Манай сэтгүүлийн урилгыг хүлээж авсан танд баярлалаа.Юуны түрүүнд сэтгүүлийнхээ зочноос асуудаг уламжлалт асуултаа асууя.

– Манай сэтгүүлийн нэр Human capital буюу Хүмүүн баялаг. Энэ утгаараа бид баялаг болсон хүмүүсийн ололт амжилтын талаар сэтгүүлдээ тусгадаг. Тиймээс хүмүүн баялгийн талаарх таны бодол?

–  Хүн үүссэн цагаас эхлээд хүний асуудал чухал байж, хүний чадвартай холбоотойгоор ямар нэгэн байдлаар бүтээж, хийж чаддаг хүмүүсийн эрэл хайгуулд явж байсан байх л даа. Одоо бүр ч илүүгээр ямар нэгэн хөгжлийг ярихад хүний л тухай ярьдаг. Яагаад гэвэл хүн өөрөө юмыг бүтээдэг учраас. Танай сэтгүүл “Human Capital” гэдэг их сайхан нэртэй сэтгүүл байна. Тиймээс урт удаан хугацаанд нийгэмдээ хэрэгтэй зүйлийг бичээд яваасай гэж танай сэтгүүлд хүсэе. Хүмүүс ийм нийгэм талруугаа сэтгүүлийг биш харин хов жив бичсэн шар сэтгүүлийг их авч уншдаг. Түрүүн хэлсэнчлэн хүний тухай асуудал бол ялангуяа технологийн хөгжил болсон энэ үед боловсон хүчин, бодлогын асуудал болж яригдаж байна. Улс орон хөгжих гэж төлөвлөж байгаа бол тэр хөгжлөө дагасан боловсон хүчин, хүнийхээ асуудлыг шийддэг байх ёстой гэсэн бодолтой байдаг.

– Улсын хөгжил иргэнээс хамаардаг. Тиймээс хөгжлийн гол тулгуур болсон хүний хөгжлийн, хүн баялаг болохын үндэс нь юу вэ?

 Х.Б: Гол үндэс нь хүн л дээ. Хүн өөрөө тэр хөгжлийг авч явдаг учраас өөрөө хөгжих гэж байгаа бол бодлогын хүрээнд боловсон хүчнээ хангаж бэлддэг байх хэрэгтэй. Энэ боловсон хүчний гол хүч нь оюутан залуучууд байдаг. Социализмын үед нийгэм нь тэр чигээрээ хүмүүсээ бэлддэг байсан. Нийгэмшиж, хотжиж байсан үеийн түүхийг эргээд харахаар тухайн үед ЗХУ гэж байсан 1970, 80-д онд хөгжлөө дагасан нийгэмшлээ сонгох боловсон хүчнүүдээ нийгэм нь бэлддэг байсан. Боловсон хүчний бодлогын гол асуудал болох хүн нь өөрөө бүтээгч учраас газрын доорх баялаг, байгалийн баялаг гэхээсээ илүү хүн өөрөө баялаг гэдэг ухагдахууныг шүтэж амьдрах ёстой.

– Монгол хүн сэтгэн бодох чадвараараа дэлхийд нэлээд дээгүүр ордог. Тиймээс манай улсад хүн баялаг хэр үнэ цэнэтэй байдаг вэ. Үүний талаарх таны бодол?

– Монгол хүн сэтгэн бодох чадвараараа дэлхийд дээгүүр ордог гэдэг энэ тал дээр яг  судалгаа энэ тэрийг би харж байгаагүй юм байна. Ер нь улс үндэстэн бүхэн өөрсдийгөө тэгж ярьдаг байх. Тува, Чичен, Америк, Оросууд гэх мэт. Харин манайхан нүүдэлчин гэдэг утгаараа нүүдэлчдийн нэг чадвар бол орчинтойгоо дасан зохицох чадвараараа илүү давуу талтай. Энэ нь эрс тэс жилийн дөрвөн улиралтай холбоотой байх гэж боддог юм.

