байтал таван хувь руу буусан байх юм. Үүнийг Засгийн газар махны үнийг тогтоон барьснаараа тайлбарлах байх л даа. Гэхдээ айл өрхийн өргөн хэрэглээний сагснаас ганц махны үнэтэй ноцолдоод инфляцыг номхрууллаа гэхэд үнэмшил муутай шүү дээ?

-Бараа бүтээгдэхүүний үнэ яагаад өсдөг, эсвэл яагаад буурчихдаг, инфляц юунаас болж савладгийг судалсан эдийн засгийн олон онол байдаг. Тэдгээр онолд зааснаар харвал нэг хүнд ногдох орлогын хэмжээ нэмэгдэхэд инфляцын төвшин дагаж өсдөг гэж үзэх хандлага бий. Тэр онолоор бол нэг хүнд нь 20000-30000 ам.долларын орлого ногдож буй орнуудын үнэ ханшаас Монголд байгаа бараа бүтээгдэхүүний үнэ бараг арав дахин хямд байх ёстой. Гэтэл Монголд зарагдаж байгаа махны үнэ Австралийнхтай яг адил, дөрөв орчим ам.доллар. Австралид нэг хүн жилд 25000, Монголд 3000 ам.долларын орлоготой шүү дээ. Тиймээс “Хүний хөгжил” сангаас олгож байгаа мөнгөнөөс болж бараа бүтээгдэхүүний үнэ өслөө гэдэг тайлбар өрөөсгөл юм. Засгийн газар инфляцыг тогтоон барих асуудлыг нэлээд олон талаас нь судалж үзсэн. Бараа бүтээгдэхүүний үнэ Монголд өсдөг шалтгаан нь хүмүүсийн орлого нэмэгдэхтэй холбоотой гэхээсээ бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийн механизмыг боловсронгуй болгоогүйнх гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн. Махны зах зээл, мах бэлтгэлийн ажил манайд төлөвшөөгүй учраас үнэ нь хэт савлагаатай, эдийн засагтаа ч сөрөг нөлөө үзүүлсээр ирсэн байгаа юм. Энэ жил инфляц буурлаа гэдэг чинь нийлүүлэлтийнхээ механизмыг зөв болгочихвол үнэ өсөхгүй гэдэг нь харагдаж эхэлсэн л хэрэг. Засгийн газар цаашид ч иргэдийн гар дээр очих бэлэн мөнгөний хэмжээг бууруулах биш, бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийг боловсронгуй болгох замаар бараа бүтээгдэхүүний үнийг бууруулах чиглэлд ажиллана. Цагаан будаа, элсэн чихэр гэх мэт бусад бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийн механизмд анхаарах хэрэгтэй болж байгаа. Дээхнэ үед элсэн чихрийг 4-5 дамжсан үнээр ганзагын наймаачид Монголд нийлүүлдэг байсан. Одоо бол зарим томоохон аж ахуйн нэгжүүд дэлхийн зах зээлийн эхнээсээ хоёр дахь худалдагчаас авах болсон байна. Цагаан будааны хувьд манай импортлогчид дэлхийн зах зээлийн сүлжээнд ойртох боломжоо бүрдүүлээгүйгээс үнэ нь эрсдэлтэй хэвээр байна.

-Хэрэглэгч жишээ нь махыг аль болох хямд үнээр авч идэхийг хүсдэг. Малчин хөлсөө дуслуулж өсгөсөн малынхаа үнийг өндөр хэлэхийг бодно. Мал мах болдог арилжаанд хэрэглэгч, малчин хоёрын хүсэл хэрхэн уялдахыг Засгийн газар яаж хянах юм?

