Манай сонин Монгол Улсад ардчилсан чөлөөт хэвлэл үүссэний 25, Монголын сонины холбоо байгуулагдсаны 15 жилийн ойд зориулан нийгмийн сэтгэл зүйг үндсээр нь өөрчлөхөд түүхэн гавьяа байгуулсан тэрхүү үйлсийн тэргүүн эгнээнд явсан эрхэм хүмүүсийн яриаг цувралаар хүргэж байгаа.

Цуврал ярилцлагын энэ удаагийн зочноор 1990 онд “Монголын дуу хоолой” нэртэй анхны хувийн сонин гаргаж байсан Р.Даваажавыг урьж оролцуулан үзэл бодлыг нь уншигч танд дэлгэж байна.

-Таныг мэргэжлийн гэ­рэл зурагчин хүн гэж сонс­сон. Ард­чилсан хувьс­га­лаас өм­нөх болон хой­ших таны амьдралыг сэт­­гүүл­чийн, тэр дундаа гэ­­рэл зурагчны хөдөл­мөр тодор­хойлсоор яваа гэж ойлгож болох уу?

-Тиймээ тэгж ойлгож болно.

-1990 оны Ардчилсан хувьс­галыг эхнээс нь сэт­гэл зүрхээрээ дэмжин орол­цох­доо Хэвлэлийн эрх чөлөөг бий болгож, үзэл бодлоо чө­лөөтэй илэрхийлэхийг хүс­сэн нь тодорхой. Одоо эр­гээд харж байхад 1990 оны ардчилсан хувьсгалын үзэл санаа тэмцсэн зорилгодоо хүрсэн болов уу. Энэ талаар та ямар бодолтой явдаг вэ?

-Зөвхөн сэтгэл зүрхээрээ ч бус биеэрээ оролцож бай­сан билээ. Гэхдээ тэр үед хэвлэлийн эрх чөлөөг бий болгоё гэсэн чин зорилго байсангүй. Харин та ингээд асуулт тавиад, хүссэнээ чөлөөтэй илэрхийлж, бичих боломжтой байна гэдэг бол бид ардчилсан нийгэмд амьдарч байгаагийн шинж биз. 1989 он бол сайн цагийн эхэн байсан, одоо бид тэр сайхан ба сайн цагт амьдарч, аж төрцгөөж байна.

-Таныг 1990 оны Ард­чил­сан хувьсгалын да­раахан “Монголын дуу хоо­лой” хэмээх анхны хувийн хэвлэлийг гаргаж байсан гэж сонссон. Анхны чөлөөт хэвлэлийг эрхлэн гаргахад багагүй бэрхшээл туулсан нь тодорхой. Олон хүндрэл бэрхшээлээс хам­гийн хэцүү, зовлонтой нь таныхаар чу­хам юу байсан бэ?

-Анхны хувийн хэвлэл “Монголын дуу хоолой”-г гаргаж байсан тэр үед, чин үнэнийг хэлэхэд, бэрхшээл одоог бодвол үнэндээ бараг байгаагүй гэж болно. Мэдээж материаллаг талаасаа бол, улс даяараа цаасны хомсдолтой ч гэдэг юм уу, тиймэрхүү зүйл байсан боловч нийгмийн сэтгэл зүй харьцангуй эрүүл, аливаа зүйлийн хэм хэм­жээг мэдэрдэг, бас ч гэж ёс суртхууны үнэлэмж нь одоогоос хамаагүй дээгүүр байжээ гэж бодогддог. Таны асуултад байгаа, “сонссон” гэдэг үг надад таагүй сэтгэл төрүүлж байна. Яг өнөөгийн монголын сэтгүүлзүйн гол гачлан бол сургаар, ховоор, “сураг сонсох” байдалтай байгаад оршиж байна гэж би үздэг. Харамсалтай нь, сэтгүүлчид уншихыг ч хүсдэггүй, мэ­дэхийг ч хүс­дэггүй, товч­хондоо, “өчигдөргүй”, ма­гад­гүй “маргаашгүй” ч байж мэ­дэхээр “өнөө­дөр” бол­чих­сон байна. Удаад нь, “онцлог юу вэ”, “бэрхшээл юу вэ” гэх мэт асуултыг сэтгүүлчид асууж баймааргүй байгаа юм. Хорвоо ертөнцөд онц­логгүй, бэрхшээлгүй юм гэж огт үгүй. Хэн ч бай дурлаад л хийж байгаа бол тэр ажлынх нь бэрхшээл жаргал болдог учиртай. Тэрнээс биш, орчин үеийн урлагийнхан шиг, “урлаг бол хэрцгий”, аав ээж минь үхцэн байхад би жүжиглэж байлаа ч гэх шиг, иймэрхүү хэнд, яах гэж хаяглаад байгаа нь мэдэгдэхгүй ялар­хуу сэтгэлгээгээр сэт­гүүлзүй бас яваад байна уу гэж санагддаг, надад. “Онцлог нь юув, бэрхшээл нь юув”-тэйгээ хуучинсаг бас иргэдийн татвараар го­лоо зогоодог сэтгүүлзүй булшлагдвал таарна.

