-Хамтарсан Засгийн газрын гэрээний хэрэгжилтийг нэг ярих цаг болсон шиг байна. Та хамгийн сүүлд хэзээ гэрээгээ эргэж харсан бэ, Сонгуулийн системийн өөрчлөлт бараг явахаа болих шиг боллоо?

-Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сарын 19-нд манай намын ҮЗХ хуралдсан. Тэр үед хамтарсан Засгийн газрын гэрээг дүгнэе, барья гээд нам дээр ажлын хэсэг гарч ажилласан. Сонгуулийн хуулийн тухайд УИХ дээр ажлын хэсэг байгуулагдаад ажиллаж байгаа. Ардчилсан намын хувьд жижиг 76 руугаа ямар ч байсан эргэж орохгүй, холимог хувилбараар явах нь зөв гэдэг дээр санал нэгдчихсэн байгаа шүү дээ.

-Тэгээд үүн дээр нөгөө намаа хэр зэрэг шахаж байгаа юм бэ?

-Шахаад байгаа юм алга. Нөгөө нам маань бодлогоо тодорхойлоод гаргачих болов уу гэж харж байна. Тэгсний дараа ярилцаад цаашаа явуулна. Тавантолгой, Оюутолгойгоос илүү Сонгуулийн хуулийн нэг хэцүү юм нь аль нэг нам нь өөртөө ашигтай, ялах хувилбараа зүтгүүлээд байна уу гэж бие биеэ харддаг юм. Парламентын гаднах намууд ч бас “энэ хоёр нам хоорондоо ярьж байгаад өөрсөддөө ашигтай хувилбар хийх гээд байна уу” гэж харддаг, болгоомжилдог. Иймэрхүү болгоомжлол ард нь байгаа зүйл учраас бүгдээрээ сууж байгаад ярихаас өөр аргагүй. Тэгээд бүгдэд нь ашигтай хувилбар гэж байдаг ч юм уу. Бид бол бодлогоо тодорхойлчихсон. Ямар ч байсан жижиг 76 бол явахгүй.

-Тэгвэл том 26-гаар явж болно гэсэн үг үү?

-Холимог нь болохгүй гэвэл, хуулиа өөрчилж чадахгүй бол 2008 оныхоороо явахаас биш дээ. Дээр нь бид тогтолцооноосоо гадна, сонгууль ямар хувилбараар явахаас үл хамаараад сонгуулийг шударга явуулья гэдэг дээр анхаарал тавих ёстой. Тэгээгүйгээс л болж долдугаар сарын 1-ний эмгэнэлт явдал боллоо шүү дээ. Тэгээд үүнээс ангижрахын тулд энэ иргэний бүртгэл, хурууны хээ , тоолдог машин энэ тэрийгээ их зөв хийх ёстой шүү гэдэг дээр Ардчилсан нам санаачилж, шахаад бодитой зүйлүүд хийж байгаа. Сонгууль ямар ч хувилбараар явсан байсан ч сонгогч нэг бүрийн өгсөн санал зөв тоологддог байх ёстой.

-С.Баяр дарга АНУ-гаас ирээд тантай уулзсан гэсэн, тийм үү?
-Уулзсан.

-Юун тухай ярьсан юм бэ? Хамтарсан Засгийн газрын хувь заяа, сонгуулийн хуулийн өөрчлөлт гээд тулгамдсан асуудлаар санал солилцсон уу? Эсвэл долдугаар сарын 1-ний хэргийн тухай?

-С.Баяр дарга чинь Монголд байхгүй нэлээн удаж байгаад ирсэн. Ойр зуурын л зүйл ярьсан шүү дээ. Нарийн ширийн зүйл яриагүй. С.Баяр даргатай бас хоёр намын асуудлыг яриад байж болохгүй байлгүй дээ. С.Батболд намын дарга болсон шүү дээ.

-Яагаад гэвэл хамтарсан Засгийн газарт Ардчилсан намыг шахаж оруулсан хүн нь С.Баяр. Сонгуулийн төгөлдөршил гэх мэт одоо гацчихаад байгаа олон зүйлийг энэ Засгийн газрын зорилт болгож тавьсан хүн. Тэгээд намын дарга биш болчихоор бүгд хамаагүй болчихдог юм уу?

