Сангийн дэд сайд Ч.Ганхуягтай уулзаж, ярилцлаа.

-Засгийн газрын зүгээс Орон сууц­ны санхүүжилтийн корпо­ра­цийг татан буулгахаар тө­лөв­лөсөн нь, Сангийн дэд сайдтай холбоотой гэх яриа байна. Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд банкны нууц эзэд, мөн банкны удирдлагад байсан эрхмүүд багтдаг нь дээрх шийдвэрийг гаргахад нөлөөлжээ гэх. Үүнд та хариулт өгөхгүй юу?
-Зарчмын хувьд төр, ард иргэдээ орон сууцтай болоход нь дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор Орон сууцны санхүүжилтийн корпорацийг ком­па­ни хэлбэрээр байгуулсан байдаг. Байгуулагдаад таван жил болчихож… Харин өнөөдрийн түвшинд орон сууцгүй иргэдийг орон сууцжуулах хөтөлбөрт хамруулахын тулд ОССК-ийн үйл ажиллагааг илүү тодотгох шаардлага бий. Энэ ажлыг л Засгийн газар хийхээр төлөвлөснөөс бус, шууд татан буулгах тухай асуудал байхгүй гэж ойлгосон. Таны хэлсэн асуудлын тухайд үндэслэлгүй яриа гэж хэлэх байна. Миний хувьд банкинд ажиллаж байсан нь нууц зүйл биш. Гэхдээ энд банкинд ажил­ласан нь биш зарчмын асуудал л яригдаж байгаа юм шүү дээ. Засаг өөрөө шууд барилга бариад байх уу,  үгүй юу, шууд зээл өгөөд байх уу,  үгүй юу, тэгвэл ямар хугацаанд хэдэн хүний асуудлыг шийдэх юм. Эсвэл төсөв мөнгө, хүчин чадалдаа бодитоор хандаж, асуудлыг шийдэх бодлого тогтолцоог гаргах уу гэдэгт асуудлын гогцоо байна.

-Гэхдээ “100 мянган айл орон сууц” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хү­рээнд 300 тэрбум төгрөгийн бонд гаргахаар Засгийн газраас шийдвэрлэсэн нь, арилжааны бан­­куу­дын шуналыг хөдөлгөж эхэлсэн юм биш үү? ОССК-г татан буулгаагүй цагт тэр их хөрөнгийг арилжааны банкууд өөрсөд дээрээ татах боломжгүй юу?
-Тэгж яривал жинхэнэ төөрөгдөл болно.

-Яагаад, байж болох л хувилбар шүү дээ?
-Яагаад вэ гэвэл түрүү жилүүдэд гаргасан Засгийн газрын бондыг арилжааны банкууд худалдаж авч, ОССК-иар дамжин хэрэгжих урт хугацаат зээлийн эх үүсвэрийг ханга­сан байдаг. Тэгэхээр эх үүсвэрийг арилжааны банкууд л гаргасан болж таарч байгаа биз дээ. Мөн арилжааны банкууд л барилгын компаниудад зээлийн дийлэнхийг өгсөн. Өнөөдөр арилжааны банкууд дээр 25 мянган айл өрх ипотекийн зээл авч байр сууцтай болсон байна. Энэ бол том тоо шүү.

-Хэдэн жилийн хугацаатай энэ хэмжээний ипотекийн зээлийг гар­гасан гэж?  
-Үндсэндээ 10-15 жилийн хуга­цаа­тай 25 мянган ипотекийн зээл манай иргэдэд хүрсэн юм. Түүгээр санхүүгийн хямралын өмнө, мөн дараа нь ч барилгын компаниуд орон сууц барьж, ард иргэдэд борлуулах боломжийг олгосон байдаг. Нэг үгээр хэлбэл, орон сууцны урт хугацаат зээлийн санхүүжилтийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх талд арилжааны банкууд маш сайн ажилласан юм шүү. Харин орон сууцны хангамжийг нэмэг­дүүлэх, үйл явцыг хурдасгах тал дээр Төрийн зүгээс хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх, дэд бүтцийн хүрэлцээг нэмэгдүүлэх гэх мэтийн хийх зайлшгүй шаардлагатай зүйл их байна.

