Ирэх сарын 1-нээс эрчим хүчний үнийг нэмэх гэж байгаа тухай алба­ны эх
сурвалж мэдээллээ. Гэх­дээ одоохондоо эцсийн шийд­вэр нь гараагүй байгаа
аж. Харин үнэ нэмэх үндэс­лэлийг тодорхойлсон судалгаа нь бэлэн болжээ.
Урьдчилсан байдлаар нэг кВ цахилгааны төлбөр 110 төгрөг хүртэл нэмэгдэх
тооцоо байгаа аж. Эрчим хүчний зохицуулах газрын мэргэжилтнүүд тарифыг
өөрчлөх үндсэн шалтгаануудыг дараах байдлаар тайлбарлаж байна.

Хамгийн эхний шалтгаан нь их засвар, хөрөнгө оруулалттай хол­боотой.
Зөвхөн Төвийн бүсийн цахилгаан дамжуулах сүлжээ компанийн хувьд л гэхэд
ашиглаж буй нийт тоног төхөөрөмжийн 90 гаруй хувь нь 1960-1980 онд
үйлдвэрлэгдсэн аж. Өдгөө тэдгээ­рийн 20 гаруй хувь нь ашиглалтын
хугацаанаасаа хэтэрчээ. Өөрөөр хэлбэл нийслэл хотод өдөр ирэх бүр өсөн
нэмэгдэж байгаа цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээг шугам, сүлжээ,
дамжуулах дэд станцуудын хүчин чадал дийлэхгүй гэсэн үг юм. Иймээс хэт
ачаалалтай болж байгаа трансформатор болон бусад тоног­лолуудын засвар
үйлчилгээг хий­хийн тулд хөрөнгө мөнгө зайлшгүй шаардлагатай. Гэвч
төсвийн хөрөнгө хүрэлцдэггүй, өгсөн захиалга нь байнга хасагддаг гээд
хүндрэл бэрхшээл бишгүй байдаг байна. Эрчим хүчний байгууллага зөвхөн
өөрс­дийн хүч бололцоогоор иж бүрэн засвар хийж, дамжуулах сүл­жээ­ний
хэвийн, найдвартай ажил­лагааг хангах боломжгүй учраас хэрэг­лээний
тарифыг нэмэхээс өөр аргагүй болж байгаа гэнэ. Ер нь төвийн бүс гэлтгүй
улсын хэм­жээнд эрчим хүчний салбарын шинэчлэлийг нэн даруй хийхгүй бол
систем бүхэлдээ доголдолд орж, онцгой нөхцөл байдал үүсч болзош­гүй юм
байна. Мөн тус компанийн батлагдсан тарифт үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн
зардлыг 50 хувь буюу дөрвөн тэрбум хүртэл төгрөг байхаар тооцсон нь
дээрх нөхцөл байдлыг үүсгэх гол шалтгаан болж байгаа аж. Тиймээс тарифаа
нэмэх замаар завсар үйлчилгээний зардлыг санхүүжүүлэх хөрөнгийн эх
үүсвэр бий болгож, шугам, дэд станцуудын тоноглолын найдвартай
ажиллагааг хангана гэж тооцжээ. Эдгээр шалтгааныг үндэслэн энэ оны үнэ
тарифын тооцоонд үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн зардлыг 100 хувиар буюу 8.1
тэрбум төгрөгөөр тусгах шаардлагатай гэж үзсэн байна.

Үүнээс гадна үнэ нэмэх бас нэг шалтгаан нь аваарын нөөц бүрдүүлэлтийн
шаардлага юм. Аль ч улсын эрчим хүчний салбарынхан цахилгаан дамжуулах
сүлжээнд гэнэтийн аваар, саатал гарсан үед ашиглах зорилгоор тоног
төхөөрөмжүүдийг тодорхой хэмжээгээр бэлэн байлгадаг жишиг бий. Олон
улсын нийтлэг жишгээс үзвэл наад зах нь 110, 220 кВ-ын хүчин чадал бүхий
трансформаторууд, 300-400 мм2 хөндлөн огтлол бүхий АС маягийн
дамжуулагч утас, 110, 220 кВ-ын төмөр болон төмөр бетон тулгуурууд бэлэн
байх ёстой аж. Эдгээр тоног төхөөрөмжийг бэлтгэх шаардлагын үүднээс
өнгөрсөн онд 139 нэр төрлийн материал, сэлбэгийн жагсаалт гаргаж
баталсан ч мөн л хөрөнгө мөнгөний гачаалаас шалтгаалан худалдан авч
чадаагүй байна. Аваарын нөөцөд материал худалдан авах зардалд эхний
ээлжинд 300 сая төгрөг шаардлагатай гэнэ.