-Яалаа гэж хамаагүй болох вэ. Хамтраад эхлүүлсэн ажил юу болж байна, цаашид яах гэж байна гэх мэт Засгийн газрын бодлого, УИХ-аас гаргаж байгаа хууль тогтоомжууд дээр санал бодлоо хэлж л байгаа. Тэгээд ч Ардчилсан намыг С.Баяр Засгийн газарт шахаад оруулчихсан юм ч биш шүү дээ. Бид ч шахагдаад гүйгээд орчихсон зүйл байхгүй. Хамтраад ажиллая гэдэг саналаа бидэнд тавьсан. Бид түүнийг намынхаа ҮЗХ-гоор хэлэлцүүлээд дэмжсэн.

-Гэхдээ сая Ардчилсан намынхан хөдөө орон нутагт ажиллаж байхад танай намын генсек хэлж байна лээ. Ардчилсан нам эрх мэдэлтэй, мөнгө хөрөнгөтэй хүмүүст дарагдаж байна гэж. Гэвч энэ нь УИХ-д байгаа гишүүдийн тоо, кнопноос шалтгаалж байна уу, эсвэл Засгийн газарт орсон нь дарамт болоод байна уу?

-Хамтарна гэдгийг хүмүүс янз бүрээр л ойлгодог байх. Хамтраад юм идээд уугаад байна гэж ч хардаг л байх. Тийм юм байхгүй. Хоёр асуудал байгаа. Нэгдүгээрт мөнгөний асуудал. Мөнгөн дээр ажиллаад, төрийн өмчийн бүх компанийг хувааж аваад байгаа юм Ардчилсан намд байхгүй. Жишээ нь “Эрдэнэт” үйлдвэр бол Монголдоо томоохон мөнгө хийдэг газар. Үүнийг Ардчилсан нам хувааж аваад “Одоо манай хүнийг тавь, тэрийг ингэ” гээгүй. Хоёрдугаарт боловсон хүчний асуудал байна. Хамтраад явж байгаа ч гэсэн боловсон хүчний хувьд манайх бас хязгаартай шүү дээ. Засгийн газарт зургаан сайд байна. Тэглээ гээд Засгийн газар дээр “Манайх зургаа, танайх ёсөн сайдтай” гээд талцаад байдаггүй. Аль болох ойлголцох талаасаа л явдаг. УИХ дээр бол яалт ч байхгүй, кнопныхоо тоогоор шийддэг учраас зарим асуудал дээр ялгаа гардаг. Засаг дээр бол харьцангуй бага. Ялгаа үүсгэе гэсэн хүмүүс бол үүсгээд л явж байгаа. Нэг нь бэлэн мөнгө өгье гэхэд нөгөө нь хувьцаа болгоё гэх жишээтэй. Аль ч тохиолдолд ард түмний ахуй амьжиргаанд нэмэр болгоё л гэж байна.

-Гурван жил ярьж байж сая хувьцаанд хүрлээ. Гэтэл та нарын харж байсан шиг тийм их үр дүнтэй зүйл болж чадна гэдэгт та итгэж байна уу?

-Яах вэ дээ, зүгээр сууж байсан дор бол газрынхаа дорх баялгаас 536 ширхэг хувьцаа авчихлаа. Чамлахаар чанга л атгахгүй юу даа. Түүнээс биш наадах чинь тэдэн төгрөг болоод, тэгж цэцэглээд алаад өгнө гэж хөөргөөд яах вэ. Гэхдээ чамлахаар чанга атга, наадах чинь чулуу болно.

-Гэвч энэ хувьцаа, энэ орд хэр үр ашигтай байх нь засаглал ямар байхаас шалтгаална шүү гэдгийг Лу.Гантөмөр гишүүн хэдэнтээ хэлж байсан. Гэтэл хоёр нам засаглалаа сайжруулах тал дээр яагаад юу ч хийхгүй байгаа юм бэ?

-Үнэн шүү дээ. Компанийн үйл ажиллагаа компанийнхаа журмаар явах нь дээр. Тэгэхгүй улстөрчид оролцсон, хутгалдсан, “Эрдэнэт” үйлдвэр шиг болчихвол бүтэхгүй. Тиймээс аль болохоор улстөрчдөөс ангид, олон нийт оролцсон, компанийнхаа засаглалын хөгжүүлж, ил тод нээлттэй ажиллаж байж хувьцаа үнэд хүрнэ. Дээр нь дэд бүтэц байна. Төмөр замаа барих уу, авто замаараа зөөгөөд байх юм уу гэхчилэн их олон асуудал байна. Хувьцааны үнэ бол өснө. Саяын хэлсэн нөхцлүүдийг хангаад явбал бүр илүү өснө.