-Бэлчээрт байгаа мал айлын хөргөгчинд мах болж орох хүртэлх замыг нэмэлт зардалгүйгээр богино хугацаанд туулах аргыг л бий болгох учиртай. Тэгж чадвал хомсдол, үнийн хөөрөгдөл үүсдэггүй. Үүний тулд махны бизнес эрхэлдэг аж ахуйн нэгжүүд санхүүгийн боломжтой байх ёстой. Боломжгүй бол мөнгөтэй болтол нь тодорхой хугацаанд төрөөс дэмжихээс аргагүй. Түүнчлэн малыг маш хурдан худалдах гол механизм бол бирж. Хөдөө аж ахуйн биржийн тухай хуулийг Засгийн газар УИХ-д өргөн барьчихаад байна. Алив, хоёулаа Блүүмберг рүү ороод өнөөдрийн махны үнийг хараатахъя. За, үхэр авъя гэж бодъё. Малын биржид суурилуулсан камераар худалдаж байгаа үхрүүдийг харж, үзүүлэлтүүдийг нь харьцуулж байгаад сонголтоо хийнэ. 24 цагийн дараа үхэр худалдан авагчийн гар дээр ирэх нь. Монголд ийм механизмыг бүрдүүлж байна. Мэдээж төлөвших хүртэл олон жил шаардагдаж таарна. Сүүлийн жилийн хугацаанд махны яармаг худалдаа, нөөц бүрдүүлэлтийг суурин газруудад зохион байгууллаа. Үр дүнд нь махны үнэ буурсан. Нийлүүлэлтийн том дэвшил шүү.

-Бэлчээрийн мал аж ахуйд таарахгүй арга биш үү?

-Үгүй, үгүй. Махны үнэ өсөхөөр л нүүдлийнхээ аж ахуйг буруутгадаг чинь монголчуудын ташаа ойлголт байхгүй юу. Малыг эдийн засгийн эргэлтэд элдэв саадгүй оруулахад Монгол шиг өргөн уудам нутагтай орон зам, дэд бүтэц, харилцаа холбоо, мэдээллийн хэрэгслээ хөгжүүлсэн байх хэрэгтэй. Хөдөө аж ахуйн биржийн тогтолцоонд харилцаа холбооны салбарт олсон амжилтаа ашиглаад сурчихвал асуудалгүй шүү дээ. Бирж өргөжөөд, аж ахуйн нэгжүүд үнэ өсдөг хугацаанд нөөцтэй сууж байвал ханшийн савлагаанд иргэд сөхрөөд байхгүй болно.

-Оны эхний хагасын байдлаар эдийн засаг өссөн, инфляц буурсан гээд таатай нөхцөл бий боллоо. Ийм хөрсөн дээрээс ойрын хэтийг харахад эрсдэл, бэрхшээл ажиглагдаж байна уу. Тийм бол аль салбар болгоомж төрүүлж байгаа вэ?

-Маш эерэгээр харж байна. Яагаад гэвэл, Монгол Улс байгалийн асар их баялагтай орон. Хувийн хэвшил хөрөнгөөрөө хайгуул хийж олсныг нь эргэлтэд оруулдаг жишээг Оюутолгойн орд харуулж өглөө. Төр өмнө нь хөрөнгөө гаргаад хайж олсон ордын жишгийг одоо Тавантолгой гаргаж өгөх гэж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдад Монголд үйл ажиллагаа явуулбал Оюутолгойнх шиг гэрээ байгуулж болохыг ойлгууллаа. Дотоодын хөрөнгө оруулагчдад ч урам зориг нэмсэн жишиг гэрээ шүү дээ. За яах вэ, янз бүрийн шүүмжлэл явдаг. Тэр бол том асуудал биш гэж би боддог. Оюутолгойн гэрээ болон Тавантолгойд одоо байгуулах гэрээний жишгээр Монголын эдийн засагт жин дарах томоохон ордууд, олон уурхайг ашиглах зам эхэлсэн нь сайн хэрэг.

