УИХ-ын ээлжит бус чуулган хуралдаад долоо хоног өнгөрлөө. Ээлжит бус чуулган хуралдах болсон цорын ганц бөгөөд зайлшгүй шалтгаан нь Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг батлан гаргах явдал. Мөн түүнийг дагаж гарах “урт нэрт” буюу Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай, Концессийн тухай, Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, Алтны худалдааны ил тод байдлын тухай хуулийг шинээр батлан гаргахаар ажиллаж байна.

Хэдийгээр ээлжит бус чуулганы эхэнд УИХ дахь намууд эдгээр хуулийн хэрэгцээ шаардлагын талаар харилцан адилгүй байр суурьтай байсан ч долоо хоногийн төгсгөл рүү “Хөрөнгө оруулалтад хуулийн тогтвортой орчин хэрэгтэй“ гэдэг дээр санал нэгдэв бололтой. Засгийн газраас боловсруулсан хуулийн төсөл дээр сөрөг намын гишүүд ажлын хэсэгт нь орж ажиллахаар боллоо.    

Статистик мэдээллээс үзвэл 1990 оноос хойш 2012 оны дунд үе хүртэл Монгол Улсын хэмжээнд 14 тэрбум орчим ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг гадаад улс орнуудаас хийсэн байна. Үүний 73,9 хувь нь геологи, уул уурхайн салбарт оржээ. Цаг хугацааны хувьд авч үзвэл нийт хөрөнгө оруулалтын 79,9 хувь нь 2008-2012 онд хийгдсэн байна. Үүний 74 хувь нь мөн л уул уурхайн салбарынх. Тодруулбал, өнгөрсөн дөрвөн жилийн дотор уул уурхайн салбарт 8,2 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийгдсэн байна. Үүнээс долоон тэрбум орчмыг Оюутолгой төсөл дангаараа оруулсан гэж үзвэл үлдсэн 1,2 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг бусад аж ахуй нэгжүүд дөрвөн жилийн турш оруулжээ.

“Хөрөнгө оруулалт огцом нэмэгдсэн” гэж хөөрцөглөж явсан уул уурхайн салбарын хөрөнгө оруулалтыг Оюутолгой төсөл бараг дангаараа оруулж байсан гэсэн үг. Түүнийг хасаад тооцох юм бол Монгол Улсад өнгөрсөн дөрвөн жилийн турш жилд дунджаар 250 сая орчим ам.долларын гадаадын хөрөнгө оруулалт хийгдэж байжээ. Энэ тэгээд гайхуулахаар тоо мөн үү?

Тиймээс одоо яригдаж буй Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг “хөрөнгө оруулалтыг бууруулсан өмнөх алдаагаа засах” бус, ерөөсөө хөрөнгө оруулалтыг хэрхэн нэмэгдүүлэх вэ гэдэг зорилгоор хийж байна гэсэн үг. Ялангуяа одоо манай улстөрчдийн бие биенээ яллах шалтаг болгоод байгаа “Эдийн засаг яагаад ингэж уруудав, хөрөнгө оруулалтыг хэн зогсоов“ гэдэг яриа хоёрдагч асуудал болж байна.

Ерөнхийдөө манай хууль эрх зүйн орчин, татварын бодлого гадаадын хө­рөнгө оруулалтыг хөхүүлэн дэмжих хэмжээнд биш байна аа л гэсэн үг. Стра­тегийн ач холбогдол бүхий сал­барт гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зохи­цуу­лах тухай хуулийг өмнөх УИХ-ын төгсгөлд батлан гаргасан ч тэр нь хөрөнгө оруулалтыг дэмжсэн гэхээсээ хавчих хэм­­жээнд хийгдсэн гэдгийг дотооддоо ч хүлээн зөвшөөрдөг, гадаад ертөнцөд ч тэгж үнэлдэг. Тэгэхээр одоо хийгдэж буй Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль бол цоо шинэ зүйл юм.

Өмнө нь манай парламент, Засгийн газрын түвшинд гарч байсан шийдвэр, түүнийг хүлээж авч буй хөрөнгө оруу­лагчдын байр суурийг аваад үзвэл “Мон­голд хуулийн орчин тодорхойгүй, Зас­гийн газар нь солигдох бүрт хөрөнгө оруулагчдад хандах хандлага нь 180 градус өөрчлөгдөж байдаг” гэсэн үнэ­­лэлтийг өгсөн байдаг. Гэтэл урт хуга­цааны хөрөнгө оруулалт хийх, түүнээс ашиг олохын тулд хууль эрх зүйн орчин нь тодорхой, тэгээд тогтвортой байх ёстой.