-Саяхан МАН-ын дарга “Хоёр танхимтай парламент”-ын тухай бас нэг сэдэв дэлгэлээ. Ардчилсан намынхан үүн дээр эсрэг байр суурьтай байгаа гэсэн. Харин та МАН-ын даргын саналыг дэмжсэн юм уу?

-Манай нам чинь өөрөө их онцлогтой шүү дээ. Ардчилсан намын дарга Н.Алтанхуяг, эсвэл ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Эрдэнэбатын хэлснээр асуудал явдаггүй. Хэрвээ намын шийдвэр гаргах гэж байгаа бол намынхаа эрх бүхийн байгууллагуудаар хэлэлцэж байж шийдвэрээ гаргана. Тиймээс би түүнийг нь дэмжсэн ч юм байхгүй, эсэргүүцсэн ч юмгүй. Нэг намын даргын л санаа байлаа. Дээр нь манай Э.Бат-Үүлийн хэлдэг санаа бас байлаа. Янз янзын санаа гардаг юм. Тэгээд цаашаа хэлэлцээд явна биз. Парламентыг боловсронгуй болгоно гэхээр нэг хэсэг нь заавал хоёр танхимтай болж байж боловсронгуй болно гэж боддог юм шиг байна.

-Та бас тэгж бодож байна уу?

-Би яаж бодох нь чухал биш, манай намын шийдвэр гарах нь чухал. Дээр үеийн нам шиг намын дарга нарын гаргасан шийдвэрээр нам явахгүй. Би Ардчилсан намын даргын хувьд хүмүүсийнхээ санаа бодлыг сонсож, намын удирдах байгууллагаараа хэлэлцүүлж байж шийдвэрээ гаргана. Парламентад засч залруулах юм бий шүү гэдгийг л би хэлсэн. Түүнээс биш хоёр танхимтай парламент байна, байхгүй гэж би яриагүй.

-Ирэх сонгуулийн наана уу, цаана уу?

-Мэдэхгүй. Одоохондоо тэгж тулчихаад өнөө маргааш хэлэлцэнэ гэсэн юм гараагүй байна. Хоёр танхимтай парламент гэдгээ юу гэж ойлгож байгаа юм гэдгээ яг тодорхойлоод хэлчихсэн хүн ч байхгүй шүү дээ. Э.Бат-үүл гишүүн бол “Тэгж яривал миний ярьж байгаа хоёр танхим чинь та нарын ярьж байгаагаас өөр зүйл шүү” л гэж байна лээ. Хоёр танхим гэдгээ яг юу гэж ойлгож байгаа юм гэдгээсээ эхлээд өөр өөрөөр тайлбарлаад эхлэвэл хэцүү шүү дээ. Тийм учраас ийм түхий юмыг том хэлэлцүүлэг болгоод хэрэггүй. Хэлэлцүүлэг болгох гэж байгаа бол тодорхой төсөл гаргаж ирээд “иймэрхүү байвал яасан юм” гэж ярих ёстой. Түүнээс биш таамгаар яриад хэрэггүй.

-Тэгвэл тэр төсөл чинь бодитой болоод УИХ-д орж ирэх гэж байгаа юм биш үү? МАН-ын бүлгийн дарга лав “Төсөл ороод ирвэл хэлэлцэнэ” гэсэн байна лээ?

-Мэдэхгүй. Би тэгж болоогүй зүйлийг урьдчилж таадаг хүн биш. Шийдвэр гаргадаг үйл явц нь хоёр нам дээр өөр өөр.

-Д.Эрдэнэбат дарга “Ардчилсан нам хоёр танхимтай парламщнтын эсрэг зогсоно” гэж хэлсэн. Гэтэл МАХН-ын бүлгийн гишүүн Д.Очиртбат “Тэгж ярьвал Н.Алтанхуяг дарга хоёр танхимыг дэмжиж байгаа гэж ярьсан байна лээ.

-Би бол Д.Очирбат гишүүний тэгж ярьсныг хараагүй. Хэрвээ тэгж ярьсан бол буруу зөрүү л ярьсан байна. Намуудын дарга нарын дугуй ширээний ярилцлагад ирээрэй гэхээр нь би очсон. Парламентыг яаж цааш нь төгөлдөржүүлэх вэ, боловсронгуй болгох вэ гээд хүмүүс санаа оноогоо хэлсэн. МАН-ын дарга хоёр танхимтай больё гэсэн юм дуугарлаа. Би түүнийг нь дэмжсэн ч үгүй, эсэргүүцсэн ч үгүй. Ер нь зүгээр парламентаа боловсронгуй болгож болох олон арга зам бий байх аа. Үүнийгээ ярилцахад татгалзах юмгүй, бэлэн байна аа л гэсэн. Тэр байтугай парламентыг боловсронгуй болгох олон оролдлогыг бид бас өмнө нь хийсэн шүү гэдгийг ч их тодорхой хэлсэн.

