-Шинэ намын шинэхэн генсекээр сонин юу байна. Хийх ажил ихтэй л байна уу. Танай нам Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлчихсэн үү?

-Ажил ихтэй л байна даа. Нэгдсэн намаас нэгдсэн хурлаа албан ёсоор гуравдугаар сарын 26-нд хийсэн. Ингээд хоёр нам нэгдэж, Иргэний зориг-Ногоон нам болсон талаарх материалаа бүрдүүлээд Улсын дээд шүүхэд хандаад байгаа. Одоогоор намыг бүртгэсэн гэх шийдвэрийг Улсын дээд шүүхээс гаргаагүй л байна. Ажлын 30 хоногоор тооцохоор ирэх тавдугаар сарын 10-наас өмнө хуулийн дагуу бидэнд хариу өгөх ёстой. Намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга бол гэрийн эзэгтэйтэй адилхан үүрэгтэй гэж ойлгож сууна. Гэрийн эзэгтэй өрхийн гал тогоог хариуцдаг шиг намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга намын гол тогоон дотор болж буй бүхий л үйл явдалд гар бие оролцох үүрэгтэй. Тийм болохоор хийх ажил маань миний өмнө овоорчихоод л байна шүү. Намынхаа үйл ажиллагаа, бодлогыг таниулахаас эхлээд гишүүдийнхээ үнэмлэхийг солих  гээд л. Улсын дээд шүүхээс албан ёсоор гэрчилгээгээ авсны дараа хуулийн дагуу намынхаа гишүүдийн үнэмлэхийг шинэчлэх ажлыг хийж эхэлнэ.

-Гэрчилгээгээ аваагүй байж ийм идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж болох уу?
-Шинэ нам мэндэлж байна гэдэг нэг үгээр хэлбэл шинэ хүүхэд төрсөнтэй адил. Хүүхэд төрөнгүүтээ шууд гэрчилгээгээ авчихдаггүй шүү дээ. Нам бол амьд организм. Тийм  учраас гэрчилгээгээ аваагүй ч гэсэн амьдрах ёстой. Амьдрахын тулд идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулах ёстой. Гэрчилгээ маань удахгүй гарах байх. Миний ажлын төлөвлөгөөнд хоёр том ажил багтсан. Нэг нь  аймаг, дүүрэг, сум хорооны намын хурлыг хуралдуулах, дарга цэргийг нь сонгох хэрэгтэй байна. Дээрх ажлаар саяхан Дорнод, Хэнтий, Сүхбаатар аймгаар яваад ирлээ. Хоёр дахь том ажил одоо ид яригдаж буй Сонгуулийн хуультай холбоотой асуудал. Манай нэгдсэн намын зүгээс порпорциналь тогтолцоог Монголын хөгжил, дэвшилд хэрэгтэй гэсэн байр сууринаас хандаж байгаа. Энэ хүрээнд нэлээд идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байна. Улс төрийнхөө эрхийг эдэлж чадахгүй олон мянган сонгогч гадаадад амьдардаг. Гадаадад ажиллаж, амьдарч байгаа монголчуудаа  сонгуульд хамруулах, эрхийг нь эдлүүлэх хэрэгтэй гэсэн байр сууринаас манай нам хандаж байгаа. Үүнд мажитор биш порпорциональ тогтолцоо их үүрэг гүйцэтгэх юм. Тийм учраас манай нам Сонгуулийн хууль 100 хувь пропорциональ биш юм аа гэхэд ядаж холимог тогтолцоотой байх шаардлагатай гэсэн байр сууринаас багагүй ажил хийж байна.

-Парламентад хоёр суудалтай шинэ намын “тоглолт”-ыг хүмүүс нэлээд сонирхож байгаа. Танай намыг улс төрд эхнээсээ яаж, хэрхэн тоглох нь вэ гэдгийг харж суугаа хүмүүс зөндөө байна?
-Манай нам парламентад гурван суудалтай шүү дээ.

-З.Алтай гишүүнийг оруулаад уу?
-Тийм. Манай нэгдсэн намын хурлаар дүрэмдээ нэг өөрчлөлт оруулсан. Тэр нь дэмжигч гэсэн статус. Монгол Улсад хэт намчирхсан үзэл газар аваад байгаа. Тэр хэт их намчирхах явдалтай тэмцэх гарц нь дэмжигч гишүүн юм байна гэдгийг ойлгосон. Энэ өөрчлөлт олон нийтэд багагүй таалагдсан юм шиг байна лээ. Үүнийг УИХ-ын гишүүн З.Алтай зөвөөр үнэлж, манай нэгдсэн намын дэмшигч гишүүн болж, анхны үнэмлэхийн эзэн болсон. Тэгэхээр Иргэний зориг-Ногоон нам парламентад гурван суудалтай гэж албан ёсоор хэлж болно.