-Анхны чөлөөт хэв­лэлийг үүсгэн хамтран зүтгэж, тэмцэж явсан нөх­дийнхөө талаар товчхон дурсахгүй юу?

-Нөхөдсөөд байх зүйлгүй, тулгын гурван чулуу л байсан юм. Монголын дуу хоолой сонинг унаган багын минь найз, Гамма агентлагийг үндэслэгч, нэртэй фото сэт­гүүлч Л.Ганзоригтойгоо хамт анх гаргасан юм. Гурав­дах хүн буюу бид хоёрыг бүх талаар хамгийн их дэмжиж, сэтгүүлзүйн хувьд, бид хоёрын гарыг ганзаганд, хөлийг дөрөөнд хүргэсэн, бидний хувьд хэзээ ч марташгүй гүн их ачтай хүн бол, сэтгүүлч Цасчихэр гуай маань байлаа.

-Хэвлэл мэдээллийн сал­бар бол дөнгөж ардчил­лыг сонгосон оронд төдийгүй, хэдэн зууны ардчиллын түүхтэй орнуудад ч бага­гүй бэрхшээл, саадтай тул­гардаг. Та яагаад заавал энэ амаргүй хөдөлмөрийг сонгосон хэрэг вэ?

-“Гоё өвдөв” гэдэг шиг, наанадаж хэлбэл, дур­тай­даа, цаанадавал, хувь та­ви­лан­гийн эрхээр л ийм “бэрх­шээл”-ийг сонгосон хэрэг биз дээ. Тэрнээс биш, эх орон, ард түмнийхээ хөгжил цэцэглэлтийн төлөө, элдэв өнгийн соён соён гэгээрүүлж мэгээрүүлэх “ариухан” зо­рилго бол огтоос өвөртөлж байсангүй.

-Чөлөөт хэвлэлийн анх­ны шанг татлцаж явсан анд нөхөд тань одоо хаана юу хийж яваа бол?

-“Монголын дуу хоолой” сониноос хойш хэд хэдэн чөлөөт сонин гаргаж байсан. Тэр бүхэнд гар нийлэн ажиллаж байсан андууд минь өдгөө өөр өөрийнхөө зам мөрөөр, хүсэл мөрөөдлөөрөө жигүүрлээд бүтээл туурвилаа туурвисаар яваа. Тэр олон найзуудаа тоочвол сонины зай багадна.

-Таны эмхлэн гаргаж байсан “Монголын дуу хоолой” сонин болон бусад анхны чөлөөт хэв­лэ­лүүдийг байшингийн под­валь, түрээсийн өрөөнд үзэл бодлоороо нэгдсэн хэд­хэн хүн эхлэлийг нь тавь­сан байдаг. Гачигдаж ду­тагдахын зовлонг хан­галттай туулсан байх даа?

-Нэгдүгээрт, “Монголын дуу хоолой” сонинг би “эмхэлж” биш эрхлэн гар­гаж байсан юм. Хоёр­дугаарт, хүний хүсэл шунал хязгааргүй гэдэг үүднээсээ шунан гачаадаж байсан уу гэхээс, ажил хийхэд хэцүү зүйл надад хэзээ ч бай­гаагүй. Учир нь, би дан­даа өөрийнхөө дуртай аж­лыг, сэтгэл зүрхнийхээ угаас хийдэг байсан болохоор аз жаргалтай байсан, одоо ч тийм байдаг. Мэдээж, өөрийн гэсэн оффисгүй, авсаархан хэвлэлийн газрын хувьд түрээслэн конторлоход ямар ч зовлон байхгүй. Товч­хондоо хэлэхэд, гачиг­даж дутагдахын зовлонг “хангалт”-гүй туулсан даа.