Ашигт малтмалын баялагтай улс орнууд хөгжлийнхөө явцад алдаа гаргасан гашуун туршлага зөндөө байна. Үүнээс зайлсхийхийн тулд бид хэд хэдэн хуулийг багцаар нь авч үзэх ёстой. Байгаль орчныг хамгаалах хуулиудаа олон улсын стандартад нийцүүлэн өөрчлөхгүй бол ухаад дууссаны дараа экологийн сүйрэлд орох эрсдэлийг одоо тооцох хэрэгтэй болж байна. Ашигт малтмалын тухай хуулийг мөн багцаар нь эргэж харах шаардлага байна. Түүнчлэн уул уурхайгаас олох мөнгөө яах вэ гэдэг асуудал тулгарна. Засгийн газар юуны өмнө монгол хүндээ зарцуулъя, эрүүл, боловсролтой, ажил хөдөлмөртэй болоход нь дэмжлэг үзүүлье гэсэн чиглэлээр ажиллаж байгаа. Уул уурхайн орлогыг хэрэглээ рүү хэт зарцуулбал баялаг хорогдох үед Монгол Улс маань том зовлонтой нүүр тулна. Тиймээс Засгийн газар Тогтворжуулалтын сангийн тухай хуулийг санаачилж, УИХ баталлаа. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ тодорхой хэмжээнээс дээш гарсан орлогыг энэ санд байршуулж, ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний үнэ буурах үед авч хэрэглэх бололцоог бүрдүүлж байгаа юм. Уул уурхайн нөөцийг түүхийгээр нь гадагш зөөх тусам Монгол Улсын баялаг үнэгүйднэ. Засгийн газар үүнийг аж үйлдвэрийн паркуудаар шийдэхээр зорьж байна. Монгол яагаад ган үйлдвэрлэж болохгүй гэж. Бэлэн байгаа нүүрснээсээ шингэн түлш гаргах төслүүдийг яагаад хэрэгжүүлэхгүй гэж. Зэс хайлуулах, нефть боловсруулах үйлдвэрүүд яагаад баригдахгүй гэж. Гэх мэтчилэн нэмүү өртөг үйлдвэрлэх зорилгоо бид хэрэгжүүлэх цаг нь болжээ. Тухайлбал, зэс хайлуулах үйлдвэр байлаа гэхэд дагуулаад компьютер, автомашины зэс эд анги үйлдвэрлэх болно. Ган гэхэд мөн л төрөлжсөн үйлдвэрүүд үүдээ нээнэ.

-Эдийн засгийн энэ удаагийн өсөлтийн инерц хэр хүчтэй гэж Та үзэж байна вэ. Өсөлт хэр удаан үргэлжлэх талаар хөндлөнгийн шинжээчид юу гэх юм?

-Ойрын 20 жилд Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт хоёр оронтой тоогоор илэрхийлэгдэх хувьтай хөгжих юм байна гэсэн тандалтыг олон улсын судалгааны байгууллагууд, тэр дундаа Азийн хөгжлийн банк зэрэг нэр хүндтэй банк, санхүүгийн байгууллагууд хийгээд байгаа. Би хэдийгээр ЗГХЭГ-ын дарга боловч Монгол Улсынхаа хөгжил дэвшлийн нэн сонирхолтой цаг үеийн гарман дээр ажиллаж, амьдарч байгаа эдийн засагч хүнийхээ хувьд ойрын ирээдүйгээ шинжихгүй сууна гэж юу байх вэ. Миний тандалтаар ч гэсэн өөдрөг дүн нуруу харагдаж байгаа.

-Иргэдэд уул уурхайн баялгийг хуваарилах улс төрийн амлалтыг хамтарсан Засгийн газар МАН-ынхаар хишиг гэх, эсвэл АН-ынхаар хувь гэж нэрлэх эсэхээ шийдсэн “Хүний хөгжил сан”-гийн автор нь Ч.Хүрэлбаатар гэдэг юм билээ. Ямар хугацаанд, хэчнээн төгрөг олгох эдийн засгийн шийдлийг нь хийсэн авторын хувьд 21 мянган төгрөг тойрсон улстөржилт, шүүмжлэлийг тооцоолж байв уу?

-Сайн, муу хэлэгдэнэ ээ. Монголын нийгэмд олон өнгө төрх зэрэгцэн оршиж байгаа учраас сайшаал нь ч, шүүмжлэл нь ч байж л таарна. Гэхдээ төрийн ажил гэдэг ноён нуруугаа бариад явдаг шүү дээ. Ер нь төрийн ноён нуруу гэж юуг хэлдэг юм бол гэж би их боддог. Монгол төрийн ноён нуруу гэдэг чинь ард түмнийхээ ноён нуруу нь юм гэдгийг төрд зүтгэсэн 20-иод жилийнхээ ажиглалт, дүгнэлтээс хатуу итгэсэн. Улстөржилт бол байдаг л зүйл. Ард түмний ноён нуруу хэзээ ч алддаггүй, эцсийн бодит шалгуур энэ л байдаг шүү дээ.