-Та ярианыхаа эхэнд ОССК-ийн чиг үүргийг тодотгох шаардлага байгаа гэж хэлсэн. Энэ нь яг юу гэсэн үг вэ. Засгийн газрын хэрэг эрх­лэх газрын дарга болохоор бүт­цийн өөрчлөлт хийнэ гэдэг…?  
-Төрийн зүгээс зөвхөн төрийн албан хаагчид биш нийт иргэдэд жилийн зургаан хувийн хүүтэй орон сууцны зээл авах, эхний ээлжинд байр сууцгүй байгаа иргэдээ байраар хангах ажлыг эхлүүлэх ёстой. Үүн дээр Засгийн оролцоог тодотгох тухай асуудал гэж ойлгож болно. Тодруулж хэлбэл, урт хугацаат, бага хүүтэй зээлийг иргэдэд хүргэхэд Засгийн газар болон ОССК-ийн оролцоо нь ямар байх юм. Улсын төсөв дээр хэдэн төгрөгийн эх үүсвэрийг тавьж байж, гарч байгаа зээлийн хүүг бууруулах юм. Нэг үгээр хэлбэл, татаас олгох схемийн тухай яригдаж байна шүү дээ. Тэр схемийг яаж ажиллуулах талаар Засгийн газар шийдвэрээ гаргана. Түүн дээр Үндэсний хөгжил шинэтгэлийн хороо, Зам, тээвэр барилга хот байгуулалтын яам, Сан­гийн яам, Монголбанк,  ОССК,  Мон­голын Ипотекийн корпораци гэдэг байгууллагын төлөөлөл хамтарч ажил­лаад төсөөлөл гаргаад ирсэн. Одоо бол ажил үүргийн хуваариа гаргах нь чухал. Тэгэхлээр парадокс юунд байна вэ гэхээр Засгийн газар зөвхөн төрийн албан хаагчдад бай­шин барихгүй, ард иргэддээ нийтэд нь байшин баръя гэдэг шийдвэрийг гаргах гээд байна. Энэ том ажлыг хийхийн тулд тодорхой мэргэжлийн боловсон хүчинтэй, төрийн байгууллагаас энэ талаар үйл ажиллагаа явуулах зөвшөөрөл авчихсан, наад зах нь асуудал гарлаа гэхэд шүүх дээр очоод хүү авах эрхтэй, барьцаа хөрөнгө авах эрхтэй тийм байгууллага л байх ёстой.

-Тэр байгууллагын шалгуурыг нь ОССК өнөөдөр хангаж чадахгүй байгаа гэсэн үг үү?
-Хуулиараа бол тусгай зөвшөө­рөлтэй байгууллага санхүүгийн үйл ажиллагаа явуулах эрхтэй. Иргэний хуулиар ч, банкны тухай хуулиар ч тэр. Монголбанк болон Санхүүгийн зохицуулах хорооноос тусгай зөв­шөө­рөл авсан, тодорхой шалгуур хангасан удирдлагатай, тодорхой шалгуур хан­гасан хүмүүсийг ажил­луулдаг. Өөрийн хөрөнгийг гаргаж дүрмийн санд тодорхой хэмжээний хөрөнгө мөнгө оруулсан, тийм байгуул­лагууд зээлийн болон санхүү­гийн үйл ажиллагаа явуулдаг. Энэ нь өөрөө аль ч улсад үйлчилдэг жишиг.

-Манайд тэр үйл ажиллагааг хангаж байгаа газар нь арилжааны банкууд л болж таарах нь шүү дээ?
-Банк бус санхүүгийн компаниуд, мөн хадгаламж зээлийн хоршоодыг багтааж болно.

-Монголын ипотекийн корпо­раци дээрх шаардлагыг хангаж чад­даг уу?
-Монголын ипотекийн корпо­ра­ци нь шууд зээл олгохоор байгуу­лагдаагүй. Ганц ч зээл олгож байгаа­гүй харин гаргасан байгаа байрны зээлийн багцыг худалдаж аваад хоёр­догч зах зээл дээр гаргаж, эргэлтийг бий болгох л зорилготой байгууллага. Харин одоо зарим хувилбараар шууд зээл олгох ажиллагаа явуулах тухай яригдаж байгаа шүү дээ. Тэгвэл хүү тооцож авах, барьцаанд нь хөрөн­гө авах, бүртгэл, эрсдэл болон нөө­цийн сан, татварын гэх зэрэг олон ээдрээтэй асуудал үүснэ. Хуулиар зээл олгох эрх хэнд байдаг вэ гэдэг асуудал мөн үүснэ.