-Таны бодлоор чөлөөт хэвлэл, чөлөөт сэтгүүлзүй монголын нийгэмд ямар үүрэг гүйцэтгэсэн бэ. Хүн болгон л энэ талаар өөр өөрийнхөөрөө дурсдаг л даа. Харин чухам таны бодлыг өнөөдрийн өндөрлөгөөс сон­соход сонин байна?

-Ер нь тухайн үеийн хэвлэл мэдээллийн салбарт байсан нөхдөө одоогийн энэ цаг үеэс ажихад, бай­шин сав барих, үл хөдлөх хөрөнгийн бизнес хийх, мэдээллийг арилжих сэт­гэлгээгүй байжээ гэж бо­догддог. Чухамдаа бол ерээд оны эхэн, зурвасхан үед бол хэвлэлийн эрх чөлөө, мэдээллийг бодитойгоор тү­гээх, сэтгүүлзүй харин ч жинхэнэ утгаараа гэдэг шиг, зөв голдирлоороо ая­тайхан явж байжээ гэж боддог. Гэхдээ яах вэ, одоо ч гэсэн тийм ч муу юм бол алга. Нялх хүүхэд хөлд орохдоо заавал шургачиж духаа шалбалдгийн адил манай сэтгүүлзүй ч гэсэн өөрийхөө хөгжлийн жа­маар, “нялхсын өвчнөө” ту­­саад, тэр бүрийдээ өөртөө дархлаагаа буй болгоод явах ёстой замаараа явж байна гэж боддог. Хэсэг хү­мүүс, хэвлэл мэдээллийг хөрөнгөжих, албан тушаалд хүрэх шат болгож ашиглаж ч байх шиг, мэдээллийг хов жив болгож ч байх шиг, үнэнийг өөртөө ашигтайгаар арилжиж ч байх шиг. Гэхдээ энэ бол хэвлэл мэдээлэл, сэтгүүлзүйн буруу зөрүү гэхээсээ илүүтэй нийгэм өөрөө,стандарт бус гэх үү, эрүүл бус гэх үү иймэрхүү зүйлийг хүсээд, хүлээж аваад, өөгшүүлээд, тэрэнд нь хууртаад, тэр нөхдийг “соёолж ургах” хөрс суурь нь болоод байгаад “бэрхшээл” нь байгаа юм. Хүүхэд эхийнхээ хаанаас төрөхийг жам ёсны гэдэг билээ дээ. Харин жам бусаар төрөх үзэгдэл байвч тэр нь ховорхон, нийтээрээ стандарт бус явдал гэж хүлээж авдагтай адил нийгмийн сэтгэл зүй тэгширсэн цагт аяндаа аятайхан болчих биз дээ.

Орчин үеийн “сэт­гүүлч нөхөд”-ийн хувьд гэвэл, мэргэжилдээ хайртай дур­тай сэтгүүлч цөөн боловч байгаа хэдий ч, дээр хэл­сэнчлэн, баас байгаа цагт ногоон ялаа байж л байх жам ёсоор, хэвийн бус сэтгүүлзүйд ажиллах хэвийн бус сэтгүүлчид ч бас байж л байдаг. Энэ бол гайхаад бас эмзэглээд байх зүйл биш, учир нь, тэд аяндаа “хүйтрээд” ирэхийн цагт жамаараа алга болцгооно. Гэхдээ, хөлдсөн ялаа хавар гэсдгийг санаж, сэрэмжтэй байхад илүүдэхгүй.

-Таны талаар олон сонирхолтой яриа байдаг. С.Зориг агсны эмгэнэлт зур­гийг хамгийн анх авсан гэж яригддаг. Энэ талаар дурсаж болох уу?

-Зоригийн ямар ч эмгэ­нэлт зургийг би авч бай­сангүй. Харин С.Зоригтой холбоотой түүхэн үйл явд­луудын зургуудыг бол авч байсан.

-Та монголд ардчилсан чөлөөт хэвлэлийн эхийг тавилцчихаад олон жилийн дараа яагаад энэ салбараас хөндийрсөн юм бэ. Ямар нэ­гэн учир шалтгаан бий юу?

-Нэгдүгээрт, сэтгүүлзүйг орхиж байх үеийн нөхцөл байдал, миний дотоод итгэл үнэмшилтэй зөрчилдөх болсон. Хоёрдугаарт, “Ца­гаан сараас илүү гоё” гэдэг шиг илүү гоё юм руу тэ­мүүл­сэнд учир шалтгаан оршин байгаа. Гуравдугаарт, “Түрий­ний бөөс толгойд гардаг­гүй” гэж нэг үг бий. Бөөсөнд хүртэл “цаанаас нь” заагаад өгчихсөн, оршин суух хуваарьт газар байдаг байх нь байна шүү дээ. Би бол өөрийгөө, өөрийнхөө байх ёстой газартаа байгаа “бөөс” л гэж боддог.