Одоогийн “Хүний хөгжил сан”-гийн автор гэж та хэлж байна. УИХ-ын 2008 оны сонгуулиас өмнө дөрөвдүгээр сард С.Баярын Засгийн газрын үед шүү дээ, “Эх орны хишиг” сангийн тухай хуулийг УИХ-д өргөн барьсан. Сонгуулийн дараа АН-аас “Эрдэнийн хувь” хөтөлбөрөө УИХ-д өргөн барьсан. Ингээд хоёр хууль өргөн баригдчихаж байгаа юм. Тэгэхэд УИХ намайг Төсвийн байнгын хорооны даргын хувьд хоёр төслийг нэгтгэх Ажлын хэсгийн даргаар тавьсан. Бидний улс төрийн амлалт хэдий ч Монголын эдийн засагт, монгол хүнд өгөөжтэй байдлаар хэрхэн хоёр өөр хуулийн төслийг нэгтгэж болох вэ гэдэг дээр манай Ажлын хэсэгт хоёр намын тэнцүү төлөөлөл ажиллаж УИХ-аар батлуулсан. Нийт 1.5 сая төгрөгийн амлалт байдаг. 500 мянгыг нь бэлэн мөнгөөр олгоно. 2010 онд 120 мянгыг нь олгосон. Сар бүр 10 мянган төгрөг олгож байхад юмны үнэ өслөө гэж улстөржиж байсан. Харин энэ жил сар бүр 21 мянгыг олгож байхад үнэ өссөнгүй. Одоо болохоор 21 мянгаар архи авч ууж байна гээд л зарим нь шүүмжилдэг. Энэ мөнгө олон айл гэрийн амьжиргаанд нэмэр болдгийг бид мэднэ шүү дээ.

-Урьдчилан бүтэн жилийнхээ мөнгийг нэг дор аваад бизнес хийе гэвэл болох уу?

-Болно. 21 мянгаа барьцаалаад банкнаас зээл авч болно. 21 мянган төгрөгийг жижиг үйлдвэр байгуулах хөрөнгө оруулалт гэж харах хүмүүс байдаг юм билээ. Засгийн газар хэн, хаана, ямар аж ахуй эрхлэх хүсэлтэй байгааг урьдчилж мэдээд, зохион байгуулах боломжгүй. Харин хүмүүс хэсэг бүлгээрээ 21 мянгаа нийлүүлж үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх боломж нь нээлттэй юм.

-21 мянгын дараалал гэж хэдэн өдрийн ачаалал үүсэх юм. Банкны олон цэг, салбараар өгөх байдлаар дарааллыг багасгаж болдоггүй юм уу?

-Заавал биеэр очиж дугаарт зогсохгүйгээр банкны картаар хүлээн авах боломж уг нь байдаг. Гэхдээ мөнгө олгож эхэлмэгц бэлнээр авах сонирхолтой хүмүүс ч байна. Тиймээс иргэдэд хүндрэл учруулахгүйгээр олгох талаар Сангийн яам, Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам ажиллаж байгаа. Банкуудын зүгээс хөрөнгө мөнгө нэхээд байгаа юм билээ. Иргэдэд учирч байгаа чирэгдлийг удахгүй шийдэх болно. 

-Орон сууцны зээлийн хүүг зургаан хувь хүртэл бууруулсан шийдвэр бол Засгийн газрын зоримог алхам гэдэгтэй хэн ч маргахгүй. Гэхдээ эрсдэлийг нь Засгийн газар үүрч байгааг далимдуулж барилгын бизнес эрхлэгчид даврах юм биш биз?

-Засгийн газар олон орны туршлагыг судалж байж “Хүний хөгжил сан”-тай уялдсан орон сууцны санхүүжилтийн механизмыг саяхан гаргалаа. Орон сууцны үнийг хөөрөгдөх боломжоор барилгынхныг хангахгүйн тулд цогцолбор хороолол барих төслийг л дэмжих ёстой юм билээ. Тэгээд жилд таван сая төгрөгийн орлоготой дундаж өрхийн хэрэгцээнд нийцүүлж тооцоход 20-25 ам метр талбайтай, шкаф зэрэг тавилгыг хананд нь шийдсэн, гал тогоо, ариун цэврийн өрөөтэй,  20-25 сая төгрөгийн үнэ бүхий орон сууцны эрэлт их байна. Засгийн газар том газартай, олон өрхийг хямд орон сууцаар хангах, соёл, ахуйн үйлчилгээний төвтэй цогцолбор хорооллыг барьж байгуулах ажлыг эхний ээлжинд хийх шаардлагатай байгаа юм. Түүнээс биш багахан газар байшин босгочихоод, талбайг нь өндөр үнэлчихсэн компани руу Засгийн газар мөнгө цутгавал үнэ өснө.