-Ямар оролдлого?

-Хоёр жишээ хэлсэн. Үндсэн хуулинд 2000 онд өөрчлөлт оруулахдаа парламентын засаглалыг боловсронгуй болгох хоёр зүйлийг хийсэн. Нэг нь олонхи болсон нам нь Ерөнхий сайдаа томилох гэхээр Ерөнхийлөгч буцаагаад байдгийг болиулсан. Нэг болохоор парламентын засаглал юм шиг, нөгөө болохоор Ерөнхийлөгчийн засаглалтай ч юм шиг ойлгогдоод байсныг цэгцэлсэн. Хоёрдугаарт, Засгийн газрын гишүүнийг нууцаар санал хурааж огцруулдгийг болиулсан. Хэн нь хэнийгээ огцруулаад байгаа нь ойлгомжгүй болоод, олонхи болоод сууж байсан манайхан Засгийн газраа огцруулаад байсан. Үүнийг ил болгосон. Зөв биз дээ. Яагаад сонгогчдын өмнө “Би энэ сайдыг дэмжихгүй байна” гэж хэлж болдоггүй юм, тэр тусмаа өөрийнхөө намын сайдыг. Тэр нь нууц болохоороо хуйвалдаан болоод байсан байхгүй юу. Энэ хоёр өөрчлөлтийг би “Ерэн оноос хойш манай парламентын тогтолцоог сайжруулсан хоёр жишээ шүү” гэдгийг хэлсэн. Өчнөөн олон арга зам байгаа шүү дээ, ганцхан зам байдаг гэж хэн хэлсэн юм. Хэн нэг нь хоёр танхимтай болъё гээд хэлчихээр түүнийг тойроод гүйгээд байдаг ямар учиртайг би бас ойлгохгүй байна.

-Тэгвэл ямар ч байсан энэ Их хурлын үед хоёр танхимын асуудал ярихгүй нь ээ гэж ойлгож болох уу?

-Мэдэхгүй шүү дээ. Тийм учраас би тэр хоёр танхимын асуудлаа хэн цаасан дээр буулгаад бариад ирсэн юм бэ гэж асуугаад байна. УИХ дээр орж ирээд яригдсан зүйл байхгүй. Би лав тийм зүйл үзээгүй. Энэ бол нэг намын саналаар бус, нийгэм өөрөө зөвшиж байж шийддэг асуудал. Тиймээс би нэлээд сүрхий хэлэлцүүлэг болох ёстой болов уу гэж бодож байна.

-Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос ажлын хэсэг гараад энэ асуудлаар иргэдээс санал аваад эхэлснийг та мэдсэн үү?

-Хэнээс санал авсан юм?

-Миний ойлгосноор аймаг, орон нутгийн ИТХ болон Засаг дарга нараас авсан юм байна. УИХ-ын вэб сайтаар дамжуулж 100 гаруй хүний санал авсан гэсэн…?

-Хэдэн дарга нараас биш, илүү өргөн хүрээнд санал авах болох байх л даа. Эсвэл манайд тулгараад байгаа ямар ямар асуудал байна, үүнийг шийдэхийн тулд заавал Үндсэн хуультай тулж байгаа зүйл байна уу гэж яривал өөр хэрэг. Түүнээс биш яах гэж байгаа нь мэдэгдэхгүй хэдэн хүн гүйлдэж яваад Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулна гэж байхгүй.

-Харин тэгээд л Төрийн байгуулалтын байнгын хороо ч гэсэн зохион байгуулалттай, зорилготойгоор ийм зүйл хийгээд байгаа юм биш үү? Бүр хоёр танхимтай парламентыг хамгийн олон хүн дэмжсэн гэж судалгаа гаргасан байна…?

-Яах вэ, тэгээд гүйлдэж л байна биз. Түүнийг нь дэлгэж ярьдаг юм байгаа биз дээ. УИХ дээр асуудал орж ирээд албан ёсоор тавигдвал ярьдаг болохоос биш, хэн нэг хүн түүгээр санал авч гүйгээд, тэрийгээ  их олон хүн дэмжиж байгаа болгож харуулаад байгааг бид яаж юм. Наадах чинь бол пиарын л ажил шүү дээ.