– Хөгжсөн улс, хөгжсөн хүн хоёр тус тусдаа өөр ойлголт юм шиг санагддаг. Миний бодлоор манай улсад хүний хөгжил нь улсынхаа хөгжлөөс илүү санагддаг. Хүний хөгжлийг хэрхэн хэмжих вэ?

– Хөгжсөн хүн хөгжсөн улс хоёр тус тусдаа өөр ойлголт биш байх л даа. Хөгжих гэж буй улсыг улс төрчид нь тодорхойлдог. Тэр улс төрчид нь сонгуулиар сонгогддог. Улс төрчид нь хөгжлөө тодорхойлоод тэр сонгогдож буй бүс нутагтаа түүнийгээ зарлан, түүнийхээ хүрээнд хүмүүсээ төлөөлөн ажилладаг. Энэ нь салшгүй холбоотой гэж боддог. Тус тусдаа гээд байгаа нь Монгол залуучууд гадаадад боловсорч бэлтгэгдээд тэндээ ажиллан амьдарч байгаа нь тус тусдаа бодлого байх л даа. Хүний хөгжил нь улсынхаа хөгжлөөс илүү санагдаж байгаа нь юу вэ гэхээр манайхан цөөхөн ч гэсэн гадагшаа яваад гаднынхантай, гадаадын хөгжилтэй  харьцуулаад манай улс яагаад ийм байна, яагаад хөгжихгүй байна гэдгээс үүдээд хүний хөгжих сэтгэхүй нь давамгайлаад байгаа юм болов уу гэж бодож байна. Гадагшаа явсны үр дүн гараад байгаа мөртлөө үүнийхээ хэрээр улс орноо хараад хөгжихгүй байгаад байна аа гэсэн нэг тийм контраст үүсээд байгаа юм. Тийм болохоор хүн нь өөрөө хөгжих тэмүүлэлтэй байгаа юм. Энэ бол сайн хэрэг л дээ.

–  Та Үйлдвэр, Хөдөө Аж Ахуйн яамыг удирдаж байгаа, баялаг болсон төрийн хүн. Төрийн жолоо хэрхэн зөв байна түүнээс улс орны маань ирээдүй хамаарна. Тиймээс манай улсын хөгжлийн ирээдүйн төлвийг та хэрхэн харж байна вэ? хөгжлийн маань гарц юу вэ?

–  Үйлдвэр, Хөдөө Аж Ахуйн яамыг удирдаад жил хүрээгүй байна. Ерөнхийдөө би бол сүүлийн гурван парламентад бэлтгэгдсэн улс төрийн хүн. Өөрөөр  хэлбэл сонгогдож гарч ирээд бэлтгэгдэж байна аа гэсэн үг. Яам хариуцан ажиллаад тодорхой хэмжээнд зөвшөөрөгдөж байна. Энэ ажлын үр дүнг эргээд сонгогчдод тавьдаг. Төрийн хүнийхээ зүгээс үүн дээр их хариуцлагатай байх ёстой. Төрийн жолоо зөв байна гэдэг бол сонгогдсон хүмүүс маань улс орноо тодорхой хэмжээнд, урт удаан хугацаанд хардаг, тэр дүр зургийг тодорхойлж төсөөлдөг байх хэрэгтэй гэсэн бодолтой явдаг юм. Манай салбарын хөгжлийн ирээдүй бол далайд гарцгүй орон, маш их газрын баялагтай. Тиймээс хоёр том хөрштэй орны онцлог юу вэ, газар зүйн байрлалаа ямаршуу байдлаар ашиглан, зөв зохицуулж хөгжих вэ, гурван сая хүрэхгүй хүнээ яаж хөгжлийнхөө бодлогыг тодорхойлдог тийм бүтэцтэй болгох вэ, гэх зэрэг ийм  том том зүйлүүдийг харж явах ёстой болов уу гэж боддог.