-Гэр хорооллыг барилгажуулах гэхээр айлууд газраа чөлөөлж өгөхгүй тохиолдол олон гардаг. Сонгуульд нэр дэвшигч очоод “Ах хүү энэ газраа л чулуу болгодог юм шүү” гээд ухуулчихсан, ах хүү нь хашаагаа хүүхдүүдийнхээ тоогоор орон сууц болгочих гээд гүрийчихдэг. Тэгээд яах вэ?

-Улстөрчид санаа өгөөд, түүнийг нь иргэд дэмжсэн бол харин ч зүйтэй зарчим шүү дээ. Засгийн газар яаж ажил хэрэг болгох вэ гэдгээ л зөв бодож, зохион байгуулах ёстой. Улаанбаатарын гэр хорооллын иргэн хашааны газраа боломж гэж харж байгаа нь сайн хэрэг. Өөрөө орон сууцтай болох, нийслэлийнхээ утааг багасгах, хотоо соёлжуулах боломж хашаанд нь байгааг Улаанбаатарын иргэн ухамсарлах нь чухал юм л даа. Газраа чөлөөлөхгүй гүрийгээд байгаа иргэн өөртэй нь адил хотод амьдарч байгаа сая гаруй хүний эрх ашгийг ойлгоогүй байж болно. Ойлголцох л хэрэгтэй.

-Засгийн газраас бизнесийн тодорхой салбарыг дэмжсэн урт хугацааны бондууд гаргаснаар арилжааны банкуудын идэвх нэлээд сэргэж эхэлсэн нь ажиглагдаж байна л даа. Жижиг, дунд үйлдвэр рүү шууд чиглэсэн зээлийн талаар ямар бодлого баримталж байгаа вэ?

-Жижиг, дунд бизнес эрхэлж байгаа хүмүүс ихэвчлэн тухайн орон нутаг дахь том бизнес рүү, эсвэл төрийн үйлчилгээ рүү бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэх гэсэн хоёр замаар үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа юм. Би саяхан улсын тэргүүний сумаар шалгарсан Булган аймгийн Сэлэнгэ суманд очоод харлаа. Улсын төсвөөс ирдэг дунд сургуулийн үдийн цайны мөнгөөр сумынхаа нарийн боовны цех, тахианы аж ахуй зэргээс бүтээгдэхүүнийг нь худалдаж авсаар байгаад овоо хөлтэй болгочихсон байгаа юм. Одоо уул уурхайн томоохон төслүүд хэрэгжээд эхэллээ. Уурхайд ажиллагсдын идэх унд хоол, хувцас хэрэглэлийг жижиг, дунд бизнесийн салбарынхан хангаж таарна. Газар тариалан, мал аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийнхний олон нэр төрлийн бүтээгдэхүүнийг уурхайнууд худалдан авч байгаа. Энэ нь Монголд жижиг, дунд бизнесийг хөгжүүлэх эдийн засгийн нөхцөл байдлыг зайлшгүй  бий болгосон. Түүнчлэн улсын төсөв жил ирэх тусам нэмэгдэж байгааг дагаад жижиг, дунд бизнесийг дэмжих хөрөнгө оруулалтын хэмжээ өснө. Сүүлийн үед хүмүүсийн хэрэглээ нэлээд нэмэгдлээ шүү дээ. Энэ ч бас жижиг, дунд бизнес хөгжих, бараа бүтээгдэхүүний чанар, нэр төрөл олшрох нөхцөл болж байна.

Арилжааны банкуудын зээлийн хүү одоогоор өндөр байгаа учраас жижиг, дунд бизнесийнхэн чирэгддэг нь үнэн. Ажлын байрыг хамгийн олноор бий болгодог салбарынх нь хувьд Засгийн газар жижиг, дунд бизнесийг хөгжүүлэх боломж бүрийг эрэлхийлдэг. Сум болгонд Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор 50-210 сая төгрөгийн сан байгуулсан. Хүнс, хөдөө аж ахуйн яамны харьяа Жижиг, дунд үйлдвэрийн газраар дамжуулаад зээл олгож байгаа. Гадаадаас тоног төхөөрөмж худалдан авсан бол гаалийн татварыг нь хөнгөлөх жишээтэй.