-Тэгвэл таныхаар Үндсэн хуульд зайлшгүй өөрчлөлт оруулах ёстой, тулгамдаад байгаа асуудал нь юу вэ? Өөрчлөлт оруулахын тулд л Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуулийг хүртэл батлаа биз дээ?

-Үүн дээр ажлын хэсэг байгуулагдаад ажиллаж байгаа. Би бол нэг л зарчимтай хүн. Үнэхээр улс орны хөгжил, ард түмний хүсэл зоригийг илэрхийлэхэд саад болж байгаа бол тэр асуудлаа гаргаж тавиад ярья. Тэр нь ямар хуулийг өөрчлөхөд хүргэж байна гэдэг дараачийн асуудал. Түүнээс биш Үндсэн хуулийг өөрчлөхийн тулд өөрчилж болохгүй. Асуудал нь өөрөө явсаар, хууль дамжсаар байгаад заавал Үндсэн хуулинд хүрч байна гэвэл ярих ёстой. Жишээлэхэд, хотын тухай асуудал байна. Би уг нь Улаангом хотод төрсөн байхгүй юу, гэтэл өнөөдөр Улаангом сум болчихсон байна. Энэ нь зөвхөн нэр томьёоны асуудал биш, хөгжлийн асуудал болчихсон. Хотжих гэж ядаж байсан чинь улам хөдөөшүүлээд байгаа бол тэрийг нь гаргаж тавих хэрэгтэй. Асуудал өөрөө тэгж гарч ирнэ.

-Хамтарсан Засгийн газрын бүрэн эрх дуусахад жил гаруйхны хугацаа үлдлээ. Гурван жил ярьж байж хувьцаанд хүрлээ. Үлдсэн хугацаанд юу хийх вэ?

-Дөрвөн жилэр байгуулсан гэрээ. Гэрээнийхээ дагуу цаашид ажиллана. Хувьцаа гэдэг нэг л зүйл. Стратегийн 15 орд байгаа, үүний хоёрыг нь л ярьж эхлээд байна. Цаана нь дахиад 13 орд байна, том том бүтээн байгуулалтын ажлууд хүлээгдэж байна. Төмөр замаа тавих уу, хатуу хучилттай зам тавих уу, 100 мянган айлын орон сууц, Улаанбаатарын замын шинэчлэл, замын хөдөлгөөний түгжрэл, утаа гээд улс оронд тулгамдсан асуудал зөндөө. Үүнд зүтгэвэл хугацаа байна. Хувьцаа өгчихлөө, 1,5 сая төгрөгөө өгчихлөө болчихлоо гээд сууж байгаа юм засагт байхгүй. Жижиг дунд үйлдвэржилт, Сайншандын цогцолбор гээд дундрахгүй. Бид нэг үеэ бодоход энэ хамтарсан Засгийн газрын өнгөн дээр зарим нэг асуудлуудыг шийдлээ. Шийдэснээсээ илүү шийдэхээр гаргаж тавьсан асуудлууд түм байна. Тиймээс юу хийх вэ гэж амаа ангайх зүйл байхгүй.

-Мөнгөтэй асуудлыг бол шийдэж байна. Гэхдээ мөнгийг зохистой, үр ашигтай ашиглахын тулд засаглалаа сайжруулах хэрэгтэй. Хамтарсан Засгийн газрын гэрээнд ч тэр талаар байгаа байх гэж найдаж байна. Гэвч энэ талаар лав хийсэн, хийж байгаа зүйл алга?

-Хамтраад хийх ажлууд дотор их өргөн хүрээтэй асуудлууд тавигдсан. Түүн дотор ард түмний ахуй аамьжиргааг дээшлүүлэх, уул уурхайн  салбарыг хөдөлгөөнд оруулах асуудал хамгийн чухал нь. Бусад нь бол дараагийн асуудал. Жилийн дараа дахиад л сонгууль болно шүү дээ. Тэгэхээр сонгуулиас жилийн өмнө хуулиндаа өөрчлөлт оруулна гэхээр намуудын ойлголцох чадвар, боломж нь аль зэрэг байх юм бол.

-Та ингэхэд аль намыг ойлгох гээд байгаа юм бэ? МАН нэрээ солисноос хойш намын нэрээр сонгууль явуулахыг эсэргүүцээд эхэлсэн. Үүнийг нь зөвшөөрч байгаа юм уу?