– Таны удирдаж буй Үйлдвэр хөдөө аж ахуйн салбарын өнөөгийн байдал болон ирээдүйн боломжийн талаар ярихгүй юу?

–  Хөдөө аж ахуйн салбар гурав дөрвөн жилийн өмнөхөө бодвол харьцангуй сайн явж байна. Атрын гуравдугаар аян бол хамтарсан засгийн газрын үед хийсэн нэг том алхам л даа. Эндээс гарсан үр дүн нь юу вэ гэхээр  улаан буудайгаа дотооддоо тариад, дотооддоо гурилаа 100 хувь үйлдвэрлэдэг болсон байна. Энэ бол нэг зорилт байсан бөгөөд бодит ажил болсон нь манай салбарт маш их түлхэц болсон. Мал аж ахуйн хувьд мал хувьчлагдаж тоо толгой өссөн боловч малын ашиг шим бага болсон. Тиймээс малыг ашиг шимтэй болгох, чанаржуулах гэх зэрэг хийгдэх ажлууд их байгаа. Хүнсний ногооны тал дээр дотооддоо хүнсний ногоогоо зуун хувь хангадаг болох зэрэг зуун хувь зорилтууд тавигдсан байгаа. Цаашдын ирээдүй бол бид бүс нутагтаа улаан буудай, гурил экспортлох боломжтой байгаад байгаа юм. Энэ салбарын үйл ажиллагаа бол ганц асуултад багтаагаад хариулахад хэцүү их том салбар л даа.

– Та “Монгол Тулгатны Зуун Эрхэм”-ийн нэг. Таны оролцсон нэвтрүүлэг олон  хүнд нэгийг бодуулсан, уйлуулсан, сэтгэл хөдөлгөсөн, бас бахархуулсан сайхан нэвтрүүлэг болсон?

– Тийм ээ. ”Монгол Тулгатны Зуун Эрхэм” гээд “Hero Entertainment” студынхан их дажгүй сэдэв бодож олсон юм байна лээ. Монголчуудаасаа, хийж бүтээсэн, бүтээж байгаа 100 хүн олоод тэр хүмүүсээрээ интертаймэнт хийн юу бодож санаж хийж байсан юм гэдгийг  олонд харуулж үндэстэнээ бахархалтай болгоё гэсэн санаагаар явагдаж байгаа юм билээ. Тэр нь зөв л дөө. Яагаад гэхээр  бид чинь Монгол хүн гэхээр биедээ дургүй, үзэн ядсан,  хараасан ерөөсөн ийм улсууд болоод байна. Тиймээс нэгтгэх, бахархал төрүүлэх, Монгол хүн ийм байх ёстой, ингэж бодож явдаг гэдгийг харуулах зорилгоор хийгдэж буй нэвтрүүлэгт  тоогдож орсон. Хэл ам ч их гарсан байх. Түүнийг бүтээхэд маш их хөдөлмөр ордог, тэндээс монтажлаж танасаар байгаад цагийн нэвтрүүлэг л гардаг юм байна лээ. Их олон хүний хүч хөдөлмөр орсон учраас хүмүүст их хүрсэн нэвтрүүлэг болсон байх.

–  Та олон салбарыг удирдаж байсан CEO хүн. Удирдагч хүн ямар байх ёстой вэ? таны удирдагчийн ухаан туршлага олон хүнд мэдлэг мэдээлэл олгох байх?

– 1993, 94 оны үед хувийн хэвшлийнхэн өргөжиж хөрөнгө мөнгөтэй болж эхэлж байх үед “Женко” гээд компанийг байгуулж байсан юм. Харин одоо байхгүй шүү дээ. Тухайн үед байгуулаад сүүлдээ хувьцаат компаниудруу тарсанаар одоо “Женко” гээд бөхийн клуб л байгаа. Одоо хүмүүс юу гэж ярьдаг вэ гэхээр татвар төлөгч дотор “Женко” байхгүй байна аа гэдэг. Женко гэж компани 1992-1994 оны хооронд л байсан. Одоо бол тусдаа тусдаа компаниуд бий болсон.СЕО-ын хувьд би өөрийгөө сайн СЕО гэхгүй. Тухайн үед юм эзэнгүй байх үед жаахан түрүүлж сэтгээд тодорхой ажлууд хийж байсан юм болов уу даа л гэж өөрийгөө боддог юм.