-Тавантолгойн ордын Цанхийн баруун хэсэгт хөрөнгө оруулах компанийг сонгон шалгаруулах хэлэлцээ төгсгөлийн шатандаа орсон байна. Та Засгийн газрыг төлөөлж хэлэлцээг явуулж байгаа хүмүүсийн нэг. Засгийн газар ямар байр суурьтай байгаа, тунаж үлдсэн зургаан компани, консорциум ямар санал хэлж байгаа талаар мэдээлэл өгөхгүй юү?

-Хэлэлцээний явцад аль нэг компани нь бусдаасаа тодорч гарахын тулд ямар сайн санал хэлэв, аль нь тааруухан дуугарав гэдгийг би одоо хэлэх боломжгүй. Явцын мэдээлэл ил болчихвол гэрээнд сөргөөр нөлөөлнө. Засгийн газар стратегийн хөрөнгө оруулагчийг сонгон шалгаруулахаар АНУ-ын “Пибоди Энержи”, БНХАУ-ын “Шинхуа Энержи” болон Японы “Мицүи” компанийн консорциум, ОХУ-ын “Оросын төмөр зам” болон Японы “Сүмитомо”, “Иточү”, “Марүбэни” компаниуд, БНСУын “Корес” группээр ахлуулсан 11 компанийн нэгдэл, Австрали, Швейцарийн “Экстрата Коул”, Бразилийн “Валэ”, Люксембургийн “Арсэлор Метал лимитед” гэсэн зургаан талтай нухацтай хэлэлцэж байгаа. Эдгээр зургаан талын аль нь ч дэлхийн хэмжээний шилдэг компани, консорциум. Засгийн газар хэлэлцээг Тавантолгойнхоо нүүрсийг зөвхөн зарахын тулд хийж байгаа юм биш. Тэргүүн зэрэгт Монгол Улсынхаа эрх ашгийг л харна. Бид нэгдүгээрт, Тавантолгойг дэлхийд тэргүүлэх уурхай болгох ёстой гэж үзэж байгаа. Хоёрдугаарт, олборлосон нүүрсээ бүгдийг нь хамгийн өндөр үнээр борлуулж чаддаг байх нь чухал. Коксжихыг нь ялгаж зараад, эрчим хүчний нүүрсийг нь овоолоод үлдээчихдэггүй байх хэрэгтэй. Гуравдугаарт, сорчилсон олборлолт явуулахыг бид мэдээж зөвшөөрөхгүй. Дэлхийн хамгийн сүүлийн үеийн, байгальд халгүй, уурхайн аюулгүй байдлыг хангасан техник технологи хэрэглэхийг бас шаардана. Тавантолгойн төсөл бол ганц энэ уурхайн асуудал биш шүү дээ. Тиймээс дөрөвдүгээрт, Өмнийн говийн дэд бүтэц, төмөр зам, эрчим хүчийг давхар шийдэх маш том бүтээн байгуулалт байгаасай гэж хүсэж байна. Тавдугаарт, Монгол Улсад Тавантолгойг дагасан аж үйлдвэрийн цогцолборууд хөгжих ёстой. Тухайлбал, кокс химийн үйлдвэр, гангийн үйлдвэр, зэсийн үйлдвэр. Зургадугаарт нь, Монгол Улсын нүүрсийг тээвэрлэж олон улсын зах зээлд гаргахад хоёр хөршөөр зайлшгүй дамжиж таарна. Тэгэхээр энэ хоёр улстай зарим нөхцөлийг урьдчилан тохирох шаардлага бий. Ийм өргөн хүрээнд хэлэлцээ явуулж байна.

-Зургаан талыг харахад байгаль орчныг маань юу ч үгүй сүйтгээд зугтчихааргүй нэр төрдөө хайртай, техник технологи худалдаад авчих, дэд бүтцийг бүтээн байгуулчих хөрөнгө чинээтэй, нэг үгээр тэргүүний компаниуд байна л даа. Тавантолгойн хэлэлцээнд оролцогч эдгээр компанид тавьж байгаа Засгийн газрын шаардлагуудаас хамгийн чухал, эн тэргүүнийх нь юу вэ. Зах зээл үү?

-Дээр хэлсэн шаардлага болгон чухал.