-Таныг лам болсон гэж дуулсан. Лам болоход таны хувийн үзэл бодол нөлөөлсөн үү, аль эсвэл удам судар байгаа хэрэг үү?

-Дуулдах юу байхав дээ, болчихсон нь үнэн. Үзэл бодол гэхээсээ илүүтэй зүгээр л сониуч зан минь илүү ихийг мэдэхийн чин хүсэлтэй хамт зуузай холбосон хэрэг. Морины урд хөл бүдрэхэд хойд хөл буруугүй гэдэг шиг удам судар огт хамаагүй дээ. Лам хуврагууд, миний ийм тиим, өд төд дэх удамд ингэдэг тэгдэг лам мам байсан майсан гэж бахархангуй ярихыг хараад би гайхдаг. Нөгөө, улстөрд байдаг шиг, би агаагынхаа, аниагийнхаа,хадам эхийнхээ “үйл хэргийг” дуусганаа гэдэг шог гараатай адил санаа юм болов уу даа зайлуул.

Ингэхэд ер нь, бусдын өмнүүр орж, хаа хамаагүй үхсэн хатсан хүний ба удам судрын нэр барьж, тэгж их үргэлжлүүлээд байхаар үнэ цэнтэй “үйл хэрэг” байдаг болов уу, айн. Та юу гэж бодож байна.

-Улстөр, бизнесийн то­­дорхой хүрээнийхэн со­нин, хэвлэлийг дээшээ өндөр­лөгт гарахдаа ашиглах хэрэг­сэл гэж боддог бол зарим нэг нь бараг л хо­гийн сав мэтээр аягладаг. Эдгээр хандлагыг та хэрхэн дүгнэдэг вэ?

-“Нэг тэрэгний хоёр дугуй”, би дунд нь орчихвол гурвуулаа мөн ч хол өнхөр­нөө дөө гэдэг шиг, сэт­гүүлзүйн бие бүрэлдэхүүн нь өөрсдөө эрхэмсэг ор­шихуйгаа уландаа гиш­гэж байгаа уч­раас л бусад хүмүүс ашиг­лаж бай­гаа хэрэг. Цэмцийсэн айлд орсон хүн биеэ хянадаг биз дээ. Өөрийгөө үнэлэх үнэлэмжгүй, өөрийн үнэт зүйлгүй, итгэл үнэм­шилгүй, төрсөн эхээ хүртэл арил­жааны хэрэгсэл болгохоос сийхгүй, хэтэрхий гэмээр хоноцын сэтгэлтэй хүмүүс сэтгүүлзүйд гэнэт бөөнөөрөө орж ирснээс л ийм юм болж байгаа юм даа. Түү­хий эдийн ченж, газрын най­маачин, нийтийн зовлонг арилжигч дурын нэг халтар нөхрийг, тавхан төгрөгийн төлөө хэн нь пиардаж улс­төрч болгож толгой дээрээ залсан билээ. Хэн тэднийг эрх мэдэлд хүргэсэн билээ. Сэтгүүлчийнхээ бичих эрх чөлөөг заазуурдах эрхийг тэдэнд хэн өгсөн гэж чи боддог вэ. Явж явж дээр хэлсэн тавхан төгрөгөөр үг хэлэх эрх чөлөөгөө өөрөө сольсон байж болох уу. Ингэж солих алхам хийсэн хүний амьдралынх нь үнэт зүйл юу байж таарах вэ. Гэхдээ өөрийгөө ч, эхийгээ ч арилжиж болох, үүнийхээ төлөө өөрөө төлөөсөө төлөх зарчимтай ийм нийгэмд амьдарч байна гэдэг чинь нөгөө талаараа эрх чөлөө мөн үү.

-Өнөөдрийн Монголын сэтгүүлзүйг эмэгтэйлэг, хов жив хөөцөлдсөн голдуу охидуудын хийдэг ажил болсон гэж шүүмжлэх нь их болж. Та гаднаас харж дүгнэж суухад тийм юм ажиглагдах юм уу?