-Нөгөө намын бодлыг ярих нь надад чухал биш. Манай намын бодлого бол ойлгомжтой байгаа. Пропорционалиар биш юмаа гэхэд холимгоор сонгуулиа явуулья л гэсэн. Үүнийг цаашаа аваад явах эсэх нь МАН-ын бодлого, бусад парламентад суудалтай намууд, магадгүй парламентад суудалгүй намуудаас ч мөн шалтгаална.

-Уг нь тогтолцоон дээрээ хоёр нам тохирсон учраас УИХ дээр ажлын хэсэг гараад ажилласан гэж бодсон. Одоо гэнэт яагаад МАН-ын бодлогыг хүлээзнээд эхэлсэн юм бэ?

-Үгүй ээ, тогтолцоон дээрээ эцэслээгүй шүү дээ.

-Танай намын генсек сая орон нутагт ажиллахдаа “Ардчилсан нам сонгуулийн шинэчлэлээс буцахгүй. Хоёр танхимтай парламентыг ч дэмжихгүй” гэж хэлсэн. Энэ Ардчилсан намын байр суурь биш үү, нам дээр нэг бодлого байгаа учраас л генсек нь тэгж хэлнэ биз дээ?

-Нам дээр байгаа тэр бодлогыг тэгвэл хэн гаргаж ирдэг юм. Н.Алтанхуягийн бодлыг намын бодлого гэх үү, Д.Эрдэнэбатын хэлсэн үгийг намын бодлого гэж үзэх үү. Манай намын дүрмээр бол алийг нь ч намын бодлого гэж үзэхгүй. Намын удирдах байгууллагаар хэлэлцүүлж, ҮЗХ-ны шийдвэр гарсны дараа намын бодлого болно. Хүн бүхэн өөрийнхөө тааллаар явж болохгүй биз дээ. Манай нам түүнийг нь хааж боодоггүй учраас чөлөөтэй ярьдаг юм. Заримдаа зөрчилтэй ч юм шиг зүйл ярьж байж болно.

-Сонгуулийн хуулиар бол намын шийдвэр гарсан байх тийм үү, холимгоороо явна гэж?

-Тэгсэн, гарсан.

-Тэгвэл яагаад ийм шийдвэртэй бус байгаа юм бэ, танай гишүүд өөрсдөө буцаад эхэлсэн юм биш биз?

-Сонгуулийн өмнө шийднэ гэхээр их богино хугацаанд давчдаад байна. Яагаад гэвэл тогтолцооны асуудал нэг, хоёр намын асуудал биш. Энэ том шийдлүүд чинь нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөж байж гарах ёстой. Бусад улс төрийн намууд сонгуулийн хуулийн асуудлаар өөр өөрсдийн байр суурийг гаргаж тавих ёстой. Ардчилсан нам бол байр сууриа гаргаад тавьчихсан. Бүх юм хаагдчихсан, эсвэл дуусчихсан юм байхгүй. Хэлэлцүүлэг явж байна. Ямарваа асуудлаар нэлээд зовж байж шийдвэр гаргах нь зөв байдаг юм.

-Хуулийн байгууллагын шинэчлэл, хүний эрх, нийгэмд шударга ёсыг тогтоох, хуулийн өмнө хүн бүр тэг  эрхтэй байх талаар Ардчилсан нам ярьж байсан зүйлс бас мартагдсан уу?

-Шийдлээ хүлээж байгаа асуудал нийгэмд маш олон байгаа. Ардчилсан намын ярьдаг зүйл л шударга ёсны асуудал шүү дээ. Ярьсан хэмжээндээ хүрч, бүх зүйлийг татаж гаргаж чадаж байна уу гэвэл бас чадахгүй байна.

-Яагаад, юунаас болоод?

-Яагаад гэвэл эдгээр нь их маргаан дагуулдаг асуудал байхгүй юу. Нэгдсэн шийдэлд хүрч чадах уу гэдэг эргэлзээтэй. Тиймээс нэгдсэн шийдэлд хүрдэг асуудлаа эхлээд шийдэхийн төлөө явья л гэж байгаа юм. Хамтраад шийдэж чадахгүй асуудлаа бол түр хойш нь тавихаас аргагүй.

-Дараа засгийн эрх авахаараа хийхээр үү?