-Ирэх сонгуулиар танай нам энэ гурван суудлаа нэмэгдүүлэхийн төлөө үзэлцэнэ биз дээ. Тэгэхээр ирэх сонгуульд нэгдсэн нам ялах, ялагдах, хэдэн суудал парламентад авах нь танаас шууд шалтгаална. Намын генсекийн хувьд сонгуулийн ерөнхий менежерээр ажиллах туршлага танд бий юү?
-Би 2000 оноос улс төрд хөл тавьсан. Иргэний-Зориг намыг үүсэн байгуулагдсан цагаас эхэлж тооцвол  их улс төрд ороод арваад жилийг үджээ. Энэ хугацаанд хоёр ч удаа УИХ-д хүч үзсэн.

-Та хоёуланд нь ялагдал хүлээсэн байх аа. Царайнаасаа болоод сонгуульд ялагдчихлаа гэж хошигнож байсныг чинь санаж байна?
– Хоёр удаа сонгуульд оролцож, хоёуланд нь харамсалтай нь ялагдсан. Үүнийгээ бусдаас нуухгүй. Гэхдээ тухайн үед чамлахааргүй санал авсан шүү. Ялагдана гэдэг ялахын эхлэл гэдэг биз дээ. Ялагдсан хүн яагаад ялагдчихав гэсэн асуултыг өөрөөсөө хайна даа. Хожим ялагдахгүйн тулд яах ёстой вэ гэдгээ алдаан дээрээсээ судална, суралцана. Надад нэгдсэн намын сонгуулийн ерөнхий менежерээр ажиллах мэдлэг туршлага би гэж бодож байна. Бусад намууд шиг дээрээс шууд томилчихоогүй. Манай нам бусад намыг бодвол хамаагүй ардчилалтай. Тиймээс хооронд нь өрсөлдүүлж, тодорхой шалгуураар намайг намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар сонгосон. ИЗН-ын анхны гишүүн, үүсгэн байгуулагчийн маань хувьд, олон жилийн зүтгэл, мэдлэг туршлагыг маань  бодолцож, үнэлсэн болов  уу. Сонгуульд ялагдсаныхаа дараа би анализ хийж үзсэн юм. Тэгээд л сонгуулийн өнөөдрийн тогтолцоог өөрчлөх хэрэгтэйг ойлгосон. Өнөөдрийн хувьд сонгогчдын санал хүссэн хүсээгүй хоёр намд хуваагдаж байна.Тиймээс улс төрийн тогтвортой байдлын үүднээс Монгол Улсад пропорциональ тогтолцоо чухал юм гэдэг дүгнэлтэд хүрсэн. Өнөөдөр намууд сонгуульд ямар байдлаар яаж орох вэ гэдэг сонгуулийн тогтолцоотой шууд хамааралтай. Тиймээс сонгуулийн хууль яаж батлагдахаас дараагийн тактикууд яригдаж эхлэх байх. Өөрөөр хэлбэл, энэ тогтолцооноос сонгуульд нэгдэх үү, нийлэх үү, эвсэх үү гэдэг асуудал яригдана гэсэн үг.

-Нэгдсэн нам хуучин Ногоон намын туг, бэлгэ тэмдгийг авахаар болсон гэл үү?
-Бид хуучин Ногоон намын туг, бэлгэ тэмдгийг авахаар болсон. Үнэмлэхийн загвар нь ч гэсэн хуучин Ногоон намын загварын дагуу хийхээр төлөвлөсөн.