–  CEO хүний амжилтын үндэс юунд оршдог вэ?

Х.Б: Мэдээж компани, эсвэл жижиг аж ахуйн нэгж,  клуб, ямарваа нэг юмыг удирдах гэдэг үүднээс тэр хүнд нэг л чадвар байх хэрэгтэй. Маш бага унтах гэх юм уудаа. Өөрөөр хэлбэл удирдаж байгаа хүн бол амралт их багатай, жаргал их  багатай, өглөө эрт босдог, их удаан ажилладаг. Мөн нэмэгдээд хүнлэг чанартай байхад амжилтын үндэс орших болов уу гэж боддог юм. Гадна дотныхныг хараад байхад олон ч хүн тэгэж ярьдаг. Хөдөлмөрч гэдэг бол их ерөнхий үг. Хөдөлмөрч байна гээд  унтахгүй, гүрийгээд суугаад байх биш юм.  Уншиж судлан өглөө эрт босдог байх хэрэгтэй. Өглөө эрт босно гэдэг бол өөрийгөө ялан дийлж байгаа их том чадвар юм. Одоо ингээд хараад байхад алдартай хүмүүс ихэнх нь маш эрт босдог. Тэд бол өглөөний  цагт асар их ажил амжуулдаг гэдгийг мэдэрдэг хүмүүс байдаг. Энэ хэдэн юмыг давчихад бол удирдагч хүн байх боломжтой. Удирдагч байхад нэгдүгээрт авъяас шаардлагатай. Хоёрдугаарт ажлыг зохицуулах чадвар юм. Мөн удирдагч байна гэдэг бол олон хүний зовлонг өөр дээрээ авч явдаг их зовлонтой ажил. Нөгөө талаараа ер нь хүн бүхэн заавал удирдагч байх албагүй. Сайн хөдөлмөрч, сайн ажилчин байгаад өглөө найман цагт ажилдаа ирээд орой таван цагт гарах хооронд маш сайн ажиллаад байх юм бол сайн цалин авна.

– Таны ажил амьдралын тань зарчим, эрхэм зорилго юу вэ?

–  Яг л бусад хүмүүстэй адилхан. Сайхан амьдаръя гэж. Хүүхэд байхдаа сайн сурах гэж, сайхан мэргэжилтэй болох гэж мөн спортын тамирчин болох гэж оролддог байсан зэрэг зорилго байсан. Зорилгууд байнга өөрчлөгддөг. Зорилго өөрчлөгдөөд байхаар зорилгынхоо төлөө амжилт гаргах хэрэгтэй болдог. Зарчмын хувьд бол зорилгодоо хүрэх тэр зарчмыг баримталдаг. Би Баянхонгор аймгаас гурван удаа сонгогдлоо. Тиймээс одоогийн зорилго бол хэлсэн ярьсан амлаж байсан зүйлээ биелүүлэх, мөн Баянхонгор аймгийг жишиг болгочих юмсан, авч явж байгаа салбар яам маань Монгол улсынхаа хөгжилд томоохон түлхэц болж байдаг салбар болоосой гэж зорьж байна.

– Та спортын салбарыг маш их дэмжин, хөрөнгө оруулалт хийн ажилладаг. Мөн та өөрөө ч спортын хүн. Та сонирхлынхоо талаар манай уншигчдад ярихгүй юу?