-Мэдэхгүй ээ. Ер нь хэн засгийн эрх авахаасаа үл хамаараад Монголын нийгэмд шударга ёсны асуудал, шударга биш байдал газар авсан гэдгийг хүлээн зөвшөөрч таслан зогсоох ёстой. Хээл хахууль, авлига, том үйлдвэрийн газруудыг цөөхөн хүн эрх мэдэлдээ авч хувааж иддэг байдлыг таслан зогсоох ёстой. Үүн дээр би итгэлэй байна. Зүгээр Ардчилсан намын даргаас өдөр бүхэн үүнийг хэлүүлэх сонирхол бас байдаг юм шиг байна. Би тэгж нэг зүйлээ арав хэлэх сонирхолгүй. Болдог бол нэг хэлээд хийчихийг хүсдэг.

-Хамгийн сүүлд сонгуулийн өмнө л та энэ тухай хэлсэн үү?

-Сонгуулийн дараа ч бас хэлсэн. Хааяа бас сануулж байх хэрэгтэй. Гэхдээ хэлэх нь чухал биш. Би бол олон нийтэд таалагдах гээд олон юм яриад байх дургүй, хийчих л юмсан гэж боддог юм. Хийх өдөр ирэх байх. Улс төрд 20 жил явлаа. Миний чалчдаг, шүлсээ үсэргэдэг нас, цаг өнгөрсөн. Асуудлыг мэдэхгүйдээ дуугүй байгаа юм биш

-МАНАН гэдэг нам Монголыг манантууллаа, МАНАН-гаас Монголоо аварья гээд бас нэг нам гараад ирчихлээ. Сая орон нутагт явж байхад тань ч гэсэн иргэдээс “Ардчилсан нам МАН-тай нэгдчихвэл яасан юм бэ” гэж асуух хүн гарч байсан. Энэ бүхэн танд эмзэг биш үү?

-Хэн тэгж ярьж байгаа нь тодорхой л байгаа шүү дээ. Ардчилсан нам, МАН гэж байна. Одоо МАХН гээд гурав дахь нам гараад ирлээ, нөгөө хоёрыгоо жийдэг юм байгаа биз дээ. Жийж байгаа хэлбэр нь л тэр байна. Уг нь бол бид тэгж манантаад байсан юм байхгүй, Монголын ард түмэн харж байгаа. Ардчилсан нам МАН-тай ана мана үзэлцсээр байгаад ард түмэнд хувьцааг нь өглөө. Нэг их манараад байгаа юм алга, 536 гэдэг тоо тодоос тод харагдаж байна. Мэдээж өрсөлдөөнд нэг нь нөгөөгөө доош хийж л гарч ирэхийг боддог. Ардчилсан намын даргын хувьд хэлэхэд манай нам МАН-тай ана мана үзэж байгаа. Би Ардчилсан намыг мөнхийн сөрөг хүчин байлгамааргүй байна. Хорин жил улстөрд явахдаа ойлгосон зүйл маань тэр. Яахаараа үргэлж гудамжинд явдаг, түүнийгээ их сүрхий “сөрөг хүчин” гээд бодчихсон цохиж явдаг юм. Одоо бол ана мана үзэж байна, хамтраад засаг барьж байна. Хамтарч байна гэдэг нь хуйвалдаж байна гэсэн үг биш шүү дээ. Засаг дээр ярьж байгаа бүх асуудал, санал зөрж байгаа зүйлүүдийг бид гаргаж ярьдаггүй. Яах юм, шоу хийх гээд байгаа юм уу. Би тэрэнтэй тэгж хэрэлдсэн, ингэж давсан гэж гайхуулах юм уу. Надад тийм бодол байдаггүй. Эцсийн эцэст ард түмэн хожиж л байвал боллоо. Энэ нэг мангар нөхөр, МАН-тай нийлээд муу хэлүүлээд байна гэж бодвол бодно л биз. Эцэстээ 536 хувьцаа ард түмэнд очиж байгаа нь болоо юм биш үү. Газрын бүх баялгийг 10 хүн хувааж идэх биш, 2,7 сая хүн хүртэж байгаа нь хожоо биш үү. Ер нь бол юмны зөв бурууг хожим хойно шүүдэг юм. Манай Увс нутагт нэг галзуу гоё үг бий. Үнээнийхээ сүүтэйг үхэхээр нь мэднэ гэж.

-Ард түмэн хожиж байвал намын нэр хүнд унах, ирэх сонгуульд ялах, ялагдах хамаагүй гэсэн үг үү?