-Ажиглагдахаар барах уу. Жендерийн позор болсон газар гэвэл мэдээллийн салбар байх. Зэлэн дээр үнээ саангаа хов хуучилж байгаа авгай нартай эгээ адил болсон байна. Хөдөө­ний чавганц нарын хов живийг чи нэг сонсоод үзвэл нэр хүндтэй сонинууд дээр гарч байгаа нийтлэлтэй нь бүр гэтэрхий ижилхэн байгаа. Юм уншдаггүй, дээр нь хөдөөнөөс хэтэрхий олон авгай нар сэтгүүлзүй рүү орж ирсэн байна.

Эр ба эм хүмүүсийн сэт­гэн бодох чадвар, аливаад хандах хандлага угаасаа тэс өмнөө. Худлаа гэвэл чи ээж аав хоёрынхоо байцыг хараарай даа. Цөөхөн эрчүүд байдаг боловч орчиндоо уусдаг юм уу, хэтэрхий “бүсгүйлэг” гэх үү, трансхүйстэн маягийн шинжтэй байдал ч газар авсан. Товчхондоо хэлэхэд, монголын сэт­гүүлзүй чавганцлаг, хөдөө­лөг, бөглүүлэг болжээ. Мэ­дээллийн хэрэгсэл нь хүртэл “мэдээлэл”-гүй болсон юмдаг уу даа. Бөг­лүү газрын нэг авгай гүйж ирээд л, сэтгүүлчийн аж­лыг наанадаж хүнтэй танилцах, цаанадаж биеэ үнэлэх арга болгоод ч байгаа юм шиг, тэгж байснаа л нэг газрын хэвлэлийн албаны дарга болоод ч байх шиг, болохгүй ч байх шиг, ёстой самуурмаар.

Бас нэг хөндмөөр зүйл бол, сэтгүүлзүйн салбарыг утга зохиолоос ялгаж сал­гаж ойлгомоор юм шигээ. “Тийм нэртэй, ийм голын хө­вөөнд, эсвэл нутгийнхаа тэр жалганд, Дорж гэдэг бор залууд яалгуулсан ийл­гүүлсэн минь үгүй мөн уян­гатай яа, муянгатай яа” гэдэг чинь сэтгүүлзүйн тө­рөлд хамаарах уу, яахав. Мэ­дээллийг шүлэглэсэн уян­галсан найраглал маягаар дамжуулаад байвал ямар байхав.

-Сэтгүүлчийн ажил цаг наргүй хүнд хө­дөл­мөр. Сүүлийн үед даац­тай нийтлэл, эрэн сур­валж­лах чиглэлийн сен­­­са­ци дагуулсан баримт но­­толгоо сайтай мэдээлэл хомс­дож байгаа нь үнэн. Таны илчилж шуугиан тарьж байсан “амьд ус”-ны та­лаарх шиг нийгэм алга ташин хүлээж авах ма­териал бэлдэхийн тулд за­луу сэтгүүлчид чухам юун дээр голлон анхаарвал зо­хилтой юм бол?

-Би хүнд хөдөлмөр гэж бодохгүй байна. Одоо бол бүр биеэ оторлохын тулд, эсвэл өөрсдийхөө алхиагүй байдлаа хаацайлахын тулд л тэгж хэлдэг болсон юм уу гэж боддог. Заавал даацтай нийтлэл бичихийн тулд хөгшин юм уу залуу байх албагүй, зүгээр л төлөвшсөн, ажил хийх арга барилд суралцсан ХҮН байх хэрэгтэй. “Залуу сэтгүүлчин” гуай нарт зөв­лөхөд байх ёстой газар луугаа, чадах ёстой ажил руугаа эртхэн явбал л өөртөө төдийгүй нийхэмд хэрэгтэйн болов уу. Нөгөө талаар, сэт­гүүлчид заавал аль нэг сонирхолынхоо чиглэлээр мэргэшихгүй бол, сэтгүүлч гэдэг чинь мэргэжил биш болоод удаж байна шүү дээ. 45 хоногийн курс төгссөн жолооч бүхэн, би жолооч мэргэжилтэй хөөөөөн гээд яваатай л адилхан сон­согдож байгаа юм. Тэгсэн хэрнээ, би сэтгүүлч хүн, үхтлээ ажил­ладаг ядарсан хүн гэж ч байх шиг. Юу ч хийхгүй бай­гаа­даа л ядардаг юм болов уу.

