Өмнөговь аймгийн төвийн арил­­­жааны хэдэн банкны үү­дэнд сар бүр олгох 21 мянган тө­грөгийн хувь хиш­гээ хүртэж, амь амьдралаа залгуулах нутгийн ир­гэд урт дараалал үүсгэж байна. Яг энэ үеэр аймгийн Засаг даргын Тамгын газарт Тавантолгойн нүүрс тээвэрлэгч аж ахуйн нэг­жийн удирдлагууд хуралдаж, хэдэн тэр­бумаар хэмжигдэх үйл ажиллагааны хөрөнгө оруулалтыг зам тавих нэрийд­лээр зогсоох шалтгаан хайж байна гэх мэтээр арга сүвэгчилэн гомдоллоно. Эцэст нь орон нутгийн удирдлагууд нэгэнт тэднийг буулгаж авсан болохоор ирэх наймдугаар сарыг дуртай дургүй хүлээхээр болж зөвшөөрлөө. Өмнөговь аймгийн Засаг дар­гын Тамгын газрын Төрийн за­хиргаа, удирдлагын хэлт­сийн дарга Бат-Эрдэнээс дээрх байдлын талаар тодруулахад “Таван­толгойн уурхайн амнаас тээвэрлэлтээр гардаг амуудыг энэ сарын 20-ноос хааж, лацадлаа. Аймгийн Мэргэжлийн хяналт, Бай­галь орчин, аялал жуулчлалын хэлтэс, Засаг даргын Тамгын газраас томилогдсон ажлын хэсэг тухайн газруудад байнгын эргүүл гаргаж ажиллаж байгаа. Хэрэвзээ гаргасан шийдвэрийг зөрчсөн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг зогсоох хэмжээний арга хэмжээ авна гэдгээ хуралдааны үеэр анхааруулсан. Харин Гашуун сухай­тын хилээс 10 километрийн наана Цагаан хадны нүүрс буулгах талбайд хуримтлагдсан нүүрсийг л цааш нь зөөхийг зөвшөөрч байгаа. Энд 350 машинаар нэг сар зөөх хэмжээний нүүрс хуримтлагдсан байгаа юм билээ. Одоогоор хөрс хуулалтын ажил үргэлжилж байна. Цаашид бид гаргасан шийдвэрээ хэрэгжүүлтэл ямар ч зөвшөөрөл олгохгүй” гэдгийг онцолж байв. Өдөр болгон тоос шороонд дарлуулсан Галбын говь хориг тавьс­наар найман сар хүртэл нам тайван, нуруугаа амраах нь. Түүнээс цааш хэрхэхийг тухайн үеийн байдал л харуулах биз.

Тавантолгойгоос Гашуун сухайтын боомт хүртэлх 250 га­руй километрийн газар нутагт хүн болоод байгаль ямаршуухан болоод байгаа талаар зураглаж үзүүлэхийг зорилоо. Сүүлийн зургаан жилд 78 аж ахуйн нэг­жийн 4000 гаруй хүнд даацын автомашин Баян-Овоо, Ханбогд, Цогтцэций сумдын нутгийг аалз­ны шүлс адил сүлжилдсэн олон салаа замаар өдөр шөнөгүй тоос татуулан давхина. Энэхүү тоос шороо газрын хөрсийг гүн өвчлүүлжээ. Өдөрт тогтмол 300 гаруй машины дугуйг хөрс шороо тэсэхээ байхдаа цөмөрч, түүнээс болж осол аваар гарах нь их болжээ. Ханбогд сумын нутгаар дайран өнгөрөх өнөөх замын хажууханд байх гүний худгаас хүмүүс уух усаа авч, хэрэглээгээ хангадаг. Тэд бүгдээрээ өглөөнөөс оройг хүртэл байнгын маск зүүж, малгай өмсөөстэй. 20 литрийн саваар ус авах хооронд л усанд нь “замын нэмэгдэл” тоос тоосонцор өнгөгүй усыг сааралтуулж дөнгөнө. Яг ийм усыг сүүлийн гурван жилд ууж байгаа гэдгээ нутгийн иргэд нуусангүй. Уухгүй гээд яах билээ, хатаж үхэлтэй нь биш. Зам дагасан жолооч нарт үйлчилдэг гэр гуанзаас өөр тэнд торойж харагдах хүн амьтан алга.Зам дагасан өтгөн тоос манан, дуу чимээнээс дайжсан иргэд мал ахуйтайгаа Дорноговь, Дундговийн чиглэлд нүүдэллэсээр байгаа гэнэ. Баян-Овоо сумын нэгэн малч­ны нядалсан малын дотор эрхтэн цоохортож, ходоод нь элсээр дүүрсэн гэх яриа амнаас ам дамжин яригдах юм билээ. Ийм байхад амьдрахын тулд дайжихаас өөр яалтай вэ. 2000 оноос өмнө энэ нутагт 20 гаруй айл, хөршөөрөө өвөлждөг байсан чулуун өвөл­жөөнүүд өдгөө хадан цуу­райнаас өөр чимээ аниргүй дүнхийнэ. Хүн, амьтны бараа харагдахгүй, гамшигт өртсөн байгаль ганцаар уйлан хоцрох шиг. Коксжсон чанартай нүүрсээ өмнөд хөрш рүү хүнд даацын машинаар тээвэрлэж орчноо улаан зулга болгож, хүн амьтнаа дайжуулснаас гадна чанаргүй нүүрсээр уул овоо босгочихсон байх юм. Түүнээс нь өдөржин утаа уугина. Ил гарч, наранд халснаар шатаж байгаа нь тэр.