-Намын нэр хүнд унаагүй шүү дээ. Засагт орох үед бол манай намын гишүүд тодорхой хэмжээнд эргэлзсэн. Одоо бол хамтраад тодорхой ажил хийлээ гэдэг талаас нь харж байна. Мэдээж 100 хувь гэдэг ойлголт байхгүй. Гэхдээ эсэргүүцээд байдаг нь тодорхой хэмжээгээр багассан. Эд чинь дандаа гудамжинд гарч, сөрж явах бус, дотор нь ороод ажиллаж, ана мана үзсээр байгаад хувьцааг нь ч өгүүлээд, мөнгийг нь ч өгүүлээд, бас нэг жижиг дунд үйлдвэр энэ тэр гээд зээл мээл өгүүлээд, хүнд хүрэх хүртээмжийг нь нэмэгдүүлчихлээ дээ гэж хүмүүс харж байна. 100 хувийн зүйл гэж угаасаа байдаггүй юм.

-Ардчилсан нам Ардын намтай хэзээ нэгдэх вэ гэдэг асуулт ч хоёр намаас бодлогын том ялгарал харагдахгүй байна аа л гэсэн үг шүү дээ?

-Ялгарах бодлогоо бид явуулсаан. Эдийн засгийнхаа бодлогоо бид ард түмэн хожих ёстой гэж явуулсан. Ардчилсан нам, Ардын нам хоёр хэзээ ч нийлэхгүй ээ. Манай хоёр намын бодлого өөр. Тэр нь гэхдээ хоорондоо алалцаад бай гэсэн үг биш. Хамтрах асуудал дээрээ хамтраад улс орноо хөгжүүлнэ. Санал зөрдөг зүйл дээрээ бол ёстой хоёр тийшээ харж байгаад хийнэ. Өрсөлдөх цаг гэж байна, хамтарч нэгдэж ажиллах цаг бас байна. 2,7-хон сая хүн шүү дээ. Тийм байж хаа бас АНУ, эсвэл Английг дуурайгаад яах юм. Нэг л их баруун, зүүн, нэг л их сонгодог онол ярьдаг. Тэд чинь хэдэн зуун сая хүнтэй, хэдэн зуун жилийн парламентын туршлагатай орнууд.

-Таныг ч гэсэн баруун зүүнээ мэдэхгүй даргатай гээд нэг хэсэг л шүүмжилсэн шүү дээ, хашраагүй юу?

-Мэдэхгүйдээ тэгээд байгаа юм биш. “Ёстой хуцав аа” гэж хэлнэ. Өөрсдөө 7 буудлын Долзод эмээ, Баянхошууны Бадрах өвгөн хоёрын амьдралыг мэддэггүй л байхгүй юу.  Тэр хоёрт ямар юмных нь баруун зүүн байна аа. Барууны ном, онол ярих нэг хэрэг. Өөрөө дотор нь төрж өсөөд, дотроос нь олж хараад амьдралыг өөрчлөх, сайхан болгох нэг хэрэг. Би хоцрогдсон ч байж магадгүй. Гэхдээ манай намын бодлого, үзэл баримтлал их ойлгомжтой шүү дээ. Иргэдээ өмчтэй болгох, хувийн өмч, хүний эрхийг дээдэлсэн барууны чиглэлийн нам байна гэж.

-Гэтэл өнөөдрийн энэ хавтгайрсан халамж, тэгшитгэсэн хуваарилалт чинь танай намын энэ зорилгод хүргэх болов уу? 

-Тэгшитгэж хуваарилдаг юмыг хувьсгалчид хийгээд дуусчихсан. Мянган хоньтой Доржоос хонийг нь аваад Дондогт өгдөг байсан. Одоо бид юмгүйг нь юмтай болгох тухай ярьж байна. Аль болохоор юмтай нь олон болоод, юмгүйг нь юмтай болгох тухай. Боломжийн амьдралтай, дундаж орлоготой хэсэг нь олонхи болсой гэж. Гэхдээ манай иргэд нэг зүйлийг ойлго. Бүх зүйл бэлэн зэлэн, амар хялбараар бий болохгүй ээ. Өөрөө юм сур, мэргэжлээ дээшлүүл, ажил хий, чадвараа сайжруул. Чадваргүй мөртлөө нийгмээрээ сайхан амьдрах тухай ойлголт байхгүй ээ. Барууны нийгмийг хараарай. Чадвартай нь хангалттай хэмжээнд авдаг, сайхан амьдардаг. Чадваргүй нь бол багахан л авна, амьдарна шүү дээ. Гэхдээ мэдээж хэрэг, амьжиргааны боломжийн түвшинд байх ёстой.