Одоогоос яг нэг жилийн өм­нө Казахстан улс НҮБ-ын хүний эрхийн асуудал эрхэлсэн зөвлөлийн гишүүн болохыг хүсч байсан. Зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд багтах Астана хотын байр суу­рийг НҮБ-ын хүний эрхийн асуудал эрхэлсэн комиссар На­ванет Пиллай тухайн үед түр хойшлуулсан. Шалтгаан нь тодорхой бус ч “Арай болоогүй” гэсэн үндэслэл байсан гэдгийг хэвлэлийнхэн нуусангүй. Хүний эрхийг хамгаалах, хүн, иргэн ямар эрх эдэлж байгаагаас анх­ны шалгуур эхэлсэн ч тэд бүдэр­сэн бололтой.

Харин өнгөрсөн долоо хоногийн сүүлээр тус улсын шорон­гуудад хуягууд нь хоригдлуудтай ёс бус харьцдаг, тамлан зовоо­дог талаар ОХУ-ын хэвлэлүүд онцолж эхэлсэн. Тодруулбал, олон улсын хүний эрхийг хамгаалах байгууллагын нэг “Amnesty International” Казахстаны шоронгийн үйл ажиллагааг шүүмжилсэн. Ул­маар хууль хяналтынхныг энэ тал дээр зохих ёстой арга хэм­жээг авч, хоригдлуудын эрхийг хамгаалахыг уриалсан аж.

“Риа Новости” агентлагийн мэдээлж буйгаар тус улсад хүний эрхийг голчлон байцаалтын үеэр зөрчдөг гэдгийг тодотгожээ. Хүний эрхийг хамгаалах дээрх байгууллагын цахим хуудаснаа “Бүх зүйл яг л хуучин хэвээрээ. Кузахстан улс дахь шат дараалсан тамлалт болон бусад хүчэр­хий­лэх хэлбэрүүд” гэсэн гарчигтай томоохон асуудал хөндсөн нийтлэл ийнхүү шуугиан тариад байна.

Дээрх нийтлэл гарсан даруй тус улсыг НҮБ-ын хүний эрхийн асуудал эрхэлсэн зөвлөлийн гишүүн болгох асуудлыг 10 жилээр хойшлуулах талаар ярьж эхэл­сэн аж. Энэ байдал ч тус улсын нэр хүндийг унагаж эхэл­сэн гэдгийг ажиглагчид онцол­сон. Дээрх нийтлэл бодит жишээнээс сэдэвлэсэн гэдгийг зохиогч нь талуудад анхааруулсан бай­на.
Одоогоос хоёр жилийн өмнө Жа­наозен хотод болсон олон нийтийн үймээний үеэр томоо­хон баривчилгаа болжээ. Мэдээж нийгэмд эмх замбраагүй бай­дал үүсгэсэн, ард олны сэтгэл зүйд сөрөгөөр нөлөөлсөн гэх мэт олон үндэслэлээр жагсагчид хүчнийхэнд баривчлагдсан бай­на. Тэдгээрээс 15 нь шоронгийн болон хүчнийхэний гарт байцаал­тын үед амиа алдсан харамсалтай хэрэг гарсан. Энэ байдлыг хохирог­чийн өмгөөлөгч олон улсын хүний эрхийг хамгаалах “Amnesty International”-д мэдэгдэж ийнхүү дэлхий нийтийн анхаарлыг татаад буй.

Энэ бүхнийг зүгээр хараад сууж байгаа тус улсын Засгийн газар, эрх баригчдыг дээрх бай­гууллага буруутгаж, шүүмж-лэх болов. Хууль хяналтын байдал нь ийм байхад НҮБ-ын хүний эр­хийн асуудал эрхэлсэн зөвлөл хэрхэн гишүүнээр элсүү-лэх билээ. Хамгийн хачирхалтай нь Жанаозенд болсон үймээний үеэр иргэд рүү гал нээхийг зөв­шөөр­сөн дээд албан тушаалтнууд ямар ч ялгүй үлдсэн нь өнөөд­рийн ийм байдлыг үүсгэсэн гэхэд хилсдэхгүй.

Ер нь тус улсын шоронгийн байдал хуучин ЗХУ-ын үеийн шороноос ялгараад байх зүйлгүй. Он удаан жил хоригдож бай­гаа олон хоригдолтой, ялтнуудыг ялыг нь эдлүүлэх орчин тааруу, харгалзагчид нь ч хууль бус олон үйл ажиллагаа явуулдаг гэлтэй мэр сэр гомдол ирдэг талаар “BBC” агентлагийн судлаачид мэдээлсэн удаа бий. Гол асуудал харгалзагчид байгаа юм биш. Тус улсын хууль хяналтын бай­гууллага, хуулийн тогтолцоог өөрчлөх цаг ирсэн гэдгийг бусад орны хүний эрхийг байгууллага, хуулийн салбарынхан үздэг.

Шоронгийн дарга нарын талаар ч бас бус гомдлууд байдаг тухай зарим эх сурвалж мэдээлдэг. Хамгийн сүүлд гэхэд тус улын Караган мужийн нэгэн оршин суугч шоронд ял эдэлж байсан найздаа хар тамхи дамжуулах гэж байгаад баригдсан хэрэг гарсан. Найздаа хар тамхи илгээх арга нь тун хачирхалтай. Хар тамхиа усанд уусган улмаар дотуур өмдөнд шингээн хатаагаад илгээх гэж байжээ. Үүнийг шорон­гийн нохой илрүүлсэн аж. Энэ бол зүгээр энгийн арга гэдгийг харгалзагчид онцолж байсан аж. Мөн шүдний оо, самны бариул гээд л олон арга замаар хар тамхи шоронд одоо ч гэсэн нэвтэрдэг талаар зарим эх сурвалж хууль хяналтынханд хэлсэн боловч эр­гээд өөрсдөө асуудалд “унадаг” гэдгийг сайн ойлгожээ.

Шоронгийн дарга нар ч хууль хяналтынхныг төдийлөн буруутгаад байдаггүй, чимээгүйхэн өн­гөрүүдэг аж. Хоёр жилд нэг удаа шоронгийн засва­рын ажил хий­вэл хийнэ. Ерөнхийдөө хоригдлуу­даар хар бор ажилд дайчилдаг. Гэхдээ энэ байдал дэлхийн цөөхөн шоронд ажиглагддаг. Ялаа эдэлж байгаа хойно хүний эрх гэсэн ойлголт тэдэнд хамаагүй гэж үздэг ч шоронгийн дарга нар байдаг гэдгийг олон улсын хүний эрхийг хамгаалах “Amnesty International” байгууллага үздэг байна.

Ямартай ч зөвхөн шорон гэлтгүй зарим нэг хууль хяналтын байгууллага, хүчний байгууллагад хүний эрхийг үе, үе зөрчдөг гэдгийг эх сурвалжууд баталжээ.