-Төр эрсдлээ бууруулах зорил­гоор урт хугацаат орон сууцны зээлийг арилжааны банкуудаар дам­жуулъя гэж бодъё. ОССК-ийнх шиг жилийн зургаан хувийн хүүтэй зээлийг өгч чадах уу, банкууд…?  
-Жилийн зургаан хувийн хүүтэй зээлийг иргэдээ орон сууцжуулах зорил­гоор олгох  шийдвэрийг Зас­гийн газ­раас гаргачихсан шүү дээ. Нөхцлийг нь амьдрал дээр хуулийн дагуу бий болгох тал дээр л холбогдох байгууллагууд ажиллаж байна.

-Гэхдээ зөрүү нь маш их шүү дээ. Одоо бол арилжааны бан­кууд иргэдэд жилийн 15 хувийн хүү­тэйгээр орон сууцны зээл өгч байна. ОССК-ийнх зургаа?
-Дахиад давтаад хэлье. Арил­жааны банкууд Засгийн газрын бон­дыг аваад тэр мөнгийг ОССК-д өгсөн. Тэр мөнгө нь тэртэй тэргүй арилжааны банкууд дээр байсан мөнгө. Тэгвэл бид өнөөдөр схемээ гаргахдаа шууд арилжааны банкуу­даас иргэдэд хүргэх схем гаргаж байгаа. Зургаан хувийн хүүтэй зээлийг банкууд олгох боломжтой гэж үзээд байгаа.

-Зээлийн зөрүү нь жилдээ есөн хувийн хүүгээр хэмжигдэнэ. Энэ их зөрүүг улс татвар төлөгчдийн хөрөнгөөр нөхөх юм уу. Жинхэнэ төр банк хоёрын хамтарсан дээрэм болж хувирах нь байна шүү дээ?
-Төр иргэдээ орон сууцжуулахын тулд өнгөрсөн хугацаанд хэд хэдэн удаагийн бондыг гаргаж ОССК болон банкуудаар дамжуулж тодорхой хө­рөн­­гө мөнгө төсөвтөө суулгаж ирсэн. Бодлогоо хэрэгжүүлэх үүднээс тат­вар төлөгчийн мөнгийг тодорхой чиг­лэлээр захиран зарцуулж ирсэн гэсэн үг. Энэ нь төрийн үүрэг. Харин одоо тэр бодлогоо тодотгох, төгөлдөржүүлэх үйл явцыг хийж байна гэж ойлгож болно. Энэхүү шинэ бүтэц схемийг нь Засгийн газ­рын хуралдаанаар оруулаад батлах ёстой. Тогтолцоог бүрдүүлэхийн тулд Монголын ипотекийн корпораци нь хоёр дахь зах зээл дээрээс хувийн хөрөнгө оруулагчдын мөнгийг та­тах тогтолцоог бүрдүүлэхгүй бол саяны ярьдаг татаасын систем одоо ч үйл­чилж байгаа, цаашид ч үйлч­лэх болно. Тэгэхлээр энэ салбарт эрэлтийг нь дэмжих бод­лого хэрэгжүүлэх нь чухал. Эрэлтийг дэмжихийн тулд мөнгөний нийлүүлэлтийн бөглөөсийг арилгах ажиллагааг хийж байна. Саяхан Мон­голын хөрөнгийн биржийн менеж­ментийг шийдвэрлэлээ. Хөрөн­гийн бирж нээлттэй, ил тодоор ажиллаад ирэхээр том хөрөнгө оруулалтын сангууд орж ирнэ. Үүний хажуугаар Эрүүл мэндийн даатгал, Нийгмийн даатгалын шинэчлэлээ хийгээд, даат­галын компаниудад хөрөнгө оруулалт хийх боломж олговол дотоод эх үүсвэрээсээ урт хугацаатай, найдвартай хөрөнгө оруулалтыг татаж, барилгын салбар руу оруулж ирэх бололцоотой. Өөрөөр хэлбэл, одоогийн тогтолцоо бол арилжааны банкууд дээр байршиж байгаа мөнгийг Засаг бондоор татаж ОССК-д байршуулаад, ОССК нь буцаа­­гаад банкинд байршуулж бай­сан тогтолцоо. Одоо ямар тогтол­цоог гаргах гээд байна вэ гэхээр арилжааны банкин дээр байгаа мөнгийг Засаг аваад буцаагаад нөх­цөл­тэйгээр бан­кинд өгөх асуудал. Нэг зүйлийг би энд онцолж хэлмээр байна. Төрийн зүгээс хамгийн гол нь иргэдээ ажилтай хөдөлмөртэй болгосноор орлоготой болгох, түүнийг нь нэмэгдүүлснээр иргэд урт хугацааны зээл авч, тохилог байр сууцтай болох бололцоог бүрдүүлэх гээд байна шүү дээ.

