Aясын салхи нь сэр сэр үлээнэ. Хотын гудамжаар хөлхөх олон цаанаа л нэг уужуу, тайван харагдах нь аргагүй л хавар цагийн өнгө. Газраар нэвсийн байсан цас шар ус болон хайлмагтах нь өрөвдөлтэй мэт боловч өвс болон ургана аа гэдгээ мэдэн бардамнаад ч байх шиг. Нүцгэн моддын хүйтэн биенээс амьд ахуйн шинж үл мэдэгхэн тодроод урин цагийг дуудсан болжморын жиргээнд бяцхан ч гэсэн сэргэлт авсан бололтой. Сүр нэмдэг байсан хэсэгхэн цасаа үгүйлэх ч үгүй салхины ая­саар хоосон мөчрөө хаа нэг ганхуулан аяны шувуудыг хурдлан ирээрэй хэмээн даллана. Хот айлын гадаа хурга ишиг майлалдан, хоточ банхар залхуутай нь аргагүй толгойгоо өргөн чимээ чагнаад, эргээд л нарны дулааныг биедээн шингээж, өвлийн жаврыг гадагшлуулъя гэсэн шиг нам хэвтэнэ. Өвөлжин хотын утаа, ханиад томуунаас сэргийлж гэрт хоригдсон багачууд гадагш гарсан ч дулаан хувцастаа түүртэнэ. Тэг­сэн хэрнээ эгээтэй л далавч ургачихсан мэт хөөрөн баясч гүйлдэнэ. Гэсэн ч газрын гүнээ орших хөлдүү жавар үе үе босч ирээд салхины аясаар мөнөөх багачуудын хацрыг час хийтэл хайравч, нарны элч, ирж яваа цагт дийлдэн цаанаа л нэг аятай бүлээн болж саармагжина.

Ирж яваа цагийн өнгө цаанаа л нэг нөөлөг­тэй. Сэтгэлд түмэн бодол эргэлдэж, алсын уул­­с­ын цэнхэр униар холын холд морд оо гэж дуудаад, хийх ажил, уулзах хүмүүсийн тоо нэмэг­дээд байх шиг санагдана. Аргагүй л хавар цаг болохоор гэрт тогтож сууж, чадахаа больж, хүүхэд залуус хашаа байшингийн буланд, цэцэр­лэг, саравчинд цуглан элдэвийг хуучилж зог­сох нь өвлийн улирал буцсан ч жавар нь зууралдан байгаа энэ цагт хөгшдийн сэтгэл “Өв­чинд ороогдох вий” гэсэн бодол төрүүлэн заг­нах, хэлэхийн хооронд үг урсгана. Түмэн зүйлийн хүмүүс холхисон их хотын нэгэн өдөр харан­хуйд эхэлж, харанхуйд дуусдаг байсан бол өглөөн нарнаар ажилдаа яарцгаах болж. Үдэш харихад нь бас л нартай, ажлын цаг урт болсон ч юм шиг.
Гал хөсгүй хөндий гэрт орсон ч цаанаа л нэг дулаан. Гал түлэх төдийд л “пүн” хийх нь түлээ түлшнээс эхлээд олон зүйлийг хавар дагуул­саар ирж яваа нь мэдрэгдэнэ.
Ажил хийгээд суухнаа залхуу хүрч, гадагшаа гар­маар бодогдоно. Дэмий сэлгүүцмээр ч юм шиг. Гэтэл хаа ч явсан дуусдаггүй атлаа шам­дуул­саар байдаг мөнөөх цаг хугацаа наран сар­ны ээлжлэлтээр дэлхий эргэх тоолонд дахин дахин амж хэмээн хүн бүхнийг яаруулан байх нь “Жилийн дөрвөн улирал солигдож, байгаль дэлхий мянгантай өөрчлөгдсөн ч надад хамаагүй. Миний эрхшээл дор та бүхэн мөнхөд оршино” гэх байгалийн зарлиг ч юм шиг.