– Спорт гэдэг бол хүнийг хүн болгодог сонирхолын нэг хэлбэр. Спортод ялагддаг. Ялагдаж байгаа хүн ялахын тулд ямар нэгэн юм хийнэ,  тэр спортынхоо төлөө хөдөлмөрлөнө. Тэгэхээр амьдрал бол яг адилхан. Тиймээс спортоор амжилт гаргаж буй хүмүүс амьдралынхаа хэцүү нугачааг давахдаа  илүү байдаг юм болов уу гэж боддог. Мэдээж энэ бөхийн спорт намайг, бид бүхнийг хүн болгосон учраас энэ спортдоо илүү өртэй. Тиймээс өрөө төлөхийн тулд олсон орлогоо тодорхой хэмжээгээр зарцуулъя гэсэн тийм бодолтой явдаг юм.

–  Бид ярилцлагын эзнээсээ гурван А буюу Амьдрал, Ажил, Амжилт гэсэн блиц асуулт асуудаг юмаа. Тиймээс хүний ажил, амьдрал, амжилтыг та юу гэж боддог вэ?

–  Тэр бол тухайн хувь хүнээсээ л шалтгаална. Амьдраад байгаа юм шиг мөртлөө амьдраагүй юм шиг хүмүүс байхад эмч зэрэг маш олон хүний амьдралыг бий болгодог хүмүүс ч байдаг. Тэгэхээр хувь хүнээсээ л шалтгаална. Гуйгаад гувшаад байхад цааш явдаггүй, ахидаггүй хүмүүс ч байдаг шүү дээ. Тийм хүмүүс бол тэгээд  л өнгөрлөө гэсэн үг.

– Мөн сонирхоод асуухад та твиттер, инстаграм зэрэг цахим хуудсан дээрээ “Чингис хаан” машины брэндийг бий болгох талаар бичсэн байсан?

– Би дүрслэх урлагийн сургууль төгссөн зураач  мэргэжилтэй л дээ. Миний анхны мэргэжил. Зураач хүнд хүүхэд байхаас л ямарваа нэгэн юмыг төсөөлөх чадвар суучихсан байдаг.  Rolls Royce -ийг анх худалдаж авчихаад яагаад ийм машин байж болдоггүй юм гэж бодсон. Rolls Royce чинь баян хүн охиндоо зориулж хийсэн машин шүү дээ. Тэгээд найзуудтайгаа ярьж байгаад зургийг нь гаргаад мөрөөдлөө тавьсан. Залуучууд ч гэсэн мөрөөдөг гэсэн тийм санаа л даа.

– Тэгэхээр түүнийг цаашдаа захиалж үйлдвэрлэе гэсэн санаа байна уу эсвэл Rolls Royce-ын логог сольж тавья гэсэн санаа юу?

–  Сольж тавихгүй л дээ. Бүх эд анги нь тус тусдаа байна. Яагаад гэвэл худалдаж авч байгаа хүмүүс сонирхох байхгүй юу. За энэ сандалыг нь, толийг нь хаана хийсэн юм гэх мэтээр. Яг энэ “Чингис хаан” машины брэнд гэдэг утгаараа. Үүнийг бий болгох тал дээр их хөдөлмөр хэрэгтэй л дээ. Одоо болохоор зав болохгүй байна. Твиттер, фэйсбүүкд хэдэн залуучууд их сонирхсон байсан. Тэгээд нэг зав гаргаад тэдэнтэй хамтарч ажиллана даа.

– Мөн та Твиттертээ “Морин хуур” цогцолборыг байгуулах газар байхгүй байна аа гээд бичсэн байсан?