Эрчим хүчний үнэ тариф нэмэгдэх сургаар иргэдийн бухимдал газар авдаг.
Гэвч холбогдох байгууллагынхан илүү ашиг олох гэж бус, энэ салбарын
ирээдүйн төлөө ийм арга хэмжээ авахаас аргагүй гэдгийг онцолж байлаа.
Товчхондоо иргэдээ эрчим хүчээр тасралтгүй, найдвартай хангахын тулд л
хийж байгаа ажил гэдэг нь ойлгомжтой юм. Үнэндээ энэ салбарын бэрхшээл
дээр дурьдсан шалтгаануудаар дуусахгүй. Эрчим хүч үйлдвэрлэлийн гол
түүхий эд болох нүүрсний үнэ, тээвэрлэлтийн зардлаас эхлээд өч төчнөөн
хүндрэл бий. Эдгээрээс зөвхөн нэг жишээг нэмж хэлэхэд эрчим хүчний
салбарт гадаадын зээл, тусламжаар олон төсөл хэрэгжүүлж байгаа. Эдгээр
зээлийн хүү, өр талийж өгсөн байна. Жишээ нь, Төвийн бүсийн цахилгаан
дамжуулах сүлжээ компани зээлийн хүүд 264.5 сая төгрөг төлөх
шаардлагатай юм билээ. Тодруулбал, Азийн хөгжлийн банкны “Эрчим хүчний
хэмнэлт” төслийн зээлийн хүү 39.3 сая, Германы “Эрчим хүчний хөтөлбөр”-т
нийтдээ 168.9 сая, Шведийн олон улсын хөгжлийн агентлагийн “Төвийн
бүсийн цахилгаан дамжуулах сүлжээг шинэчлэх төсөл”-ийн зээлийн хүү 56.3
сая төгрөг нийлээд ийм хэмжээний өр үүсгэж байгаа юм. Сангийн яамнаас
баталсан хуваарийн дагуу дээрх гурван төслийн үндсэн төлбөрт нийтдээ 928
сая төгрөгийг энэ онд төлж дуусгах учиртай аж. Үүнийг дээр дурьдсан
хүүтэй нь нийлүүлж тооцвол нийт 1.1 тэрбум төгрөг болж байгаа юм.
Одоогийн байдлаар зээл болон зээлийн хүүгээ төлөх хөрөнгийн эх үүсвэр
байхгүй учраас Сангийн яамны хүсэлтээр хугацааг нь түр хойшлуулж, 2012
оноос төлж эхлэхээр болсон байна. Ингэхдээ ирэх оноос төлж эхлэх
төлбөрийн хуримтлалыг бий болгох үүднээс үнэ тарифын бодлогод өөрчлөлт
оруулахаар шийдвэрлэжээ. Өр, зээлийн сэдэв үүгээр дуусахгүй. Бусад бүсэд
болон дотоодын хэрэглэгчийн төлөх ёстой хуримтлагдсан өр ч их бий.

Эрчим хүчний үнэ тарифт энэ удаа өөрчлөлт оруулахдаа хэрэглэгчдийн
ангиллыг сайтар харгалзаж үзнэ хэмээж байна. Жишээ нь, айл өрхийн
хэрэглээний үнийг аль болох бага түвшинд, харин үйлдвэр аж ахуйн
газрууд, ялангуяа өндөр хүчин чадал бүхий эрчим хүч хэрэглэж буй уул
уурхайн компаниудын төлөх тарифыг илүү тооцох тухай ярьж байгаа юм
байна. Эрчим хүчний зохицуулах газар энэ онд хийх ажлынхаа төлөвлөгөөнд
үйлдвэр аж ахуйн нэгж, байгууллагыг хэрэглээний түвшингээр нь ангилж,
томоохон хэрэглэгчдэд цахилгааны чадлын тариф тогтоож, мөрдүүлэх тухай
тусгасан юм билээ. Тиймээс үнэ нэмэх гэж буйг гэнэтийн шийдвэр бус,
зайлшгүй буюу урьдчилсан төлөвлөгөөнийхөө дагуу хийж байгаа ажил гэж
ойлгох нь зүйтэй гэдгийг тэд тайлбарлаж байна.   

Зохиогчийн эрх:
"Улс төрийн тойм" сонин