Нийслэлийн гэр хороолол, цахилгаан станцуудын хэрэг­лэдэг нүүрс тэнд хог болж байгаа аж. Өөрөөр хэлбэл, хятадууд манай Тавантолгойн өрмийг нь аваад, хусмыг нь голж байгаатай адил орхиж. Түүнээс цааш Гашуунсухайтын хилийн боомтоос 10 километрийн зайд Цагаан хад хэмээх га­зарт нүүрс ачиж, буулгах талбайг хятадын нэгэн тосгон, суурин гэж андуурмаар. Хаа сайгүй хятад хаягтай гэр, байшингууд. Хятад эзэнтэй компанийн жолоочид халуун, хүйтэн ус, тог цахилгаан нь шийдэгдсэн байранд тухалж байхад, монгол жолооч нар лааны гэрэлд урц майхан, хэдэн эсгий гэрт литр усаа 30 төгрөгөөр худалдаж авч байх юм. Нөгөө талаар хятад жолооч нар манай улсын хилээс дотогш 200 километрт зорчих эрхтэй байдаг бол монгол жолооч өмнөд хөршийн хилийг 10 км-ээс цааш давах эрхгүй байдаг гэнэ. Түүнээс болоод монгол жолооч нар нэг удаагийн рейсийг 1000 юань, хятад жолооч нар 3500 юаниар тээвэрлэдэг үнэ ханш энд тогтжээ. Мөн энэ талбайд хоол хийж амь, амьжиргаагаа залгуулдаг хэдэн өрх айл байнгын айдас, түгшүүр дунд хоног төөрүүлнэ. Учир нь, 100-170 саяар газрыг чинь худалдаад авсан, нүү гэж хятад нөхөр хөөсөн тохиолдол нэг биш удаа давтагдаж байж. Тйимээс нэг л өглөө нутагтаа байж, харийнханд хөөгдөх вий гэсэн айдаст автан сууж буй аж. Энэ нутгийн дүр зураг элдэв хачиргүй ийм л байна.

Баялагтай байсны хатуу­хан “шийтгэл” ч гэмээр. Тоосжилтоос үүдсэн амьс­галын замын өвчнөөр энэ нутгийнхнын олонх нь өв­чил­сөн тоон судалгаа бий. Үнэндээ Монгол улсад дээд тал нь 44 тоннын даацтай машин явах стандарт л байдаг. Өнөөдөр түүнээс 2,5 дахин давсан 100 тоннын даацтай машинаар нүүрс тээвэрлэж байгаагаас  байгаль орчин сүйр­сэн гэх мэтээр байгаль орчин, мэргэжлийн хяналтын холбогдох мэргэжилтнүүд ам уралдан ярьцгааж байх юм. Өнгөрсөн борооны хойноос цув нөмрөхтэй адил бурууг бусдаас хайж байхаар хүнд даацын тээвэр хийх зориулалт бүхий замын стандартаа эрт­нээс боловсруулаад, дээрх аж ахуйн нэгжүүдээсээ шаардаад сууж байсан бол өнөөдөр ийм байдал үүсэхгүй л байхсан. Стандарт нь байхгүй юм чинь яаж ч тонгочсон тэдний л дур шүү дээ. Тавантолгойгоос Гашуун сухайт хүртэл “Энер­жи ресурс” засмал зам барьж байгаа гэх. Энэ зам ашиглалтанд орсон ч Тавантолгойгоос жилд гарч байгаа 10 сая тонн нүүрс тээвэрлэхэд тэсч үлдэх үү гэдэг эргэлзээтэй талаар зарим мэргэжилтэн хэлж байна. Тэгээд ч ирэх жилүүдээс том Тавантолгой ашиглалтанд ороход бас л замын асуудал үүснэ. Түүнээс урьдчилан сэргийлэхгүй бол гал юүлж, гал гарна хэмээн зурхайчид айлдсаныг сануулах юун.