Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-аар хэлэлцэж эхлээд байна. Төсөлтэй холбогдуулж, Хөдөлмөр,  халамжийн үйлчилгээний газрын дарга Д.Баярсайханаас дараах тодруулгыг хийлээ.

-Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэм­­­­жих тухай хуулийн шинэ­чил­сэн найруулга одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж бай­гаа хуу­лиас юугаараа давуу юм бэ?

-Одоо мөрдөж буй Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хууль нь 2001 онд батлагдсан, өөрчлөлт оруулаагүй, 10 жил болсон байгаа юм. Энэ хугацаанд нийгэм, эдийн засагт асар их өөрчлөлт орсон. Цаг үетэйгээ нийцүүлэхийн тулд шинэчилсэн хуулиар үйлчлэх хү­рээг нь өргөжүүлэхээр тусгалаа. Жишээ татвал одоогийн хуулиар 12 нэр төрлийн арга хэмжээг зохицуулдаг. Түүнд хугацаа,  хэм­жээг  тоогоор нь хатуу тог­тоо­чихсон учраас түүнээс хальж болдоггүй. Тийм учраас шинэчилсэн найруулгад хатуу хууль­чилсан заалтууд оруулснаас гадна хөтөлбөрт суурилсан, зарч­муудыг тусгаж өгсөн.  

-Энэ нь яг юу гэсэн үг вэ, хөтөлбөрт суурилсан зарч­мууд гэдэг нь?

-Хөтөлбөрт суурилсан гэж юуг хэлээд байна вэ гэхээр тухайн жилдээ орон нутгийн онцлогийг тусгасан хөтөлбөрүүдийг гаргаад, түүнийгээ санхүүжүүлэх зарчмаар явна. Өөрөөр хэлбэл, өмнөх хууль шигээ  хуулийн зүйл заалт яриад, ингэж ч болохгүй тэгж ч болохгүй гээд суугаад байх биш, дээрх зохицуулалтын хүрээнд аж­лууд хийгээд явах бололцоог нээж өгч буй юм. Ер нь дэлхийн олон оронд Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хууль нь уян хатан, цаг үетэйгээ зохицсон, их өөрчлөлтүүдийг тусгасан уян хатан чанартай байдаг. Тэр жишгийг авч,  Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих ту­хай хуулийг шинэчилсэн найруул­гад орууллаа.

Хоёрдугаарт, шинэ бүлэг заалт, нэр томъёо оруулсан. Чуулганы нэгдсэн хуралдааны үеэр гишүүд “Малчин” гэдэг тодорхойлолт бол­но,  болохгүй” гээд л ярьж бай­на. “Ажил олоход бэрхшээлтэй иргэдийн хөтөлбөр” гээд ярьж байна. Мөн 35, 45-аас дээш нас­ны хүмүүсийг ажилд авахгүй, хаана ч очсон гологдоод байна. Хорихоос суллагдсан хүмүүсийг нийгэм хүлээж авахгүй, тоохгүй байна. Цэргээс халагдсан,  нас биед хүрээд асрамжаас гарсан иргэ­дэд  хөдөлмөр эрхлэх боломж алга байна. Ийм иргэдийг яах вэ,  төр ямар бодлого хэрэгжүүлэх юм бэ гээд асуугаад,  шийдлээ хүлээгээд байна л даа. Тийм уч­раас “Ажил олоход бэрхшээлтэй иргэдийн хөтөлбөр” гэдэг нь нийгмийн зорилтот бүлэг  рүү чиг­лэсэн, хөтөлбөр байх юм. Жи­рийн ажилгүй иргэнээс арай өөр хэлбэрээр тусгасан, ийм л уян хатан байх чанар. Мөн нийгэм­шүүлэх, давтан сургах, өөрөө өөртөө ажлын байр бий болгоход нь төрөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх зүйл заалтыг нэмлээ. Одоо­гийн мөрдөж байгаа хуульд тийм нарийн зохицуулсан зүйл заалт байдаггүй.

-Хөдөлмөр эрхэлтийг дэм­жих сангаас ядуу иргэ­дийг хөдөлмөр эрхлэхэд нь  дэмжлэг үзүүлэх зорил­гоор жижиг хэмжээний зээл олгодог гэж ярьдаг. Шинэ­чилсэн найруулгад энэ асууд­лыг хэрхэн зохицуулсан бэ?

-Жижиг зээлийн хугацааг ур­тас­гаж, хүүг багасгаж, хэмжээг нэмэг­дүүлсэн. Жижиг зээлд хам­­рагд­даг иргэдийн хувьд барьцаа хөрөнгөгүй ядуу хүмүүс байдаг, өнөө, маргаашаа яах вэ гэсэн. Тийм учраас өрхийн үйлд­вэр­лэлийн чиглэлээр ажилгүй иргэдэд зориулсан барьцаагүй зээл олгох, барьцаа болон эрсдлийн сан байгуу­лах гэсэн нэн шаардлагатай байгаа өөрчлөлтүүдийг тусгаж өгсөн. 

-Жижиг зээлийн дээд хэм­жээг хэдээр хязгаарласан бэ?

-Зээлийн дээд хэмжээ одоогийн хуулиар 10 сая, шинэчилсэн най­руул­гаар 20 сая гэж тогтоосон.