-Тэгэхээр нэгдсэн намд Ногоон намын нөлөөлөл, оролцоо давамгайлах бололтой, тийм үү?
-Тэгж ойлгож болохгүй. Нэгдсэн намд хоёр намын оролцоо 50, 50 хувийн харьцаатай байна. Анхнаасаа манай хоёр нам нийлэхдээ шударга байх зарчмыг баримталсан. Удирдлагын төвшинд ч тэр, намын оролцооны хувьд ч тэр 50, 50 хувь байя гэсэн тохиролцоог хийсэн. Яагаад Ногоон намын бэлгэ тэмдэг, туг далбааг авсан юм бэ гэдгийг хүмүүс сонирхож байгаа байх. Ерөнхийдөө өнөөдөр Ногоон үзэл дэлхий дахинд нэлээд газар авч байгаа. Өнөөдрийн даяарчлагдаж байгаа нийгэмд  “ногоон”-гүй юм алга. Эко эдийн засаг, эко үзэл гээд л. Тиймээс иргэн төвтэй, ногоон үзэлтэй нам байх ёстой гэсэн байр сууринд хүрсэн. Аливаа хоёр нам нэг нам байгуулахын тулд нийлэх, нөгөө нь нэгдэх гэсэн хоёр замын нэгийг нь сонгох ёстой болдог. Нийлсэн тохиолдолд хоёр нам хоёулаа татан буугдана. Харин нэгдсэн тохиолдолд нэг нам нь нөгөөдөө нэгдэнэ гэсэн үг. Тэгэхээр бидэнд нийлэх нь улс төрийн хувьд, намын нэр хүндийн хувьд тохиромжгүй шийдэл байсан. Тиймээс нэгдэх хэрэгтэй гэдэг хувилбарыг хоёр нам сонгосон. Энэ нь нэг нам нь татан буугдах ёстой гэсэн үг. Улс төрийнхөө хувьд Ногоон нам маш их иргэний зориг гаргасан гэхэд болно. Тиймээс бид тэр эр зоригийг нь үнэлээд Ногоон намын дарга Д.Энхбатыг нэгдсэн намын даргаар сонгосон. Эр зориг гаргасан гэдгийг тодруулах нь зүйтэй байх. Улсын дээд шүүхийн бүртгэлээр нэгд МАН, хоёрт АН, харин гуравт Ногоон нам, дөрөвт ИЗН жагсдаг байсан. Гуравт жагсч байсан Ногоон нам татан буугдаад ИЗН-д нэгдэнэ гэдэг том иргэний зориг шүү дээ.

-Намын жагсаалтыг яагаад чухалчлаад байгаа юм бэ?
-Сонгуулийн тогтолцооноос л болж байгаа хэрэг шүү дээ. Намын рейтингтэй ч холбоотой асуудал болохоор тоохгүй хаячихаж болохгүй том асуудал.

-Ногоон намынхны дотоод бужигнаан харин нам гүмхэн болчихоо юу. Нэг хэсэг ч хоорондоо баахан “дайтсан” шүү дээ?
-Ардчиллын нэг илэрхийлэл гэж би дүгнэсэн. Манайд ч гэсэн хоёр намын нэгдлийн эсрэг мэр сэр хүн байсан. Тэд цөөнх байсан болохоор ардчиллын үндсэн зарчмаа баримтлаад олонхынхоо шийдвэрийг дагасан. Ногоон намын тэмцэл харин ч эсрэгээрээ бидний сурталчилгаа болсон гэж би үзэж байгаа. Хоёр намын нэгдлийг анхаарлыг төвд оруулж ирснээрээ шинэ намыг рекламдсан О.Бум-Ялагч, Ц.Басан­дорж хоёрт миний хувьд баярлаж байгаа. Магадгүй хэл амгүй чимээгүйхэн нэгдсэн бол хоёр намын нэгдлийг хүмүүс тэгтлээ сонирхохгүй байх байсан ч юм бил үү.

-Улс төр бохир ертөнц гэдэг. Та заавал энэ бохир зүйлтэй хутгалдаж байхаар бизнесээ өргөжүүлээд, дуугаа дуулаад, үүргэвчтэйгээ аялаад явж байвал илүү амар биш үү?
-Миний хоёр удаагийн сонгуульд ялагдах нэг шалтгаан энэ байсан. Хүмүүс намайг “Шар айраг”-ийн энэ нөхөр улс төрөөр яах нь вэ гэж боддог юм шиг байна лээ. Улс төр гэдэг чинь мэргэжил биш. Хэн ч улс төрөөр оролдож, сонгуульд өрсөлдөж, УИХ-д нэрээ дэвшүүлэх эрхтэй. Үндсэн хуулинд  хүртэл хүн сонгогдох, сонгох эрхтэй гээд заачихсан бий. Үүргэвчээ үүрээд аялах юм уу, эсвэл дуу дуулах нь миний хобби. Улстөрч гээд заавал костюм өмсч, зангиа зүүсэн, албархуу юм ярьсан хүн байх албагүй. Гэрээ засаад төрөө зас гэдгээр 20 жил бизнес хийлээ, гэрээ заслаа. Харин одоо үзэж туулсан туршлага, мэдлэгээ улс орныхоо хөгжилд зориулья, улс орноо засья гэсэн бодолтойгоор улс төрийн тогоонд 10-аад жил нухлуулж байна. Авлигаар, амар аргаар мөнгө олоогүй болохоор Туулын голыг долоох шахам байж хураасан хэдээ дөрвөн жил болоод л цацаад байвал харамсалтай шүү дээ. Аваргууд шиг аймаар мөнгө цацаж чадахгүй ч гэлээ  сонгуульд өрсөлдөх тохиолдолд тодорхой хэмжээгээр мөнгө цацахаас өөр аргагүй сонгуулийн тогтолцоотой улс  шүү дээ, Монгол чинь. Уг нь намууд мөрийн хөтөлбөрөөрөө уралдах ёстой байтал манай хоёр том “эцэг” хэн мөнгөтэй нь улс төрд ордог, хэн мөнгөтэй нь сонгуульд ордог, мөнгөөрөө уралддаг тийм л байдалд оруулаад байна. Үүнийг л өөрчлөх хэрэгтэй. Улс орны хөгжлийн суурь бол пропорциональ систем шүү дээ.