Гэвч манай улсад хууль эрх зүйн орчин тогтвортой бус, ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийх бо­ло­­ход заавал УИХ, Засгийн газраас нь зөвшөөрөл авах хэрэгтэй болдог нь хө­рөнгө оруулагчдыг болгоомжлоход хүргэдэг. Оюутолгойн ордыг эргэлтэд оруу­лахын тулд Хөрөнгө оруулалтын гэ­рээг нь хоёр их хурал, гурван Засгийн газар дамжин хэлэлцэгдсэн байх жи­шээтэй. Тухайн үед эрх барьж байсан Засгийн газар, УИХ-д олонх болсон намууд хөрөнгө оруулалтын гэрээг хааш нь, яаж савлуулж байсныг бүгдээрээ мэдэж байгаа. Харин одоо хөрөнгө оруу­лалтын тухай хуультай болчихвол хуульд заасан шаардлагыг хангасан ямар ч компани, хөрөнгө оруулагч хэн нэг улстөрч, Засгийн газраас зөвшөөрөл авах гэж цаг, мөнгөө гарздалгүйгээр хуулийн дагуу орж ирээд ажиллах бололцоотой болох юм.

УИХ дахь цөөнхийн бүлэг, зарим улстөрчдийн олон нийтэд хандаж хийж байгаа мэдэгдлүүдээс харвал Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг “хөрөнгө оруулагчдад хөнгөлөлт үзүүлэх тухай” хууль гэж ойлгоод, тэгж тайлбарлаадбайх шиг байна. “Гаднынханд үйлчилсэн, том компаниудад ая тал харсан” гэж тайлбарлаж байгаа хэсэг ч бий.

Гэвч хуулийн агуулга, зүйл заал­туудыг аваад үзэх юм бол гол үзэл са­наа нь ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруул­сан гадаад, дотоодын компаниудад одоо мөрдөж байгаа татварын хувь хэм­жээ болон бусад хууль тогтоомж өөрч­лөгдөхгүй, тогтвортой үйлчилнэ гэ­сэн ганц л санаа л яваа. Хөрөнгө оруу­лагчдыг гадаад, дотоод гэж ял­гаварлахгүйгээр “Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 15 тэрбум төгрөгөөс давсан, байгаль орчинд ээлтэй, шинэ технологи нэвтрүүлсэн, ажлын байр нэмэгдүүлсэн тохиолдолд Монгол Улсын татварын болон бусад хуулийг одоо байгаа хэмжээнд нь тогтворжуулна” гэж байгаа. Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ15 тэрбум байна уу, 50, 100 тэрбум болно уу хамаагүй, ганцхан хуульд заасан шаардлагыг хангасан компаниудад хууль эрх зүйн орчин тогтвортой байх нь чухал. Үүнийгээ л ил тод хуульчилаад, дэлхий нийтэд зарлаж байгаа хэрэг. Хууль батлагдвал хөрөнгө оруулагчид аль нэг Засгийн газар, сайдаас зөвшөөрөл авах гэж авлига өгөх, лобби хийх шаард­лагагүй болно. Олон нийтийн зүгээс ч ийм хардлага тээхээ болино.

Мэдээж хуульд заасан 15 тэрбумын босгыг өндөрсгөвөл түүнд хамрагдах компаниудын тоо л багасах болно. Жин­хэнээсээ “цөөхөн, том компаниудаа дэмж­­сэн” бодлого болж магадгүй. Харин босго нам байх тусмаа олон компани хөрөнгө оруулж, татварын таа­тай, тогтвортой орчинд үйл ажиллагаа явуулах, ажлын байр нэмэгдүүлэх бо­ломжтой юм. Гэвч хуулийн төслийг бат­лах эрх нь зөвхөн УИХ-д бий. Ээлжит бус чуулган товлосон ёсоор бол энэ до­лоо хоногт багтаан асуудлаа хэлэлцэж дуусгах ёстой. Ганц Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль бус дагаж гарч байгаа гурван ч хуулийн өөрчлөлт, шинээр гарах бас нэг хууль байгаа учраас ярьж байгаа сэдвээсээ хальж давхиад, бүх зүйлийг нэг далайлтаар шийдэх гэж зүтгэвэл хий дэмий цаг үүрэхээс цаашгүй. Хамгийн гол нь одоо гаргаж байгаа шийдэл нь дараа гарах шийдэлтэйгээ зөрчилдөхгүй, ерөнхий том зорилтдоо саад болохгүй байх ёстой.

Ямар ч байсан ээлжит бус чуулган зарлагдсанаас хойш, Хөрөнгө оруулалтын тухай ийм шинэ хууль хэлэлцэгдэгдэж эхэллээ гэдэг мэдээллийн дараа хөрөнгө оруулагчид, олон улсын зүгээс Монгол Улсыг харах харц сэргэж, өөрчлөгдөж байгаа гэдгийг хуулийн төсөл дээр ажил­ласан нөхдүүд хэлж байна. Энэ эерэг өөрч­лөлт хэр удаан хадгалагдах нь УИХ-аас гарах шийдвэр, түүний хурдаас шалтгаалах болно.