-ОХУ, БНХАУ-ын талууд хил залгаа томоохон боомтынхоо хувьд давуу боломж эдэлж таарах уу?

-Таны нэрлэсэн хоёр орон манай хөрш учраас давуу эрх эдэлнэ гэж бодохгүй байна. Сонгон шалгаруулалт учраас хэн хамгийн сайн санал өгнө, түүнийг л сонгох учиртай. Монгол Улсын Засгийн газрын зарчим ийм л байна.

-Та хамтарсан Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын даргын хувьд танай танхимын ямар ажлууд УИХ-ын 2012 оны сонгуулийн дараа ч үргэлжлэх зайлшгүй шаардлагатай гэж үздэг вэ?

-С.Батболд Ерөнхий сайд болоод хамтарч ажиллах санал тавьснаар ЗГХЭГ-ын даргаар ажиллаад жил гаруй л болж байна. Энэ хугацаанд бид стратегийн орд газруудыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулъя, олон улсын хөрөнгийн биржийн зах зээлийг бий болгоё гэж зүтгэж байна. Лондоны хөрөнгийн бирж ороод ирлээ. Энэ томчууд чинь 20 жил уриад ирээгүй шүү дээ. Хөгжлийн банк байгуулагдлаа. Төмөр зам, авто зам, орон сууцны санхүүжилтийн бүтцийг бий болголоо. Боловсролын салбарт Кембрижийн стандартыг нэвтрүүлээд эхэллээ. Бүх аймгийг Улаанбаатартай холбох, томоохон боомтууд руу гарах автозамын сүлжээ, нийслэлийн түгжрэлийг алга болгох давхар гүүрэн зам барих хөтөлбөрүүдийг УИХ баталсан. Одоо энэ ажлуудын гэрээг байгуулах талаар Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Эрүүл мэндийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулиуд багцаараа шинэчлэгдэж байна. “Хүний хөгжил сан”-гийн тухай хууль байна. Иргэдэд мөнгө олгох ажил 2010 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхэлсэн. Бид улс орны хөгжлийг шинэ төвшинд ахиулах, бүтээн байгуулалтын чанартай ажлуудыг өнгөрсөн нэг жил гаруйн хугацаанд эхлүүлж, хэрэгжүүлж байна. Тэгэхээр 2012 оны сонгуулийн дараа эдгээр ажил үргэлжилж, хөтөлбөрүүд хэрэгжиж, бодитой үр дүнд хүрэх ёстой.

-Хамтарсан Засгийн газраас АН сонгуулийн өмнө гарна, ерөөсөө МАН улаан, АН цэнхэр талдаа зогсож байж сонгогчдоос санал авна гэсэн яриа байдаг. Та АН-ын олон сайдтай нэг танхимд ажиллаж байгаа хүн. Хоёр нам засагт хамтарсан тохиолдолд улс төрийн сонгуулиар нэг нь нөгөөдөө саналаа алддаг нийтлэг туршлага 2012 оны УИХ-ын сонгуульд хэрэгжих болов уу гэж бодож үзсэн үү?

-АН засгаас гарвал сонгуульд ялна гэж үздэг хүмүүс буруу бодоод байх шиг. УИХ-ын 2008 оны сонгуулийн өмнө АН манай намтай хамтарч засаг барьж байсан. Бас л янз бүрийн буруу бодлоос болж Засгийн газраас гараад сонгуульд ялагдсан биз дээ. Харж л байя. Одоо хэрэв АН засгаас гарвал 2012 онд ялагдана. Сонгуулиас болж хийж байсан ажлаа нураагаад явсан намыг сонгогчид дэмжихгүй. Ард түмэн хэн нь хэн бэ гэдгийг мэднэ шүү дээ. Би бол хамтарсан Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга. Манай танхимд ажиллаж байгаа МАН, АН-ын сайдууд бүгдээрээ хүчээ дайчлан чадах чинээгээрээ зүтгэж байна. Бид Засгийн газрын хуралдаанд оролцож шийдвэр гаргахдаа энэ нь МАН, тэр нь АН гэсэн улс төрийн өнгө аясаар биш, улс орны эрх ашгийг тооцож санал бодлоо илэрхийлдэг. Хамтарч байж л бид олон ажил, бүтээн байгуулалтыг эхлүүлж чадсан шүү дээ. АН-д Монгол Улсын нийтлэг эрх ашгийг бусад бүх сонирхлоос дээгүүр тавьдаг хэсэг нь давамгайлна гэж би боддог. Тиймээс АН хамтарсан Засгийн газраас гарахгүй гэдэгт итгэлтэй байна.

