УИХ-аас баталж гаргасан за­рим хууль иргэдийн хэрэглээ болсон хойноо элдэв цоорхой нь илэрч, “эдэлгээ” даахгүйг нь мэдсэн хүмүүс Үндсэн хуулийн Цэцэд хандаж, Дээд шүүхээр тайлбар гаргуулж нааш цааш болгосоор сүүлдээ оньсого таавар шиг болчихдог аж. Уг нь “Утга зохиолын нэг үгээс мянган утга цацарч болно. Хуулийн нэг үгээс салаа утга ч ургах учиргүй” гэдэг. Гэтэл салаа утгатай үг битгий хэл салбар ойлголт төрүүлж төөрүүлэхээр зүйл заалттай хууль үйлчилсээр байдаг болж. Түүний нэг жишээ нь сүүлийн үед ихээхэн маргаан дэгдээгээд буй Улс төриийн намуудын тухай хуулийн намын нэртэй хорлбоотой хэсэг юм. МАХН-ын бүртгэлтэй холбог­дож илэрсэн болохоос биш энэ хууль хоорондоо авцалдаагүй заал­тыг дотроо агуулсаар даруй зургаан жилийн нүүр үзжээ.
Уг хуулийн “Намын нэр” гэсэн зургадугаар зүйлийг аваад үзье. Хуулийн 6.3-т “Нам үйл ажиллагаагаа зогсоосон, нэгдэх замаар өөрчлөн байгуулагдсан, түүнийг тараасан, түүнчлэн нам нэрээ өөрчилсөн бол тэдгээрийн бүтэн болон товчилсон нэрийг шинээр байгуулагдсан болон өөр бусад нам 24 жилийн турш дахин хэрэглэхийг хориглоно” гэж анх заасан байжээ. МУИС-ийн багш Х.Сэлэнгэ нарын иргэдийн гомдлоор энэ хэсгийг Үндсэн хуулийн Цэцийн 2005 оны арваннэгдүгээр сарын 14-ний өдрийн 1/01 дүгээр тогтоолоор хүчингүй болгосон байна. Иргэ­дэд Үндсэн хуулиар олгосон эвлэлдэн нэгдэх, үзэл бодол, байр сууриа илэрхийлэх эрхэд саад болсон гэсэн үндэслэлээр Цэц ийм шийдвэр гаргажээ. Намын нэр гэдэг бол хав дарж хадгалдаг зүйл биш гэж Цэц үзсэн байна. Эндээс харвал нэрээ сольсон намын “алдар”-ыг өөр нам ямар ч хаалтгүйгээр өвлөн авч болох мэт.
Гэтэл хэдхэн хуудасны ард тэс өөр агуулгатай нэг заалт гараад ирж байгаа юм. Хуулийн “Намыг өөрчлөн байгуулах, нам нэрээ өөрчлөх” гэсэн 15 дугаар зүйлийн 6-д “Нам энэ хуульд заасны дагуу өөрчлөн байгуулагдсан болон нэрээ өөрчилсөн тохиолдолд түү­ний өмч хөрөнгө, гишүүнчлэл, тамга тэмдэг, нэр, бэлгэдэл, далбааг дээрх шийдвэртэй санал нийлээгүй тус намын гишүүн болон бусад иргэн, хуулийн этгээд аливаа хэлбэрээр өмчлөх, үргэлжлүүлэн хэрэглэхийг хориг­лоно” гэж заажээ. Үндсэн хуулийн Цэцээр “Сольсон нэрийг 24 жи­лийн турш дахин хэрэглэхийг хориглоно” гэснийг хүчингүй болгос­ноос биш хэрэглэхийг үүрд мөнх хориглосон 15.6 гэсэн заалт хүчинтэй үлджээ. Түр хэрэглэж бо­лохгүй гэдгийг хассан байтал хэзээ ч хэрэглэж болохгүй гэсэн утгатай заалт үлдсэн байна.
Үүнээс болоод нам задрах бүрт Дээд шүүх, Үндсэн хуулийн Цэцийн хооронд бичиг шидэлцдэг жишиг тогтох янзтай. Сая л гэхэд МАН-ынхан 15.6-г бариад МАХН-ыг Сүхбаатар дүүргийн шүүхэд өгчихсөн. Намынхаа хуучин нэ­рийг өгөхгүй гэж тэр. Гэтэл Сүх­баатар дүүргийн шүүгчид мөнөөх оньсого шиг зөрчилтэй хуулийн заалтад “толгой нь эргээд” Дээд шүүх рүүгээ заачихсан. Угаасаа ч Үндсэн хуультай зөрчилдсөн хуулийг шүүхэд хэрэглэхийг хориг­лодог тул дээд шатныхаа шүүх рүү хандахаас өөр яалтай билээ. Дээд шүүх ч дүүргийн шүүхтэй ижил байдалд оржээ. Тэгээд Үндсэн хуулийн Цэц рүү бичиг чулуудсан. Цэц “Наад асуудлыг чинь зургаан жилийн өмнө шийдсэн. Нэг асууд­лаар хоёр удаа шийдвэр гарга­даггүй” гэчихсэн. Ийм нэг оньсого шиг хуулиар өнөөдөр улс төрийн намуудын үйл ажиллагааг зохицуулж байна. Ядахдаа сонгуу­лийн өмнөх энэ жил намууд салах нийлэх олширч байгааг хэлэх үү. Таахад хэцүү хуулиар МАХН-ыг бүртгэх эсэхийг шийдэж ядаж суутал Ногоон намын дар­га залгаад гараад ирлээ. ИЗН-тай нэгдсэн хэсгээсээ тасарч хуу­чин намтайгаа үлдэх гэсэн ногоонтнууд яг МАХН-ын замаар оров. Тэдний дүрэмдээ өөрчлөлт оруулах гэсэн хүсэлтийг Дээд шүүх бас л буцаажээ. Мөнөөх л Улс төрийн намуудын тухай хуулийн оньсого шиг заалт түүнд садаа болов.
Намуудын нийлэх салахаас үүдсэн энэ маргаан ч яахав. Улс­төрчид аргаа олж л таарна. Энд Дээд шүүх, Үндсэн хуулийн Цэц ч тайлж тайлбарлахад хэцүү ийм нэг хууль үйлчилж буй юм чинь иргэн хүний үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлыг зохицуулдаг өөр хуульд таавар шиг заалтууд байдаг ч байж мэднэ гэсэн сэжиг бас төрөхөөр байгаа юм. Хэрэв тийм бол шударга хүнийг ч гүтгээд хэрэг тулгачихаж мэдэх зөрчилтэй  заалтуудтай хуулийг иргэдийн амьдралд мөрдөж байгаа юм биш биз?

Д.ОЮУНЦЭЦЭГ