-Хэлэлцүүлгийн шатанд УИХ-ын гишүүд “Халамжаас, хөдөлмөр эрх­лэл­тийг салгах ёстой” гэж нэлээд ярьсан. Энэ хүрээнд бас нэг бүтцийн байгууллага бий болгох тухай хөндөөд байна уу даа? 

-Хуулиар бүтцийн тухай ярьдаггүй, харин салбарын асууд­лыг л зохицуулдаг. Түүнийг хольж,  хутгаж яриад байна, гишүүд.  Тод­руулж хэлбэл, байгууллагыг татан буулгах, хооронд нь нэгтгэх, шинээр байгуулах асуудлыг хэ­зээ шийддэг вэ гэхээр УИХ-ын сонгуулийн дараа шинэ Засгийн газар байгуулахад УИХ-аас төрийн байгууллагын тогтолцооны бүдүүвчийг баталдаг. Тэр тогтоо­лоор салах, нийлэх асуудлыг шийд­дэг. Тэгэхээр Хөдөлмөр, ха­лам­жийн газар хэвээр байна гэсэн үг.

-Чуулганаар энэ хуулийн төслийг хэлэлцэх шатанд УИХ-ын гишүүн Н.Ганбямба “Сум бүрт байдаг  Хөдөлмөр ха­ламж үйлчилгээний газ­рын ганц мэргэжилтнийг хасаад санал хураачихлаа шүү дээ” гэж анхааруулаад байсан. Яг юу болчихов?

-Хоёр адилхан заалт байс­ны нэгийг нь хасч санал хураа­сан. Тийм учраас сум бүрт байх Хөдөлмөр халамжийн үйлчил­гээний мэргэжилтнүүд  хэвээр бай­на гэж ойлгож болно.

-“Ажил хөдөлмөр эрхэлж бай­гаа хэсгээ дэмжих ёстой байтал, ажилгүй иргэдийг дэм­жих талд төр илүү ан­хаа­рал тавьж байна” гэж гишүүд төсөлд шүүмжлэлтэй хандсан. Таны хувийн байр суурь?

-Би бол ойлгохгүй байгаа. Аж­лаа хийгээд, цалингаа аваад явж байгаа хүнийг төр юугаар дэмжих ёстой юм бэ.  Бүх юм ойлгомжтой шүү дээ, тэдний хувьд. Ажил олгогчтойгоо Хөдөлмөрийн хуу­лийн­хаа хүрээнд хамтарсан гэрээ­гээр асуудлаа зохицуулна. Саяхан Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэм­жээг 30 хувиар нэмэгдүүллээ. “Ажил олгогчид хөдөлмөрчинд хэт бага цалин өгч байна” гэж  Монголын Үйлдвэрчний эвлэ­лүү­дийн холбооноос  удаа да­раа шаардаж байсан учраас ямар ч байсан цалингийн доод хэм­жээнд хязгаар тавьсан. Одоо бол Монголын Үйлдвэрчний эвлэлүү­дийн холбоо нь ажилчдын ажиллах нөхцлийг сайжруулах зэрэг асуу­далд л анхаарах ёстой шүү дээ. Бид яах вэ гэхээр ажилгүй иргэнээ, цаашид ажлын байраа алдах гэж байгаа хүмүүсийг хэрхэн хамгаа­лах юм, нийгэмшүүлэх зайлш­­гүй шаардлагатай,  төрөөс зайлшгүй анхаарах шаардлагатай нийгмийн бүлгийг энэхүү шинэ­чил­сэн хуу­лийн хүрээнд хэрхэн зохицуулах боломжтой вэ гэдгийг л хуульчлах гээд байна.  Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хууль бүх нийтэд зориулсан юм биш шүү дээ.

-Төсөлд анх 35-60 нас­ных­­ныг  ажилд авсан нөх­­­цөлд Ажил олгогчид хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тав дахин нэмэгдүүл­сэнтэй тэнцэх хэмжээний урамшуулал олгоно гэж байс­ныг гишүүд 12 дахин болгож, өөрчиллөө. Жинхэнэ уянгын халилтай заалт болгочих шиг?

-Одоо яах вэ дээ, УИХ-ын гишүү­дийн гаргасан санал шүү дээ.

-Заавал тэгэх шаардлага байгаа гэж үү?

-УИХ-ын гишүүдийн өмнөөс хэлж чадахгүй. Гэхдээ энэ асуудал­тай холбоотойгоор хэлэхэд чиний хэлсэн шиг уян­гын халилтай заал­тууд нэлээд бий.  Гишүүд санал гаргаад, тэр нь дэмжлэг хүлээгээд явж байна. “Эцсийн хэлэлцүүлгээс өмнө төс­лийн ус, шүүсийг сайн шах” гэж үүрэг өгч байна. Тэр үед ярих зүйлүүд бий. Ганц зүйлийг хэлэхэд одоогийн хуулиар жилдээ 20 ор­чим тэрбум төгрөгийг хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хүрээнд зарцуул­даг бол одоогийн УИХ дээр ярьж байгаа төслийн хэмжээгээр хууль батлах тохиолдолд жилд шаардагдах хөрөнгийн хэмжээ хамгийн багаар тооцоход 55.6 тэрбум төгрөг болно. Өөрөөр хэл­бэл, өмнөхөөсөө гурав дахин тэлсэн хуулийн төсөл явж байна  гэж ойлгож болохоор байгаа.