-Тэгвэл ОССК юу хийх юм?
-ОССК зөвхөн зохицуулалт хийх тухай ярьж байна. Өөрөөр хэлбэл, хяналт тавина. Дэд бүтэц тавигдах ёстой, тодорхой бүсүүдэд шинэ хорооллууд төлөвлөх ёстой. Татаасыг зөв зохистой зохицуулж, эзэнд нь хүргэх ёстой. Засаг өөрөө барилга байшин барьдаг газар болох ёсгүй. ОССК гэдэг чинь орон нутаг болон Засгийн газрын оролцоотой нэг л ХХК шүү дээ, хэрэг дээрээ. Бүр тодруулаад хэлбэл 51 хувь нь Улаанбаатар хотын, 24.5 хувийг нь тус бүр Сангийн яам, Зам тээвэр, барилга хот байгуулалтын яам эзэмшдэг юм. “40 мянган айл орон сууц” хөтөлбөрийг өмнө нь баталж, үүнийг хэрэгжүүлэх зорилгоор энэ ком­панийг үүсгэн байгуулсан. Тодорхой нөхцөл байдлаас үүдэн энэ ажлын явц удаашралтай яваа. Үүнийг л эрчимжүүлэх, бүр цаашлаад 100 мянган  айлыг сууцтай болгох тогтол­цоог бүрдүүлэх шаардлагатай байна. Тэгэхдээ бүх зардлыг төсөв буюу татвар төлөгчийн мөнгөөр шийдэж барахгүй. Тэгэхлээр зах зээлийн меха­низмаар хэрхэн шийдэх вэ гэдэг дээр бид ажиллаж байна.

-ОССК нь нэг жилийн хуга­цаанд 3.600 өрхийг  орон сууцтай болгосон. Харин арилжааны бан­кууд арав гаруй жилийн турш орон сууцны зээлийг олгоход 2000 хүрэхгүй иргэн хамрагдсан байдаг?
-Би түрүүн хэлсэн одоо зээлтэй байгаа нь 25 мянга. Нийт авсан тоо­гоор бол 30 мянга гарсан. Монгол­банкнынхаас очиж, мэдээлэл аваарай. Яг өнөөдөр банкны салбарт зээл бий болгоод барилгуудыг санхүүжүүлээд хэдэн мянган айлыг орон сууцтай болгосон юм бэ гэдгийг асуугаарай. 

-Хөгжлийн банк байхад, яагаад заавал арилжааны банкуудаар орон сууцны зээлийг дамжуулах гээд байгаа юм бэ. Том, том төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхийн тулд Хөгжлийн банкны тухай хуу­лийг УИХ намрын чуулганаараа баталсан шүү дээ?
-Хөгжлийн банк бонд гаргаж, арилжааны банкууд авахгүй юм бол санхүүжилтийг босгохгүй.  Хөгж­лийн банк бонд гаргалаа гэхэд хэн худалдаж авах юм, эх үүсвэрийг нь хэн өгөх юм, арилжааны банкууд өгнө. Арилжааны банкуудаас орж ирсэн эх үүсвэрийг Хөгжлийн банк моргейжийг авах зах зээлдээ хүргэх бүтцүүдээр дамжуулж байршуулна. Энэ бүтцэд ОССК оролцох, Монголын ипотекийн корпораци бас  орох, тэр нь дамжаад арилжааны банкин дээр очих, ийм шинэ бүтцийг л хэлж байгаа юм. Тэр нь өөрөө зах зээлийнхээ жамаар хуулийн дагуу тогтвортой, цаашаа өргөжөөд бүх иргэдийг  зээлээр хангаж байр сууцтай болгох тогтвортой бүтэц юм. Хэрэв өнөөдөр бид энэ жишгээсээ ухарвал ерөнхийдөө гацаанд орох эрсдэлтэй. Нэг удаа бид байшин санхүүжүүллээ, татвар төлөгчийн мөнгө эргээд дараагийн хүмүүст очиж байх ёстой. Гэтэл одоо хаана явж байгаа юм бэ, 3.600 хүн сууцтай болсон гэхэд. Тэгэхээр зөвхөн 3.600 хүнийг сууцтай болгох гэж бонд гаргасан болж таарч байгаа байхгүй юу.