-Ардчилсан нам УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшихээр горилж байгаа гишүүдээсээ 50 сая төгрөгийн татаас авч байгаа гэсэн. Танай нам нэр дэвшихээр горилж байгаа гишүүдээсээ хэдийг хурааж байгаа вэ?
-Манай намд мөнгөн тоо хэзээ ч байгаагүй. Энэ нь манай намын нэг сул тал байхыг үгүйсгэхгүй. Манай нам шударгаар тоглохыг хүсдэг. Мөнгөн код, категори, босго тавих хэрэггүй гэж үздэг. Гэхдээ сонгуульд огт мөнгөгүйгээр өрсөлдөнө гэж байдаггүй л дээ.

-Та хамгийн сүүлд хэзээ үүргэвчтэй аялал хийв ээ. Тэгж явах завгүй болсон уу?
-Зөндөө явж байгаа. Сая Скандинавын гурван орноор аялаад ирлээ. Нэвтрүүлэг маань нэлээд олон телевизээр гарсан. Хүмүүст нэлээд хүрсэн байна лээ. Өвлийн тэс хүйтэнд онгорхой машинаар 5000 километр газрыг туулаад ирсэн. Аялал хийх нь миний хобби. Үүнийгээ орхихгүй. Аялал маань цааш цаашдаа үргэлжлэх байх. Одоогоор намын генсек гэх хариуцлагатай албанд томилогдсон болохоор үүргэвчтэй аяллаа олон улсад гэхээсээ илүү орон нутагт чиглүүлэх бодолтой байна.

-Та дуугаа дуулж байна уу?
-Дуугаа дуулж байгаа. “Шар айраг” хамтлагтайгаа энд тэндхийн ойд очиж дуулна. Хандивын тоглолтод их уриалгахан очиж дуулах дуртай. Энэ бол том буяны ажил гэж боддог. Би байгаагаараа байхыг хүсдэг. Хүмүүс хэлдэг юм, чи одоо дуулахаа боливол яасан юм гээд.  Дарга боллоо, улс төрд хөл тавилаа гээд сонирхдог зүйлээсээ татгалзахыг би хүсдэггүй. Дуулмаар байвал дуулж, аялмаар байвал аялах хэрэгтэй гэж боддог.

-“Шар айраг” хамтлаг чинь байгуулагдаад арваад жил болчихсон байх аа?
-13 жил болж байна. Шар айраг хамтлагийн хувьд магадгүй шальтай нэрд гараагүй ч Монголын шилдэг, нэг номерын хөгжимчидтэй тоглож байснаараа бахардаг. Энэ хамтлагийг байгуулах зорилго бол Монголд амьд хөгжмийн урсгалыг бий болгох, амьд хөгжмийг амтыг таниулах, мэдрүүлэхэд л оршдог юм. Эргээд харахад одоо маш олон залуус гитар үүрээд явдаг болчихож. Амьд хөгжмийн тоглолтууд их зохиогддог болж. Өрнөдөд бол понаграмм тавиад дуулахыг үзэгчид нь доромжлол гэж хүлээж авдаг юм билээ. Харин манайхан алгаа ташаад суудагт нь харамсал төрдөг л дөө. Хамтлагаа бол хэзээ ч орхихгүй. Улстөрч боллоо гээд ч юм уу, генсек хүн дуулахгүй гэх тэнэг шалтгаанаар би хамтлагаа орхихгүй.

-Улсын их хурлын гишүүн болчихвол яах вэ?
-Хамтлагаа орхих уу гэж үү. Үгүй л байх даа. Харин ч хамтлагийн маань гоё сурталчилгаа болох бус уу.  Гишүүн дуучинтай гээд л. /инээв/