-МАН-ын Удирдах зөвлөл УИХ дахь бүлэгтэйгээ хамтарч хуралдсан тухайд танай залуучууд намынхаа удирдлагыг огцруулах санал тавьсан, намынхаа дарга, Ерөнхий сайдын албыг салгах тухай ярилцсан ч гэх шиг мэдээллүүд цацагдсан. Үнэний хувь байна уу?

-Би ч гэсэн МАН-ын залуу үед тооцогддог л хүмүүсийн нэг шүү дээ (Инээв). Бид тийм юм огт яриагүй ээ. Энд тэндээс шидэж байгаа чулуу л болов уу. МАН-ынхан эв түнжинтэй байгаад дургүйцэх шалтгаантай хэсэг хүн байна шүү дээ. Манай намын удирдлага, Удирдах зөвлөл, УИХ дахь бүлэг асуудлаа эрүүл саруулаар яриад шийдвэрээ гаргадаг. Залуу хүний хувьд Монголын өнөөгийн нийгмийг бүтээн босгохын төлөө хатуу хөтүү цагт нь ноён нуруу гаргаж, төр барилцаж ирсэн ахмад үеэ хүндэлж явдаг шүү.

-Таныг АТГ шалгаж эхэлсэн тухай мэдээлэл байна. Та байцаалт өгөв үү. “Анод” банкны захирал асан Н.Даваагийн өмгөөлөгчийн мэдүүлгээр Таныг шалгаж байгаа хэрэг яг юу юм бэ?

-Мэдээ сонинд гарсныг туслахаасаа сонссон. АТГ-т яг ямар мэдүүлэг очсоныг мэдэх юм алга. Даваа болон “Анод”-ын тэр олон дарга, захирлын нэгийг нь ч танихгүй юм байна. “Анод” банкнаас зээл мээл авч холбогдож байсангүй. Бүхэл бүтэн банк дампууруулж, хадгаламж эзэмшигчдийг хохироогоод, улсад 200 орчим тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан, дээр нь засгийн эрхийг хууль бус аргаар авах ажиллагааг гардан санхүүжүүлдэг хүн одоо төр засагт ажиллаж байгаа хүмүүсийн эсрэг зохион байгуулалттайгаар янз бүрийн гүжир гүтгэлэг цацаж яваад харамсаж байна.

-Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярт бас харамсдаг уу. Та Н.Энхбаяр гуайн зөвлөхөөр ажиллаж, олон ажилд хамтран зүтгэж, үр дүнг нь хамтдаа харж явсан шүү дээ. Түүнд ойр байсан олон хүн одоо Н.Энхбаяр гэж ярихаасаа халгадаг болсон байна лээ?

-Н.Энхбаяр даргын зөвлөхөөр гурван жил ажиллаад, дараа нь Сангийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга, Түлш, эрчим хүчний сайдаар ажилласан. Тэгээд 2008 оны сонгуулийн дүнд байгуулагдсан УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны даргаар ажиллаж байгаад ЗГХЭГ-ын дарга боллоо. Энэ бүх хугацаанд би төрийн ажилд л зүтгэж ирсэн. Н.Энхбаяр даргын одоо юу хийгээд байгаад нь би харамсдаг. Яагаад гэвэл энэ хүн олон зүйл хийж бүтээсэн шүү дээ. Түүнийгээ өөрөө үгүйсгээд, бүтэхгүй байгаа бүхнийг сүүлийн нэг хоёрхон жилд бий болчихсон юм шиг ярьж яваад нь харамсаж байна. Монголын түүхийн 1996 оноос өнөөг хүртэлх үе Н.Энхбаяргүйгээр бичигдэхгүй. Энэ хугацаан дахь манай улсын алдаа, онооны аль алинд ямар нэг хэмжээгээр холбогдох улс төрийн зүтгэлтнүүдийн нэг нь яах аргагүй л Н.Энхбаяр. Зөвхөн сайныг нь өөртөө наагаад, саарыг нь бусдад нялзааж болохгүй байх. Н.Энхбаяр дарга үүнийгээ эргэцүүлээд зөв дүгнэлт хийх байлгүй дээ.