-Урт хугацаат зээлд хамрагдсан иргэдийн хувьд сар тутамд зээлээ төлж байгаа шүү дээ?  
-Бүтэн эргүүлэхийн тулд 20 жил хүлээх юм уу.

-Хүн хүнээс зээл нь ороод ирэхээр овоо л хөрөнгө хуримтлагдана шүү дээ. Малайз, Сингапур зэрэг орнууд тийм л замаар иргэдээ орон сууцжуулсан гэдэг…?
-Одоо бол гурав хүрэхгүй тэр­бум төгрөг л эргэж төлөгдсөн гэсэн мэдээлэл байгаа, 3600 өрхийг орон сууцжуулснаар. Тэр нь эргээд төсөв рүүгээ орчихдог. Тийм учраас энэ хөтөлбөрийг нэг удаагийн арга хэмжээ биш, урт удаан хугацаанд өргөжөөд, өөрөө өөрийгөө аваад явах тогтолцоо болох ёстой гэдэг дээр шийдлийг гаргахын тулд  Монгол Улсын Шадар сайдаар ахлуулсан ажлын хэсэг ажиллаж байна.

Зөв шийдлийг гаргаснаар 100 тэр­бум төгрөгийн бонд гаргалаа гэхэд, жилдээ гурав эргэлдүүлчихвэл маш их үр дүн өгнө. 20 жилийн эргэлттэй байж болохгүй. Тэгвэл бид чинь байр сууцанд энэ насандаа орох боломжгүй болно. Цогцоор нь авч үзвэл арилжааны банкууд, Монголын хөрөнгийн бирж, Сан­хүү­гийн зохицуулах хороо, Мон­гол­­банк,  Сангийн яам, энэ бүх мөн­гөний эргэлтийг удирдаж байгаа бай­гуул­лагыг татаж оруулаад, хоо­ронд нь зохицуулаад хөрөнгийн зах зээл дээрээс мөнгө “босгоод” байвал тав, аравхан жилийн дотор л нийслэлийн агаарын бохирдол, ард иргэдээ  байраар хангах асууд­­лыг шийдчихнэ. Тэр явцад мөн эр­чим хүч, дулаан, замын асуудлыг шийдвэрлэнэ. Тэр бүгдэд санхүүжилт хэрэгтэй. Тийм учраас санхүүжилтийн мехнизмаа зөв гаргаж ирэх гээд л үзээд байна даа. Дэд бүтцийн асуудлыг харин төр хариуцах нь зөв.

-Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх хүрээнд олгож байгаа зээлийг арилжааны банкуудаар дам­жуулдаг. Банкны шалгуур өн­дөр байдгаас бага, дунд орлоготой иргэд хамрагдаж чаддаггүй. Орон сууц­ны урт хугацаат зээ­лийг арил­жааны банкуудаар дам­жуул­ахаар “Байшинтай газар барь­цаандаа тавь” гээд шаардвал яах юм бэ, миний хувьд жишээ нь аль нь ч алга?
-Зохих шаардлагууд тавигдах л болно. Нэгдүгээрт, тухайн иргэн орлоготой байх ёстой. Энэ нь иргэн хүн ажилтай,  хөдөлмөртэй байна гэсэн үг. Нөгөө талдаа оролцох санхүүгийн байгууллагадаа шалгуур тавина. Тухайлбал, гэр хороололд газраа суллаж өгч байгаа хүнийг орон сууцтай болгох ёстой. Үүний тулд газрыг нь эргэлтэд оруулах асуудлыг зохицуулах байдлаар ший­дэл хэрэгтэй. Барилгын компаниуд хамрагдах хүсэл­тэй бол зах зээл дээр метр квадрат нь үнийн тодорхой түвшинд байх орон сууц барих ёстой ч гэж шалгуур гаргах нь чухал. Түүнийг нь худалдаж авах иргэнд зээл олгож, байж хөтөлбөр хэрэгжинэ.  Мөн хөтөлбөрт оролцож байгаа санхүүгийн байгууллагууд нь шалгуур хангасан зээлдэгчдээ зургаан хувийн хүүтэй зээл олгоно гэсэн нөхцөл тавина. Тийм л механизм үйлчилж байж, 3000, 5000 биш, 100, 300 мянган айлыг орон сууцаар хангах зорилго биелнэ.