– Тиймээ. Тэр чинь өөрөө их том зүйл. Манайд чинь дээвэртэй стадион байхгүй. Дээвэртэй стадион дангаар нь барихаар тэнд зөвхөн спортын үйл ажиллагаа, тоглолт явуулах үед орлого олдог учраас, эргээд дампуурах магадлалтай. Тийм учраас хажууд нь морин хуурын цогцолбор бүхий зочид буудал үйлчилгээ гэсэн нэг комплекс барьж байгуулах хэрэгтэй байгаа юм. Морин хуурын цогцолборт  барилгууд нь орлого олоод тэр орлогоороо стадион зардалыг нөхдөг байх юм бол нэг комплекс болно.Өвөрмонголд морин хуур гээд нэг тийм бүхэл бүтэн хот байгаа. Тиймээс бид түрүүлж хийхгүй бол манай Улаанбаатар хот чинь орос ч юм шиг, Ази ч юм шиг, Хятад ч юм шиг нэг тийм үндэстэн нь тодорхойгүй хот болчихоод байгаа юм. Ер нь үндэстний онцлогоо харуулсан зүйл улс орон болгонд байдаг. Жишээлбэл Сингапурт Мэрлион  /merlion/ гээд байдаг жишээний. Тэр талаар төсөөлөөд тэгэж ярьсан.Хэрвээ уг цогцолбор хотоосоо хол байх юм бол орлогогүй болчихно. Орлоготой байж байнга сайн үйлчилгээтэй байхын тулд хотын төвд байх ёстой.

– Би таны хийж бүтээсэн зүйлүүдээс л асуух гээд байна л даа. Чингис хааны хөшөө “Цонжин Болдог”-т би зөндөө олон удаа очиж байсан. Чингис Хааны морьтой хөшөө Мэрлион хөшөөн дотор лифтээр өгсөн загасан сүүлтэй арслангийн аман дотор нь очиж болдогтой адил их сонирхолтой. Бас хэрхэн баригдсан үйл явцын талаар видео үзүүлж байдаг. Мөн Майдар бурханы талаар хүмүүс их сонирхож байна л даа?

– Чингисийн хөшөөний хувьд тэр дээшээ гардаг хэсгийг бараг л Мэрлионоос санаа авч хийсэн. Майдар бурханы цогцолборын хувьд манайхан майдар эргэх ёслол гэж дээр үеэс хийж ирсэн байдаг. Энэ майдар бурханыг залхаар хүмүүний сэтгэл ариусна гэсэн сайн цагийн төсөөлөл гэх үү дээ. Яагаад гэвэл өнөө үед хүмүүсийн сэтгэл санаа жаахан  муу, бараан талруугаа болоод байна шүү дээ. Таван настай хүүхдийг аав нь заазуурдсан, хүргэн нь хадмуудаа шатаалаа гэх мэт. Энэ нь юуг хэлээд байна гэхээр хүний дотор нэг тийм атгаг юм яваад байгаа байхгүй юу. Тиймээс хүнийг ариусгах тийм билэгдэл юм билээ. Түүнээс биш майдар бурхан шууд гарч ирнэ гэж байхгүй. Билэгдлийг бодит болгоно гэдэг нь тэр билэгдэл хүмүүсийн дотор нь болохгүй гэдэг байдлаар ариусган оршино гэсэн үг юм. Тэртээ тэргүй хүмүүс богинохон наслах байж маш их эдэд шунан, хөрөнгө цуглуулах гэж хэтэрхий их улайрч гэр бүл үр хүүхдүүдтэйгээ муудалцах зэрэг муу муухай зүйлийг үгүй хийх зорилготой юм. Манай дүрслэхийнхэн ч энэ санаагаар нийлж байгаад хийсэн. Уг цогцолбор нь зөвхөн Майдар бурхан биш бүхэл бүтэн Майдар хот бий болж байгаа юм. Сүхбаатарын хөшөөтэй адилхан Майдар бурханы хөшөөтэй city гэсэн эко төсөл байгаа юм. 200 мянгаад хүн тэндээ амьдардаг, хог хаядаггүй, дугуйгаараа явдаг, хот дотроо машинууд таван эсвэл арван километр/цагаас илүү хурдтай явдаггүй,  хүүхэд дайрахгүй гэх мэт тийм ази маягийн хот болох тийм зорилготой юм. Улаанбаатар хот бол одоо дахиж төлөвлөхөд их хэцүү байна шүү дээ.

    Танд баярлалаа Ярилцсан А.Баясгалан

Эх сурвалж: HUMAN CAPITAL сэтгvvл