Хавар цаг гэхээр л хайлах цас, мөсний урсах чимээ, усны шувуудын ганганаа, нялх ногооны үнэр. Тэнгэрт худалдаж, хуралдаж нэг л өдөр нүр хийтэл асгарах анхны бороо.  Нарлаж суугаа хөгшид. Инээж тоглон, дүрсгүйтэх хүүхдүүд­ийн хөөр баяр. Нялх төлийн дуу, нахианы нялуун атлаа анхилуун үнэр сэтгэлд бууна. Энэ бүхэн ээлж дараагаараа ирж яваа цагт шин­гэн хүний амьдралын нэгээхэн дурсамж, гуниг харуулсал, хайр, жаргал зовлон бүхнийг агуулж, одоо байгаа цагийн өөрчлөлт, шинэ агуул­га, үйл явдал, өрнөл бүгдийг найруулан дэг, журам, ёс жаягийн дагуу дэлгэн харуулна.

Хүмүүний төөрөг хэдийгээр алганы зураас­аар хэмжигдэх мэт санагдавч нэгэн жаран, зууны түүхийг өгүүлнэ. Тэрхүү жаран, зуунд энэхэн хаварт цагт ургаж байгаа, урсч буй бүхэн тухайн хүнтэй холбоотой бүхэн ирж яваа цагийн нэгэн түүхт багтаж, өөр өөрийн онц­­лог­­тойгоор диваажингийн туухайд жин нэмэн, тамын туухайд орж жингийн хэмжээг хэлбэлзүүлэн оршино.

Хамгийн түрүүнд хөх яргуй уулын бэл, хэцээр ургасан байгаа нь нэн гоёхон. Хөх уул­сын саарал тарваганууд эхнээсээ ичээнээсээ гарч, нялх мөндөлүүд цасан дээгүүр баацаганан гүйлдэж хорвоотой танилцах их аяны анхны алхамуудаа хийх нь цаанаа л хөөрхөн. Ээжийн­хөө мөөм, дулаахан үүрнээсээ илүүг үзээгүй эд­гээр нялх амьтдын хувьд хорвоо хатуу зөөлний дэнсээ бэлдэнэ. Хэрэвзээ буруу гишгэвэл хүн, амьтны хоол болох. Эсвэл өөрийн гэсэн үүртэй болж үр төлөө үлдээж, өнөр болох хоёрын нэгийг хэрхэн сонгохыг харсаар, ажсаар л…

Тэнгэр багандсан уулсыг даван тэртээгээс ирж яваа шувуудын сэтгэлд ижил олон сүр­гээрээ хөвөн зэгэст шагшуурганд өндгөө дарах нь халуухан үүр нь тодхон харагдаж, салхи бороо, аяны хүнд хүчирийн эсрэг тэмцсээр нисэн яваа нь хүмүүс бидний үр хүүхэд хамаатан, садан, үр хүүхдээ бараадаж, бие бие­нээ үгүйлэн байн байн уулзахын мөрөөсөл болон суудгаас нэг их ялгаагүй. Нутаг, нууц­хан сэтгэлийн үгүйлэл хоёрыг хамгийн түрүүнд хавар төрүүлдэг нь цаанаа л учиртай. Хавар хайрыг цэцэгс шиг дэлгэрүүлдэгтэйгээ адил хамгийн түрүүнд нутгийн тухай бодол төрүүлж, хаа холоос ч хамаагүй хүмүүнийг битгий хэл адгуусыг хүртэл дуудна. Хавар бас нэгэнтэй тохиосон зуурдхан учирлын дөрөөн дээр зурвас, гэрэл шиг гэрэлтээд л алга болсон нууц­хан учирлын гашуун шархыг сэдрээнэ. Учир нь хавар нутгийн тухай бодлыг, хайрын гэгээн зүүднүүдийг агуулан байдгаас л энэ үед хүмүүс нутгаа илүүтэй санаж, тэр л цагт хүмүүс нууц­хан учирал бүхний гэгээн мөчүүдийг үгүйлэн суудаг юм.
Өвөл хаврын эхлэл болохоор л үр төлөөн тээж, хавар нь төрүүлж, унтаж байсан цэцэгс хавар сэрж бие биенээ үргэлжлүүлэн оршино. Тэгэх­дээ хүмүүн заяаг хавар цагийн усаар зуурч, цэцэгсийн анхны соёлж шиг ургуулж, үргэл­ж­­лүүлэн үүлнээс орох бороо шиг асгаруулан зурдаг. Хавар цаг. Ирж яваа цаг. Энэ цагийн өнгөнд эвдэрхий балгас ч өнгөтэй болж хараг­дана. Энэ цагт инээд хөөр бялхан байж үзэгдэнэ.