-Ер нь хэвлэл мэдээлийн салбар бизнесийн талбар мөн үү. Сүүлийн үед бүх л хэвлэл мэдээллийн ард мөн­гөтэй улстөрчид, том бизнесменүүд байж хэвлэн нийтлэх бүх л материалд нь цензур тогтоодог болсныг энэ салбарт ажилладаг за­хын хүн хэлнэ. Гэтэл ний­гэм, ард түмэн үнэн бо­дит, баримттай мэдээлэл шаар­даад байдаг. Энэ хоёрын зөр­чил арилах цаг ирэх болов уу?

-Ер нь, мэдээлэл бол бизнес, бас мөнгө мөн шүү дээ. Мэдээж, бизнес нь зөв гольдролтой байхын тулд мөн л зөв орчин, хэрэглэгч байх хэрэгтэй. Харин яг одоо­гийн байдлаар үнэн бодит мэдээллийг нэг их хүлээж ядаад, тачаадаад бай­гаа нийгэм бас ард тү­мэн байхгүй л болов уу. Хэрэглэгчийнх нь төвшинд таарсан сэтгүүлзүй байна гэж боддог. Үүний тулд нийтийн боловсрол өөр төв­шинд хүрсэн байх ёстой, мэдээллийг ганц бус хэд хэдэн хэлээр авдаг, тэр төвшинд анализ хийдэг байх ёстой. Харин тэр цагт сэтгүүлзүйд байгаа энэ олон хов хөөцөлдсөн “саальчин авгай” нар жинхэнэ “юм”-аа саахаар яван одох байлгүй дээ. “Ямар ард түмэн байнав түүнд нь таарсан төр байна” гэдэг шиг одоогийн сэтгүүлзүй өнөөгийн цаг үеийн шаардлагад бол нийцэж байгаа байх аа.

-Редакцийн хараат бус байдал, сэтгүүлчдийн эх сурвалжаа нууцлах эрхийн талаар та ямар бодолтой явдаг вэ?

-Би чамаас нэг юм асууя. Ухаандаа, чи гэж нэг мундаг сэтгүүлч, ажил хийдэггүй хэрнээ аягүй баян улстөрчийн тухай айхтар нууц материал олоод задлачихаж. Цагдаа шүүх чамайг дуудаж л дээ, “модоо нуухгүй бол нүдээ нуухгүйээ, би ямар хуулиар хариуцлага хүлээсэн нууцын эрхлэгч үү” хэлэхгүй гээд чи баатарлагаар гүрийлээ гэж бодъё, гэтэл танай эрхлэгч чамайг ажлаас чинь халчихна. Ажлаас халагдчихвал гэрт чинь үр хүүхэд, за байг гэхэд найз хүүхэн чинь тормойгоод хүлээж байна биз дээ. Иймэрхүү л маягаар яг гардаж ажилласан сэт­гүүлчийн ходоодтой нь “тулж” ажиллаад байдаг болохоор хараат бус мус гэж одоо­хондоо ярих арай эрт байх шиг. Ухаандаа, чи үнэнийг бичсэний төлөө ажлаасаа хөөгдлөө гэхэд, чи­­­ний үнэн нийтлэлийг чинь үнэ цохиж аваад нийт­лэдэг мэдээллийн хараат бус хэрэгсэл байдаг бол чамд альтернатив сонголт буй болно. Үүний тулд тэр хэвлэснийг нь авч уншдаг эрүүлээр сэтгэдэг чөлөөт уншигчтай нийгэм гэх үү, ард түмэн гэх үү байх хэ­рэгтэй. Амьдрал чинь өөрөө харьцангуй шүү дээ. Би сая дандаа “уран төсөөллийн жишээ” л авч ярилаа шүү.Тэрнээс биш танай дарга на­рыг тэгэлцсэн гэж хэлээгүй шүү, бурхан минь.

-Цаасан хэвлэлийн ирээ­­­дүйн талаар та юу хэлэх вэ?

-“Амьдрал нулимсанд дургүй” гэдэг кинон дээр, зу­рагтын оператор залуу хүү­хэн найрч байхдаа, “хо­рин жилийн дараа театр, ном байхгүй болоод зурагт араажав л үлдэнэ” гэдэг дээ. Гэтэл 2-р анги дээр нь, хорин жилийн дараах амьдрал нь гарахад, нөгөөдүүл нь байж л байдаг биз дээ. Чи харж л байгаарай. Нөгөө талаасаа, амьдрал гэдэг чинь угаасаа “аналог” эд шүү дээ. “Дижитал” орчны ирээдүйн тухай хорвоо дэлхийгээр юу ярилцаж байгааг “гүү­гэлдээд” үзээрэй л дээ.